Cixi: de vrouwelijke keizerin van China

Jung Chang is bekend als schrijfster van onder andere 'Wilde Zwanen' en de biografie die zij samen met haar man over Mao Zedong schreef. Zij beschreef een nieuwe biografie waarin zij de geschiedenis vastlegt van een vrouw die maar liefst bijna 50 jaar over China heerste. Haar naam Cixi. Haar verhaal. Een wonderlijke. Waar zij begon als concubine, heerste ze al spoedig als weduwe-keizerin over heel China. Een land dat zij naar de moderne tijd leidde.

De weduwe-keizerin Cixi

De titel van Jung Chang’s boek De keizerin uit 2013 luidt in het Engels The empress dowager Cixi: The concubine who launched Modern China. De weduwe-keizerin begon haar keizerlijk bestaan als één van de concubines van Keizer Xianfeng. Cixi schonk keizer Xiangfeng zijn eerste zoon en steeg daardoor al snel op de keizerlijke ladder. Zij en de keizerin Zhen deelden al een diepe vriendschapsband toen zij gezamenlijk een coup pleegden.

Cixi’s periode als concubine

Keizer Xianfeng’s beleid, met name zijn antipathie tegenover het Westen, stuitte Cixi vaak tegen de borst. Zelf was zij zeer politiek geïnteresseerd, maar realiseerde zich maar al te goed dat zij over politieke kwesties beter stil kon blijven. Zij was immers een concubine. Met lede ogen zag zij de Opium oorlog aan haar voorbij gaan, waarbij het zomerpaleis in vlammen opging. Toen de keizer overleed, nam ze haar kans. Met de hulp van Prins Gong en de keizerin pleegde ze in 1861 een staatsgreep. Zij zette haar zoon op de troon. Haar zoon was 5 jaar en nog veel te jong. Zij en de keizerin regeerden vanaf dat moment van achter de troon van de zoon.

Cixi’s zette de deur open voor het Westen

Cixi zette China op de kaart door het land open te stellen voor de buitenwereld en er van te leren. Het motto van Cixi’s bewind was ‘Maak China Sterk – Zi-Qiong. Ze richtte een moderne marine op, een even zo modern leger, stuurde ambassadeurs naar het westen en hervormde universiteiten. In China heerste echter nog wel een xenofobie tegen het Westen. In de tussentijd werd haar zoon, keizer Tongzhi klaargestoomd voor het keizerschap. Hij trouwde en na de bruiloft -hij was toen 16 jaar- kwam hij officieel aan het bewind. De keizer toonde zich echter allerminst geïnteresseerd in politiek en des te meer in persoonlijk vertier. Toen hij niet veel later ziek werd, stonden de hoge edelen te trappelen om de macht wederom in handen van Cixi en de keizerin te plaatsen. De keizer overleed naar alle waarschijnlijkheid aan de gevolgen van de pokken.

Cixi regeerde verder via een geadopteerde zoon

Cixi kondigde aan dat de twee vrouwen uit naam van hun overleden echtgenoot een zoon zouden adopteren: Zaitian, de 3-jarige zoon van haar zus en Prins Chun. Zo jong nog, regeerden zij opnieuw vanachter de troon van de zoon. Vanaf dat moment nam de modernisering van China een hoge vlucht. ‘Maak China Sterk’ werd uitgebreid met de tekst ‘Maak de Chinezen Rijk – Qui-Fu’. Steenkool, elektriciteit maar ook een oorlog met Frankrijk om Vietnam. De oorlog kwam er. Een overeenkomst ook. Maar ditmaal weigerde China om Frankrijk herstelbetalingen te voldoen. Dit lukte. ‘De strijd bleek een oppepper voor het Chinese volk’.

De nieuwe keizer Guangxu

Cixi maakte plaats voor haar 17-jarige zoon met wie zij inmiddels was vervreemd. De keizerin was overleden toen hij negen was. Hij betrok Cixi niet bij zijn beslissingen en liet haar hervormingen links liggen. Cixi liet in de tussentijd haar eens zo geliefde Zomerpaleis opnieuw bouwen, intussen onwetendheid over de aanval van Japan. Een oorlog leek onvermijdelijk en Cixi probeerde zo snel mogelijk het gezag terug te nemen. Ze scheidde de keizer van zijn vrienden en eiste volledige inzage in het besluitingsproces. Tegen die tijd had China de oorlog met Japan al zo goed al verloren. Japan kreeg de gebieden die het eiste plus 200 miljoen taël aan herstelbetalingen. Andere westerse landen begonnen al gauw ook te snoepen van China. De noodzaak van hervormingen drongen nu ook tot de keizer zelf toe en hij zocht nu actief de steun van Cixi. Tegelijkertijd was een van zijn vrienden Kang, bezig met een plan om Cixi weg te ruimen. Het complot mislukte, maar voor Cixi stond vast dat de keizer hier iets over geweten moest hebben. Ze plaatste hem onder huisarrest en nam de leiding wederom over. China ging weer koppig doen. Italië was het eerste land dat niet zomaar een stukje van China in handen kreeg.

"Voor de bewoners van dorpen en kleine steden was het antiwesterse sentiment vooral gericht op de christelijke missies die daar werden opgezet". Opstanden hierom namen het dagelijks leven in China over. Het westen dreigde er zelfstandig een eind aan te willen maken en zo verklaarde Cixi de oorlog aan acht westerse binnenvallende landen. Zij en de keizer moesten op de vlucht.

Hoewel veel schade geleden tijdens de oorlog was Cixi ongekend populair. Zij zette hierna een charmeoffensief met het Westen en startte haar eigen revolutie binnen China. Zo werd het verbod op huwelijken tussen Han en Mantsjoes opgeheven. Verbood ze het voetenbinden en promootte vrouwenonderwijs. Het Chinese volk zag de eerste telefoons, de eerste medische faculteiten, de eerste straatverlichting, de eerste musea, lazen voor het eerst een krant. Cixi ging zelfs zo ver door haar plannen in te zetten om China te veranderen in een constitutionele monarchie. Inclusief verkiezingen, een grondwet en een gekozen parlement. Maar de tijd eiste zijn tol. Cixi werd steeds ouder en zwakker. Ook de keizer was al een hele lange tijd ziek. Later is gebleken dat Cixi hem arsenicum toediende. Onder geen beding wilde ze hem terug op de troon. Niet veel later overleed zij ook zelf.

“Zij bracht moderniteit, waar verval, armoede, barbarij en absolute macht heersten, en ze introduceerde een ongekende menselijkheid, ruimdenkendheid en vrijheid. En ze had een geweten. Terugkijkend op de vele verschrikkelijke decennia na Cixi’s dood, kan men, ondanks haar fouten, niets anders dan bewondering voelen voor deze verbazingwekkende staatsvrouw, aldus Jung Chang's laatste alinea in De Keizerin.”

Jung Chang

Jung Chang werd op 25 maart 1952 geboren in China. Later, nadat ze de mogelijkheid kreeg om in Engeland te studeren, is ze daar gebleven en woont hier, samen met haar echtgenoot Jon Halliday, nog steeds. Haar tweede boek Wilde Zwanen maakte haar in een klap wereldberoemd als schrijfster. Meer dan 10 miljoen exemplaren zijn wereldwijd verkocht; in China is het boek verbannen en mag het daar niet worden verkocht. Wilde Zwanen is een biografie over 3 vrouwen – haar oma, haar moeder en over haarzelf- in de 20ste eeuw in China. In 2005 bracht zij samen met haar man een biografie over Mao uit getiteld Mao Zedong, Mao: het onbekende verhaal. Ook deze biografie werd direct een bestseller.