Gala, de muze van Salvador Dalí

Toen Salvador Dalí zijn toekomstige echtgenote Gala ontmoette was dat liefde op het eerste gezicht. Hij was 25 jaar, zij 35. Toen zij 53 jaar later overleed was de Catalaanse schilder ontroostbaar. Hij heeft daarna nog maar nauwelijks een penseel aangeraakt. Hij was zijn muze kwijt. In zijn jonge jaren had de Spaanse kunstenaar Salvador Dalí (1904-1989) een fobie voor vrouwen en hun lichaamskenmerken. Of dat iets te maken had met een latente homosexualitiet is onduidelijk. Wel is bekend dat hij nooit is ingegaan op de avances van de Andalusische dichter Federico García Lorca, die lang op hem verliefd was. Er gaan bizarre verhalen dat Dalí wel toeliet dat García Lorca hem in bepaalde intieme situaties begluurde en zichzelf daarbij sexueel bevredigde.

Gala

Elena Ivanovna Diakonova (1894-1982), beter bekend als Gala, was een Russische immigrante (1895-1952), die toen ze Dalí leerde kennen getrouwd was met de dichter Paul Éluard. Dat gebeurde in het Spaanse Portligat in augustus van het jaar 1929. Éluard, die zich op dat moment als kunstenaar ook tot de groep van de surrealisten liet rekenen, had die zomer zijn vrouw meegenomen naar Spanje om daar samen met enkele vrienden de jonge Catalaanse schilder te ontmoeten. Er ontstond vrijwel meteen een verhouding tussen Gala en Dalí, waar de vader van de laatste zich overigens met hart en ziel tegen verzette omdat ze tien jaar ouder was dan hij. Het kwam zelfs zover dat hij zijn zoon zou onterven. Nog datzelfde jaar kocht Dalí een terrein in Portlligat, vlakbij het vissersdorpje Cadaqués, waar Gala en hij gingen samenwonen.

Minnaars

Gala scheen, ondanks haar huwelijk met Éluard, nogal gemakkelijk van de ene man naar de andere man te hebben gefladderd –tussen 1924 en 1927 had ze bijvoorbeeld tijdens haar huwelijk met Éluard een verhouding met Max Ernst (1891-1976)- en dat zou na haar huwelijk met Dalí in 1934 niet anders zijn. Dalí spoorde haar daartoe ook aan, omdat hij haar enorme libido zelf niet kon bevredigen. Zijn sexuele verlangens lagen meer op het terrein van de fantasie en het voyeurisme.

Kerkelijk huwelijk

In 1958 trouwden het paar ook voor de kerk. Daarvoor had Gala wel dispensatie van de Paus nodig gehad omdat haar huwelijk met Éluard ook voor het katholieke altaar had plaatsgevonden.

Moederschap

Nadat Gala voor Dalí had gekozen werd er bij haar een tumor ontdekt, waardoor haar baarmoeder weggehaald moest worden. Met Dalí zou ze dus nooit kinderen krijgen, maar uit haar eerdere huwelijk met Paul Éluard had Gala een dochter, Cécile, geboren in 1918. Omdat ze echter een weinig op had met het moederschap schijnt ze het arme kind haar hele leven geestelijk te hebben mishandeld en te hebben genegeerd.

Muze

In de jaren twintig was Gala al een inspiratiebron voor de surrealistische schilders, waarmee ze door Paul Éluard omging. Behalve haar toenmalige echtgenoot en Max Ernst ‘inspireerde’ ze ook o.a. Luis Aragón en André Breton. De laatste zou op den duur een afkeer van haar hebben gekregen omdat ze naar zijn mening een negatieve invloed op hem en anderen had.

Na haar huwelijk met Dalí werd Gala echter de muze van haar nieuwe echtgenoot. Vanaf de jaren dertig begon deze zelfs zijn schilderijen te ondertekenen met naast zijn eigen naam die van Gala. Zelf zei hij daarover dat hij zijn schilderijen voor een groot deel maakte met het bloed van zijn vrouw. Ook zei hij dat ze hem behoedde van waanzin en een vroege dood. Behalve dat allemaal was Gala ook veelvuldig model voor zijn schilderijen, die haar enorme sensualiteit en zijn intense liefde voor haar tonen. Bovendien was ze degene die hem naar de buitenwereld toe vertegenwoordigde en contacten onderhield met galeriehouders, museumdiecteurs en kunstverzamelaars.

Amerika

In de periode, die vooraf ging aan de Tweede Wereldoorlog, distantiëerde Dalí zich van de links-politieke kant van het surrealisme omdat hij vond dat surrealisme en politiek onverenigbaar waren. Hij weigerde zich dan ook af te zetten tegen het Duitsland van Hitler. Dat leverde hem vele verwijten van collega´s op en het was tevens de reden dat hij in 1934 uit de surrealistische beweging werd gezet -uit die tijd stamt de uitspraak: ‘Ik ben het surrealisme’. Maar toen de Duitsers Frankrijk binnenvielen, moesten ook Dalí en Gala vluchten. Ze emigreerden naar de Verenigde Staten, waar Dalí zijn katholieke geloof opnieuw aannam. Dat had grote invloed op een verandering van zijn schildersstijl, ook omdat hij zijn interesse in de klassieke kunsten vernieuwde. In die tijd vertrouwde Dalí ook zijn opvattingen over de kunst aan het papier toe.

Dalí en Gala zouden tot 1949 in Amerika blijven wonen en besloten daarna naar Spanje terug te keren. Dat ze dat deden tijdens het hoogtepunt van de dictatuur van Franco, werd Dalí opnieuw door vele collega’s niet in dank afgenomen. De verdenkingen dat hij heulde met het fascisme waren nog altijd niet vergeten.

Imperium

Gala en Dalí betrokken opnieuw het klein vissershuisje op hun eigen terrein in Portlligat, dat inmiddels tot een villa was uitgegroeid. Vandaaruit zou Dalí een imperium opzetten, dat bestond uit zijn vele geniale visuele spelletjes. Hij was ook één van de eersten, die met holografie experimenteerde, een nieuwe driedimensionale filmtechniek. Zijn werk zou nu overal ter wereld tentoongesteld worden. o.a. in 1970 in het Museum Boijmans van Beuningen te Rotterdam. Eerder, in 1962, bezochten Dalí en Gala ook al Nederland, met meer toeristische doeleinden, en zou de kunstenaar vooral onder de indruk komen van het werk van een zeventiende eeuwse Delftse schilder, Johannes Vermeer (1632-1675).

Adelstand en overlijden

Later, in de eerste periode van de democratie in Spanje, werden Dalí en Gala door de nieuwe koning, Juan Carlos II, tot de adelstand verheven. Dat gebeurde vlak voor Gala’s dood in 1982. Deze laatste gebeurtenis nam alle levensvreugde bij Dalí weg. Hij begon zich met opzet slecht te verzorgen en schilderde eigenlijk haast niet meer. En op 23 januari 1989 overleed ook hij, in zijn eigen museum in Figueres, waar hij de laatste periode van zijn leven was gaan wonen.

‘Fundación Gala’

In 1983 stichtte Dalí in samenwerking met de gemeente van Figueres de ‘Fundación Gala’, die hij zelf tot aan zijn dood leidde. Het doel van deze stichting was dat het zijn artistiek zou bewaken. Hieronder vallen het huis-museum Salvador Dalí, in Portlligat, het theater-museum Dalí, in hetzelfde Figueres, en het huis-museum Gala Dalí in Puból.

Foto boven: Beeld van Salvador Dalí genaamd 'Gala asomada a la ventana' (Marbella, Spanje).