Boeienkoning Harry Houdini (1874-1926)

De illusionisten Hans Klok en David Copperfield mogen slechts in zijn schaduw staan: Harry Houdini is de grootste goochelaar en illusionist aller tijden. Vooral zijn ontsnappingen – geboeid en wel - waren spectaculair. Met sloten omhangen ontsnappen uit een houten kist die te water werd gelaten, uit een melkkan of uit wat dan ook, het verbaasde het publiek decennialang.

Alle begin is moeilijk

Harry Houdini (geboren op 24 maart 1876 als Ehrich Weiss, in Boedapest) trok als 4-jarige met zijn ouders en drie oudere broers naar New York, op zoek naar een betere toekomst. Ze kwamen terecht in Appleton, Wisconsin. Al op jonge leeftijd zag hij een goochelaar optreden, en hij was meteen verkocht. Toch was het weinig aantrekkelijke vooruitzicht van fabriekswerk de belangrijkste reden voor Houdini om serieus over een carrière in illusies na te denken.

Naaldentruc eerste succes

Samen met vriend Jack Hayman begint hij een act als The Houdini Brothers. De naam is afgeleid van de in die tijd wereldberoemde Jean Eugene Robert Houdin (1805-1871), de vader van de moderne goochelkunst. The Houdini Brothers vielen in het begin nauwelijks op. Ze deden vanalles (kaarttrucs, ontsnappingen en zinsbegoochelingen), maar blonken nergens in uit. Alleen Houdini’s Naaldentruc was enigszins befaamd. Hierin slikte hij draad en naalden in, om ze aan elkaar uit zijn mond te trekken. Niettemin bood Houdini in 1896 in een advertentie al zijn magische kennis aan voor twintig dollar. Niemand hapte.

Handboeien en dwangbuis

Twee jaar later komt de ommekeer, Hayman was dan al lang vervangen. Eerst door Houdini’s broer Theodore, later door zijn vrouw, Bess Rahner. De specialiteit van Houdini was altijd al handboeien geweest, hij wist van elk slot hoe het werkte. Nu daagde hij zijn publiek uit dat hij uit elk meegebracht exemplaar kon ontsnappen. Zodat het publiek ook wist dat er niet mee was geknoeid. Houdini slaagde er elke keer in en begreep dat hij op deze voet moest verder gaan. Snel kwamen er ontsnappingen uit een dwangbuis bij. Die deed hij, om het spannender te maken, ondersteboven hangend, hoog boven de grond.

Overal wereldberoemd

Houdini’s reputatie groeide. Hij liet zich vastbinden en ontsnapte uit havenkisten, uit gevangenissen, et cetera. Binnen een paar jaar kende iedereen in de Verenigde Staten hem. Omdat de onbeperkt ambitieuze Houdini letterlijk wereldberoemd wilde zijn, begon hij aan energievretende rondreizen door Europa, met name door England en Duitsland. Met eveneens veel publiek, dat zich vergaapte aan zijn acts.

De Chinese Watermarteling

In 1901 verzint hij De Melkkan Ontsnapping. Hij wordt geboeid opgesloten in een oversized melkkan, die geheel met water is gevuld. Mislukking betekent verdrinking. Hij doet de succesvolle truc tot 1905. Een betere versie van deze truc werd zeven jaar later De Chinese Watermarteling. De melkkan-ontsnapping vond nog plaats achter een scherm, nu kon het publiek door een glasplaat zien hoe Houdini geboeid en met vergrendelde voeten in het water werd ondergedompeld en zich vervolgens loswrikte. Dat was natuurlijk veel spectaculairder. In hetzelfde jaar 1912 liet hij zich voor het eerst, geboeid en in een houten kist, overboord gooien. Dat gebeurde in de New York East River. Zeer vaak was water een belangrijk element in zijn ontsnappingen. Om de kans op mislukking wat te verkleinen, gaf zijn vrouw Bess hem voor aanvang vaak een flinke zoen. Hierdoor kreeg Houdini de sleutel van het slot in zijn mond.

Filmcarrière loopt spaak

Tot zijn dood was Houdini bijzonder populair, al waren zijn shows op een gegeven moment toch vooral meer van hetzelfde. Dat bleek ook in zijn korte filmcarrière. Vanaf 1919 bracht hij zijn ontsnappingsverhalen op het witte doek, maar al snel verbleekte de belangstelling. De films leken allemaal nogal op elkaar, of het nou The Grim Game heette, of The Man from Beyond. Zijn live-optredens in de theaters en op bepaalde buitenlokaties bleven wel tot het einde publiek trekken. Vanaf 1915 liet hij zich in totaal ook drie keer levend begraven, waarbij de eerste keer bijna fataal afliep.

Meedoen aan de oorlog

Houdini leefde een vol leven. Zo was hij op allerlei fronten actief. Soms had dat zijdelings met zijn werk te maken, soms helemaal niets. Zo kocht hij in 1910 een vliegtuig in Duitsland, verscheepte het in stukken naar Australië en werd daar de derde man ooit die er een vlucht maakte. En als 43-jarige wilde hij in 1917, als de VS betrokken raakt bij de Eerste Wereldoorlog, het leger in en meevechten. Dat werd niet toegestaan, hoe graag de zeer Amerikaansgezinde Houdini dat ook wilde. Wel zamelde hij met zijn shows geld in voor de oorlogsindustrie.

Gevecht tegen charlatans

Houdini was een kleine man, maar wel krachtig en zeer gespierd. En zeer flexibel, iets waar hij voortdurend aan bleef werken. Hij deed zijn trucs met zijn lichaam (en met wat stiekeme hulp), en was fel gekant tegen bovennatuurlijke verklaringen voor ongelooflijke prestaties. Wat hij deed was geen magie, ook al snapte het publiek het vaak niet. Houdini streed vanaf 1913 opzichtig tegen charlatans, en spendeerde een groot deel van zijn shows aan het ontmaskeren van deze trucs. Door telkens voor te doen hoe dat in zijn werk ging, werd hij in feite de beste van al deze ‘oplichters’.

Voorzitter van SAM

Met andere goochelaars had hij een haat-liefde verhouding. Eigenlijk vond hij dat ze nog niet eens zijn veters mochten strikken, hij was ook niet bevriend met collega’s. Tegelijkertijd was Houdini wel van 1917 tot zijn dood in 1926 voorzitter van The Society of American Magicians (SAM). Zijn collega’s moesten op hun beurt ook niet veel van de arrogante Houdini hebben. Vaak was een sarcastische ondertoon hoorbaar als ze over hem spraken.

In het harnas gestorven

In 1926 – de boeienkoning is dan 52 jaar – werd Houdini door pech achtervolgd. En ingehaald, want hij overleefde dat jaar niet. Als eerste brak Houdini zijn enkel doordat in Albany het mechanisme van zijn Chinese Watermarteling-truc niet goed functioneerde. Een paar dagen na de enkelbreuk was Houdini bovendien nog door een student in zijn maag gestompt. Dat was een truc die hij al jarenlang deed. Iedereen mocht hem zo hard ze konden in de maag raken. Nu scheen deze man al te hebben toegeslagen voordat Houdini zijn spieren kon aanspannen. Hoe dan ook kreeg Houdini gedurende de tournee last van zijn buik. Rust houden betekende optredens afzeggen, en daar was Houdini de man niet naar.

Houdini-act

Uiteindelijk zakt Houdini tijdens een show in Detroit in elkaar. In het ziekenhuis ontdekten ze een gescheurde blinde darm, mogelijk veroorzaakt door die knal in zijn maag. Ondanks een aantal operaties herstelde Houdini niet meer, en stierf hij op 31 oktober 1926.
De man die ontsnappingskunst in zijn eentje naar een hoger plan tilde, is bijna negentig jaar na zijn dood nog steeds een beroemde naam. In de VS is ‘houdinize’ een werkwoord dat zoiets als ‘jezelf al wrikkend uit een vastgebonden positie bevrijden’ betekent. In Nederland is het niet ongebruikelijk om een onwaarschijnlijke ontsnapping (letterlijk, maar vooral figuurlijk, denk aan sportwedstrijden) als een Houdini-act te bestempelen. Niet slecht voor een kansloze, arme Hongaars-joodse immigrant uit Appleton.