Kleuren: de theorie

Natuurlijk weet iedereen wat een kleur is, hoewel men het misschien niet onder woorden kan brengen. Als klein kindje zijn een van de eerste woordjes die je leert de kleuren. Maar achter het begrip kleur schuilt een hele theorie.

Licht

Je ziet kleuren doordat het licht op een voorwerp gebroken wordt. Licht bestaat uit alle kleuren gebundeld. Als licht niet gebroken is, kun je die kleuren echter niet zien. Maar zodra het licht iets raakt, wordt het gebroken en komen de kleuren vrij. Een voorwerp absorbeert sommige kleuren en kaatst anderen terug. Als we bijvoorbeeld een rode bal zien, is het licht op het oppervlak van de bal gebroken. De bal heeft alle kleuren geabsorbeerd, behalve rood, deze heeft hij teruggekaatst. Als een oppervlak alle kleuren terugkaatst, zie je het als wit. Als een voorwerp alle kleuren absorbeert, zie je het als zwart.

Primaire kleuren, secondaire kleuren en tertiaire kleuren in de kleurencirkel

Primaire kleuren

Primaire kleuren zijn cyaan, geel en magenta. Met de primaire kleuren kan je de secundaire kleuren mengen. De primaire kleuren zijn zuiver/verzadigd. Dat houdt in dat ze al hun pigment nog hebben. Ze zijn fel en niet gemengd met wit, zwart of grijs(niet-kleuren).

In de schilderkunst wordt traditioneel ook wel gesproken van rood, geel en blauw. Dit geeft echter minder zuivere secundaire kleuren.

Secundaire kleuren

Secundaire kleuren zijn de kleuren die je kan mengen met de primaire kleuren. Alle tinten die je mengt met twee primaire kleuren zijn secundaire kleuren. In de kleurencirkel vind je een secundaire kleur altijd tussen de twee primaire kleuren waaruit hij ontstaan is. Secundaire kleuren zijn ook zuiver/verzadigd.

Tertiaire kleuren

Tertiaire kleuren zijn de kleuren die ontstaan als de drie primaire kleuren met elkaar mengt. Je noemt iets ook een tertiaire kleur als hij gemengd is met zwart, wit of grijs(niet-kleuren). Een tertiaire kleur is onzuiver/onverzadigd.

Zuiver en niet zuiver

Verzadigd is een synoniem voor het woord "zuiver" in deze context.

• Zuivere/verzadigde kleuren zijn ongemengde kleuren. De primaire en secundaire kleuren worden zuiver/verzadigd genoemd. Een zuivere kleur weerkaatst meer licht dan een onzuivere kleur en "knalt" daardoor meer.
• Een onzuivere/onverzadigde kleur is een kleur die gemengd is met wit, zwart of grijs(niet kleuren). Ook zijn kleuren die uit meer dan 2 kleuren gemengd zijn onzuiver. Deze kleuren weerkaatsen minder licht en zijn daardoor minder fel/knallend.
• Er bestaan meer en minder zuivere/verzadigde kleuren van één kleur. Zo is blauw meer zuiver/verzadigd als donkerblauw.

Verdonkerd en verhelderd

Je hebt verdonkerde en verhelderde kleuren.

• Verdonkerde kleuren zijn tinten van een kleur gemengd met zwart. Hoe meer zwart er aan de kleur toegevoegd is, hoe meer verdonkerd de kleur is.
• Verhelderde kleuren zijn tinten van een kleur gemengd met wit. Hoe meer wit er aan de kleur toegevoegd is, hoe meer verhelderd de kleur is. Kleuren die heel erg verhelderd zijn, noemen we vaak pastelkleuren.

Kleurcontrasten

Een kleurcontrast is een effect dat ontstaat door een combinatie van kleuren of tinten. Kleurcontasten kunnen gebruikt worden bij dieptewerking, maar ook om een gevoel op te roepen. Er zijn 6 belangrijke kleurcontrasten:

• Licht-donkercontrast
• Warm-koudcontrast
• Kleur-tegen-kleurcontrast
• Complimentair kleurcontrast
• Kwaliteitscontrast
• Kwantiteitscontrast

Licht-donkercontrast

Bij een licht-donkercontrast wordt een lichte kleur(toon) naast een donkere kleur(toon) gezet. Door een licht-donkercontrast toe te wordt de aandacht gevestigd op (meestal) de lichte kleur. Deze lijkt naast de donkere kleur naar voren te komen. Ook het combineren van een felle en een minder felle kleur geeft dit effect.

Warm-koudcontrast

Bij een warm-koudcontrast wordt een warme kleur (van rood tot geel) gecombineerd met een koude kleur (blauw en paars). Het effect van een dergelijke combinatie is de optische illusie dat de warme kleur naar de voorgrond komt en de koude kleur naar de achtergrond.

Kleur-tegen-kleurcontrast

Bij een kleur-tegen-kleurcontast plaats je twee bonte kleuren naast elkaar. Hierdoor ontstaat een knallende compositie. Zwart naast wit kan ook een kleur-tegen-kleurcontrast zijn.

Complimentair kleurcontrast

Bij een complimentair kleurcontrast plaats je twee kleurden die in de kleurencirkel tegenover elkaar staan naast elkaar. Ze lijken soms te vloeken, maar eigenlijk hebben ze een ander effect op elkaar: ze versterken elkaar. Zo lijkt rood bijvoorbeeld roder als je het naast groen plaatst.

Kwaliteitscontrast

Bij een kwaliteitscontrast staan een zuivere/verzadigde en onzuivere/onverzadigde toon van een kleur naast elkaar. Je hebt een kwaliteitscontrast wanneer zuivere/verzadigde en onzuivere/onverzadigde tinten van één kleur naast elkaar gezet worden en wanneer zuivere/verzadigde en onzuivere/onverzadigde kleuren naast elkaar gebruikt worden.

Kwantiteitscontrast

Bij een kwantiteitscontrast gaat het om de hoeveelheden. Er wordt bijvoorbeeld heel veel van de ene kleur gebruikt naast heel weinig naast de andere.

Kleurgebruik

• Tonaal: Bij tonaal kleurgebruik worden alleen verschillende tinten van één kleur gebruikt.
• Expressief: Bij expressief kleurgebruik worden kleuren gebruikt om gevoelens en emoties die een voorstelling bij de schilder opriep weer te geven. (Bijvoorbeeld: Rood voor een portret van iemand die boos is)
• Impressief: Bij impressief kleurgebruik worden de kleuren van een voorstelling letterlijk weergeven zoals je ze in de de omgeving ziet.
• Symbolisch: Bij symbolisch kleurgebruik hebben bepaalde kleuren een bepaalde betekenis. (zie hieronder)

Kleurensymboliek

• Zwart: de dood, negativiteit, slechtheid.
• Wit: de hemel, het goddelijke, het goede, rust, vrede.
• Rood: agressie, maar ook warmte en liefde.
• Blauw: onschuld, de hemel, trouw, Maria.
• Geel: licht, leven, zon, maar soms ook vijandschap.
• Groen: fris, nieuw, hoop.
• Paars: rouw, soberheid.
• Roze: liefde, lief.