De symboliek van de Trevi Fontein in Rome

De Trevi Fontein is een van de grootste en bekendste fonteinen van Rome, gebouwd in een laat barokke stijl door de architect Nicola Salvi. Deze fontein ligt aan het pleintje ‘Piazza di Trevi’ en beslaat de façade van Palazzo Poli. De naam Trevi betekent ‘drie wegen’ (Tré Via), vroeger kwamen er drie wegen samen bij de fontein. De Trevi Fontein kent een lange geschiedenis en gaat helemaal terug tot aan het jaar negentien voor Christus. In dit verslag zal ik eerst een kort overzicht geven van het ontstaan van deze barokke, theatrale fontein en vervolgens zal ik de symbolische betekenis van het hele ensemble bespreken.

Geschiedenis

In het jaar negentien voor Christus zou een jong meisje een stel dorstige soldaten een bron hebben gewezen. Vanuit deze bron is een aquaduct gebouwd, het ‘Aqua Vergine’. Dit aquaduct bracht het water naar de fontein op de kruising van de drie wegen (Tré Via). Gedurende meer dan vierhonderd jaar voorzag dit aquaduct de inwoners van Rome van water. Toen de Goten kwamen vernielden zij de aquaducten en waren de bewoners aangewezen op de rivier de Tiber voor hun water.
Al vanaf de vijftiende eeuw begonnen verschillende pauzen plannen te maken voor het herstel van het aquaduct en de fontein. Er zijn onder andere ontwerpen geweest van de architecten Leon Battista Alberti en Gianlorenzo Bernini, maar vaak overleed de opdrachtgevende paus nog voordat de bouwplannen voltooid waren.

In 1730 organiseerde paus Clemens XII (1730-1740) een wedstrijd voor architecten om bouwplannen te maken voor de Trevi Fontein. Er waren verder geen regels waaraan de architecten zich moesten houden, behalve dat de fontein aan de façade van het Palazzo Poli moest worden gebouwd. De architect die de wedstrijd won was Nicola Salvi. De bouw aan de fontein begon in 1732. De fontein was pas voor de helft af toen Nicola Salvi in het jaar 1751 overleed. De bouw werd voortgezet door Giuseppe Pannini die de fontein in 1762 voltooid heeft.

Betekenis

Het bouwwerk in de fontein stelt de oceaan voor, met de zeegod Oceanus op een schelpvormige strijdwagen in de middelste nis onder een triomfboog. De wagen wordt getrokken door paarden en jonge zeegoden (Tritons). Het ene paard is rustig en het andere paard steigert. In de twee nissen naast Oceanus staan de beelden van Overvloed en Gezondheid.

De architect Nicola Salvi heeft zelf een gedetailleerde beschrijving van zijn bouwwerk achtergelaten met daarin de uitleg van de symbolische betekenis. Zo vindt Salvi dat de klassieke goden allen een morele les uitdragen, en daarbij vindt hij dat Oceanus de meest krachtige is van alle goden. Hij wordt ook wel de Vader van Alles genoemd, en de zoon van de hemel en aarde. Hij drukt een kracht uit die door niets of niemand kan worden afgenomen. De strijdwagen drukt de beweegbaarheid van het water uit. De twee paarden naast Oceanus drukken de wisselende stemmingen van de zee uit.

Salvi zegt zelf dat hij de ‘metamorfoses van de elementen’ wilden uitbeelden door middel van de natuurlijke fenomenen. Zo drukt een gebroken pilaster de kracht van het water uit, en de urn aan de rechterzijde van de fontein drukt het nut van water uit, dat je het kan opslaan zodat de mensen er nog meer van kunnen profiteren. De uitgehouwen planten en stenen drukken de nieuwe vormen van het leven uit.

In de nissen naast Oceanus staan de beelden van Overvloed en Gezondheid, die hoogst waarschijnlijk ook betrekking hebben op het water. Deze twee beelden waren er niet in de plannen van Salvi. Hij had in de twee nissen Agrippa en de maagd Trivia gepland, die de geschiedenis van het ontstaan van het aquaduct moesten uitdrukken. Deze zijn echter na zijn dood vervangen door de personificatie van Overvloed en Gezondheid. Boven de twee beelden heeft de architect Pannini wel twee reliëfs geplaatst die het ontstaansverhaal van de fontein weergeven. Het verhaal maakt dus nog wel deel uit van de fontein, maar op een iets minder prominente plaats.

Ook de ruimte rondom de fontein is bij het bouwwerk betrokken. Zo is het kleine plein, het Piazza di Trevi rond de fontein gelegd als een soort amfitheater, met rondom aflopende trappen naar de fontein toe. Zodat je de fontein en de façade van Palazzo Poli kan bekijken als een soort voorstelling in een theater.

Conclusie

Het monument was dus bedoeld als een symbolische demonstratie van de natuur en de principes van de natuurwetenschappen die aan het begin van de 18e eeuw waren ontdekt. In de tijd van de verlichting waren thema’s als het weer en de natuur zeer geliefde onderwerpen onder de filosofen en wetenschappers.

De keuze voor het ontwerp of thema van de Trevi Fontein was dus vrij. Nicola Salvi heeft zelf voor het meest voor de hand liggende thema gekozen, namelijk ‘het water’. Het bouwwerk is niet bedoeld om een heerser te verheerlijken, het volk hoeft tegen niemand op te kijken. De fontein geeft het nut en de kracht van het water weer. De wijze les die Salvi erin heeft verwerkt is dat je dankbaar moet zijn dat er water is, maar dat je ook voor zijn kracht op moet passen.