Anthony Fokker had vooral succes in het buitenland

Anthony Herman Gerard Fokker wordt in 1890 geboren in Blitar op Oost-Java. Zijn vader Herman had daar een koffieplantage. In 1894 vestigen de Fokkers zich weer in Haarlem maar Anthony blijkt een rusteloos kind. Zijn omgeving denkt dat dat wellicht iets te maken heeft met een voortijdig afscheid van de mooie periode van zijn jeugd op Java. Anthony Fokker blijft zijn hele leven ongedurig en iedereen denkt dat hij het niet ver zal brengen. Toch zal hij uitgroeien tot een van de grote ondernemers die Nederland gekend heeft. Fokker wordt luchtvaartpionier en vliegtuigbouwer. Tot ver in de jaren twintig leidt Fokker een stuurloos bestaan. Hij had een moeilijk karakter dat door zijn biograaf wordt toegeschreven aan zijn bevoorrechte vroege jeugd. Als blank kind op de plantage van zijn vader leerde hij niet op gelijke voet met mensen om te gaan. Op de lagere school in Haarlem haalt hij steevast de laagste cijfers van zijn klas. Later, wanneer hij op de HBS voor de derde keer dreigt te blijven zitten, haalt zijn vader hem van school.

Uitvinder

Zonder diploma’s heeft de negentienjarige echter wel grootse plannen. Fokker is een doener: hij zit liever in zijn zelfgemaakte kano op het Spaarne of werkt aan een uitvinding. Hij beschouwt zichzelf als uitvinder en ontwikkelt onder meer de lekvrije autoband. Later zal blijken dat deze uitvinding al is uitgevonden maar het is niettemin een mooie prestatie.

Bevoorrecht

Fokker blijft een bevoorrechte jongeman. Het geld van zijn vader zorgt ervoor dat hij niet in militaire dienst hoeft; zijn pa betaalt smeergeld. Bovendien blijft zijn vader hem sponsoren bij alle nieuwe ingevingen van de jonge Fokker. Zo besluit hij naar het Duitse Zahlbach te reizen omdat daar een nieuwe opleiding ‘luchtvaartkunde’ is gevestigd. De opleiding stelt niet veel voor. De vlieginstructeur heeft niet eens een vliegbrevet. Fokker blijft echter enthousiast en stroopt met zijn medestudenten de mouwen op. Ze bouwen een eenmotorige tweedekker, een Frans model. Op dat moment vervulden de Fransen een voortrekkersrol in de vliegtuigbouw.

Eerste vliegtuig

Het eerste vliegtuig gaat welgeteld één testvlucht mee. Wanneer het crasht, houdt ook de vliegopleiding op te bestaan. Het enige demonstratiemateriaal is namelijk gecrasht. Fokker weet echter van geen ophouden en vraagt zijn vader wederom om geld. Met deze 1500 mark koopt hij een half afgebouwd vliegtuig. Van een oude gepensioneerde luitenant krijgt hij geld voor een motor. Fokker bouwt daarmee zijn eerste vliegtuig en maakt er zelfs vluchten mee.

Twee gebeurtenissen

Fokker blijkt een talentvolle piloot maar zijn bedrijf Fokker Aeroplanbau GmbH loopt niet lekker. Zijn vaders geld houdt de onderneming gaande. In totaal steekt pa Fokker 183.000 mark in het bedrijf. Ook zijn broer Eduard leent hem 20.000 mark. Het vliegtuigbedrijfje zouden we inmiddels vergeten zijn als er zich niet twee gebeurtenissen hadden voorgedaan: een Franse vliegtuigcrash en het uitbreken van een wereldoorlog.

Gevechtsvliegtuig

Fokker weet het Franse vliegtuigwrak op de kop te tikken en bouwt met dit model een nieuw gevechtsvliegtuig: de M-5. Zijn vliegtuigdemonstratie maakt indruk op de chef van Duitse generale staf, generaal Erich von Falkenhayn. Door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog heeft het Duitse leger gevechtsvliegtuigen nodig. Fokkers M-5 blijkt daarbij de favoriete keuze. Fokkers bedrijfje krijgt de ene na de andere mega-order van de Duitsers en hun bondgenoten. De Fokker D.VII was volgens kenners achteraf het beste vliegtuig uit de Eerste Wereldoorlog. Fokker wordt er rijk van; na de oorlog heeft hij 30 miljoen mark op de bank. Hij raakt bevriend met de beroemde piloot Manfred von Richthofen, de Rode Baron. En is hij verloofd met de dochter van een Duitse luitenant-generaal Sophie Marie Elisabeth von Morgen, Tetta voor intimi. Hij laat zich tot Duitser naturaliseren.

Revolutie

Nadat Duitsland de oorlog verloren heeft en de Duitsers zich vernederd voelen, komen andere krachten in het land los. Een deel van het volk komt in opstand en richt arbeiders- en soldatenraden op. Ook Fokkers fabriek wordt ingenomen door zijn arbeiders. Fokker gruwt ervan en spreekt over ‘onverantwoordelijke dictators’ die zijn bedrijf hebben overgenomen. Hij keert terug naar Nederland, met 220 vliegtuigen, 400 vliegmotoren en andere machines. Na de revolutie zet Fokker geen voet meer in Duitsland.

Terug naar Nederland

In Nederland wordt hij met open armen ontvangen. Van zijn vermogen is nog pakweg 25% over. Dat heeft hij met koffers over de grens gesmokkeld. Zodra hij in Nederland is, wil hij huwen met zijn Duitse verloofde Tetta. Omdat hij Duitser is geworden, is dat echter niet mogelijk. Fokker ervaart dat als een ‘vijandige obstructie’ en spreekt geringschattend over de Nederlandse regelzucht. Zijn relatie met zijn vaderland zal nooit meer herstellen. Hij wil naar de Verenigde Staten.

Sovjet Unie

Desondanks richt hij in 1919 de Nederlandsche Vliegtuigenfabriek op in Amsterdam. Dit doet hij wederom met steun van zijn familie. Ook de families Van Beuningen en Fentener van Vlissingen en andere rijke particulieren steken geld in zijn project. Uit Nederland komen echter maar weinig orders. Uit Sovjet-Rusland des te meer en dat betekent de redding. Hoewel de Nederlandse regering de Sovjet-Unie nog niet eens heeft erkend, exporteert Fokker in 1924 176 vliegtuigen naar het nieuwe communistische land.

Fokker-Aircraft Corporation

In 1925 start hij dan toch in de Verenigde Staten met de Fokker-Aircraft Corporation en wordt hij Amerikaan. Zijn vrouw Tetta heeft hem dan overigens alweer verlaten. Naar verluid om zijn vele buitenechtelijke affaires. Maar de scheiding raakt hem niet. Fokker lijkt van het leven te genieten; zijn zaken gaan immers geweldig en hij verblijft in New York of Sankt Moritz. Naar zijn Nederlandse bedrijf kijkt hij nauwelijks nog om.

Egocentrisch

Fokkers tweede vrouw Violet is ongelukkig in haar huwelijk. Ook zij verlaat hem, al is dat op een drastischer wijze dan Tetta zes jaar eerder. Violet springt uit het raam van hun appartement in New York en overleeft de val niet. Fokker lijkt zich dit wel aan te trekken, zeer zelfs. In zijn memoires schrijft hij: “ ik heb mij altijd te veel verdiept in mijn eigen belangen om de vrouwen waar ik verliefd op was te voldoen. Ik denk te egocentrisch”.

Zijspoor

Inmiddels gaat het ook niet meer zo goed met zijn bedrijven. De Nederlandsche Vliegtuigenfabriek kwijnt weg en zijn Amerikaanse bedrijven zijn overgenomen door General Motors. Doordat GM niet te spreken is over de voortgang van nieuwe ontwikkelingen zet de top Fokker eerst op een zijspoor. Later worden de fabrieken van de Fokker-Aircraft Corporation geliquideerd.

Slechte gezondheid

Door handige deals met licentierechten van Amerikaanse vliegtuigen voor de Europese markt vergaart Anthony Fokker aan het einde van zijn leven nog flink wat rijkdom. Hij blijft in de VS wonen en richt zich vol overgave op het ontwerpen en ontwikkelen van een nieuwe passie: jachten. Met zijn gezondheid gaat het dan al slechter. Hij kwakkelt. In 1939 overlijdt hij op 49-jarige leeftijd in een ziekenhuis in New York aan hersenvliesontsteking.