Elizabeth I van Engeland (1533-1603) - The Virgin Queen

Elizabeth I werd gekroond tot koningin van Engeland in 1558 en bleef dit tot aan haar dood in 1603. De weg naar de troon was niet eenvoudig voor Elizabeth, mede omdat haar eigen vader haar onwettig had verklaard. Britse historici zijn het er in ieder geval over eens dat Elizabeth I enorm belangrijk is geweest voor het welvaren en de economie van Engeland en haar bevolking. Ook hield ze Engeland vrij van oorlogen, iets wat bijzonder te noemen is in een tijd dat heel Europa met elkaar in oorlog ligt. Paus Sixtus V zuchtte ooit wanhopig: "ze is slechts een vrouw, de baas van niet meer dan een half eiland, en toch siddert iedereen voor haar". Op het moment dat Elizabeth komt te overlijden staat Engeland op het punt haar Gouden Eeuw te beleven. Elizabeth I was de vijfde en tevens laatste monarch uit de zogenaamde Tudor familie. Ze was niet getrouwd en overleed zonder kinderen na te laten, hierdoor kreeg Elizabeth de bijnaam Virgin Queen.

Inhoud

• De geboorte van een prinses
• Een nieuw tijdperk breekt aan
• Het tijdperk van koningin Elizabeth I
• Elizabeth komt in opstand tegen Spanje
• Elizabeth I als Virgin Queen
• Elizabeths maagdelijkheid en de historici
• Elizabeths erfenis

De geboorte van een prinses

Op 7 september 1533 komt Elizabeth ter wereld in het Palace of Platentia in Greenwich, Engeland. Ze komt werkelijk in een gespreid bedje want haar vader is niemand minder dan Hendrik VIII, koning van Engeland. Haar moeder is Hendriks tweede vrouw; Anna Boleyn. Uit het huwelijk met zijn eerste vrouw had Hendrik ook al een dochter, haar naam was Mary (Marie) Tudor.

Ze leefde nog lang en gelukkig

Zoals gebruikelijk was in die tijd was koning Hendrik niet uit liefde met zijn eerste vrouw; Catharina van Aragon getrouwd. Het huwelijk was puur strategisch en diende om Hendrik een opvolger te geven. Hendrik eerste vrouw schonk hem in totaal zes kinderen waarvan alleen dochter Mary bleef leven. Toen duidelijk werd dat Catharina Hendrik geen zoon kon schenken, liet hij zich per direct van haar scheiden. Maar hier kwam meteen een groot probleem om de hoek kijken. Grote delen van Europa stonden onder leiding van de rooms-katholieke kerk en deze stond geen scheiding toe. Hendrik was altijd al een eigenwijs mannetje geweest en zet zijn zin door. Als de scheiding voltrokken is krijgt hij het flink aan de stok met de Paus, hij weigert nogmaals het huwelijk te ontbinden en volgens hem én de rooms-katholieke kerk is Hendrik nog steeds getrouwd met Catharina. Koning Hendrik had zijn buik vol van die bemoeizuchtige katholieken en sticht een eigen kerk in Engeland. Dit werd een Anglicaanse kerk en Hendrik benoemde zichzelf tot leider van deze kerk.

O nee, een dochter

Hendrik baalt enorm als Elizabeth wordt geboren. Hij had zo gehoopt op een zoon en weer werd hij opgezadeld met een dochter! Hendrik wordt er ondertussen ook niet jonger op en besluit uiteindelijk Elizabeth maar tot troonopvolgster te benoemen bij gebrek aan een zoon. Zo was de troon van Engeland in ieder geval veilig gesteld.
Hendrik en Anna geven de hoop op een zoon niet op, maar na meerdere miskramen en vroeggeboorten lukt het Anna niet meer om zwanger te raken. Hendrik had het niet meer, nu zat hij weer met een vrouw opgescheept die hem geen zoon kon geven. Na zijn problematische eerste scheiding was scheiden van Anna geen optie. Maar ach Hendrik was tenslotte koning van Engeland dus kon hij doen wat hij wou. Hij besluit zijn vrouw Anna te laten onthoofden op grond van overspel en incest. Dat hier niets van waar is weet alleen Hendrik op dat moment. Elizabeth is nog maar drie jaar als ze haar moeder verliest.

Hendriks vrouwen

Hendriks volgende vrouw stond al klaar en heet Jane Seymour. Jane schenkt Hendrik eindelijk de lang verwachten zoon en troonopvolger. De jongen krijgt de naam Eduard VI van Engeland, maar Jane komt helaas te overlijden in het kraambed. Het zat Hendrik ook niet mee in zijn leven, nu had hij eindelijk een zoon maar weer geen vrouw die voor het kind kon zorgen! Hendrik trouwt in totaal nog drie keer, maar alle vrouwen gunnen hem het geluk op nog een zoon niet. In 1547 komt koning Hendrik te overlijden en laat zijn zesde vrouw als weduwe achter. Hendriks zesde vrouw was de protestantse Catharina Parr. Daar zit Catharina dan met twee kinderen, Elizabeth en haar halfbroer Eduard. Halfzus Mary woonde bij haar moeder. Catharina besluit er het beste van te maken en voed de kinderen naar eer en geweten op.

De jeugd van de troonopvolg(st)er

Na haar geboorte was Elizabeth, bij gebrek aan beter, door haar vader aangewezen als troonopvolgster, maar toen Hendrik eindelijk een zoon in zijn armen kon sluiten, draaide hij om als een blad aan een boom. Opeens was Elizabeth niet belangrijk meer en uiteraard werd haar halfbroer Eduard nu benoemd tot troonopvolger. Hendrik maakt het alleen wel erg bont tegenover zijn dochters door zowel Mary als Elizabeth onwettig te verklaren. Ondanks dat kreeg Elizabeth wel de opvoeding die hoorde bij een jonge prinses. Voor haar derde verjaardag kreeg Elizabeth een paleis cadeau. Het paleis droeg de naam Hatfield en lag ongeveer 25 kilometer buiten Londen. “Overbodig” om te melden is dat de driejarige ook een volledige eigen hofhouding tot haar beschikking kreeg. Elizabeth is van kinds af aan al meteen gek op haar paleis en brengt daar dan ook het grootste gedeelte van haar jeugd door. Over Elizabeths kinderjaren en jeugd is niet zo heel veel bekend. De historici weten wel dat ze les kreeg samen met haar broer Eduard in onder andere Italiaans, Frans, Latijn en Grieks. Volgens een oud leraar van Elizabeth was ze een snelle en goede leerling. Ze is zeer geïnteresseerd in diverse onderwerpen zoals muziek, literatuur, filosofie en geschiedenis. Naast leren was ze dol op sporten en jagen. Ook het slechte humeur van Elizabeth is bekend in heel Engeland. Ze heeft last van enorme stemmingswisselingen en woede uitbarstingen. Ze schold als een bootwerker en gooide spullen naar mensen die het waagden om haar tegen te spreken. Volgens de verhalen was Elizabeth geen opvallende schoonheid, maar wel goed gevormd. Ze was lang en had een goed figuur, bruine ogen en rood krullend haar. Zoals veel personen in die tijd nam Elizabeth het niet zo nauw met haar persoonlijke hygiëne, volgens verhalen stonk ze zelfs een uur in de wind. Tevens miste ze veel tanden en was daardoor slecht te verstaan als ze sprak.

Een nieuw tijdperk breekt aan

In 1547 blaast Koning Hendrik VIII van Engeland zijn laatste adem uit. Het is nu aan zijn zoon Eduard VI om op negenjarige leeftijd de Engelse troon te bestijgen. Omdat Eduard minderjarig is wordt er een regent aangesteld. Dit eer valt ten beurt aan Eduards oom Edward Seymour, de hertog van Somerset. Helaas had oom Edward het niet goed voor met de jonge Eduard en beperkte de rol van de koning al snel tot een zeer ceremoniële.

Engeland onder leiding van koning Eduard VI
John Dudley, de graaf van Warrick vertrouwt oom Edward niet en ontmaskert hem uiteindelijk. Oom Edward wordt veroordeeld wegens verraad. John Dudley volgt oom Edward op als regent. Ook de aartsbisschop van Canterburry was er veel aangelegen om in een goed blaadje te komen bij de jonge koning en zijn regent. Eduard was door zijn stiefmoeder Catharine Parr hoofdzakelijk protestants opgevoed en zijn vader had al gebroken met de rooms-Katholieke kerk. De weg voor de Anglicaanse kerk lag open.

In januari 1553 werd Eduard ziek. Hij was pas 15 jaar maar maakt zich grote zorgen over zijn opvolging. Hij was nog niet getrouwd en had nog geen troonopvolger verwekt. Eduards grootste angst is dat Engeland na zijn overlijden weer onder bewind van de rooms-Katholieke kerk komt te staan. Op aanraden van zijn regent John Dudley besluit hij openlijk zijn steun te betuigen aan diens (protestantse) schoonzus Jane Grey. Jane beweert aanspraak te kunnen maken op de troon van Engeland omdat haar oma van moederszijde, Mary Tudor, een zus was van Hendrik VIII. Doordat Eduard zijn steun openlijk aan Jane Grey betuigt laat hij zijn (rooms-katholieke) halfzus Maria Tudor vallen. Gelukkig lijkt Eduard zijn gezondheid weer wat te verbeteren maar uiteindelijk wordt hij in juni van hetzelfde jaar weer ziek en komt na een kort ziekbed te overlijden. De roddels over het overlijden van de jonge koning komen meteen op gang en in de zestiende eeuw is vrijwel iedereen er van overtuigd dat de koning vergiftigd is, maar bewijs hiervoor is nooit gevonden. Later zijn er bewijzen gevonden die wijzen in de richting van tuberculose en dit verhaal is een stuk aannemelijker. Maar Engeland stond wel voor een probleem, wie was nu de troonopvolger? Misschien één van Hendrik VIII zijn onwettige dochters; Maria of Elizabeth?

De strijd om de troon begint
Zoals was te verwachten bestijgt Jane Grey de troon van Engeland na het overlijden van Eduard. Maar dat pikt Mary Tudor niet, zij is nota bene de dochter van de oude koning én halfzus van de zojuist overleden koning. Zij had veel meer recht op de troon dan Jane Grey. Al na negen dagen wordt Jane van de troon gestoten door Mary Tudor en Mary wordt op negentienjarige leeftijd koningin van Engeland.
De hele strijd om de Engelse troon gaat eigenlijk een beetje langs Elizabeth heen. Ze woont nog steeds bij haar stiefmoeder Catharina Parr die inmiddels opnieuw getrouwd is met een man genaamd Thomas Seymour. Maar ook voor Elizabeth is de troonsbestijging van haar halfzus een belangrijk moment. Zij is hierdoor namelijk de eerste in lijn van de troonopvolging geworden.
Bloody Mary
Mary Tudor, inmiddels gekroond tot koningin Mary I, had zo haar eigen ideeën over de toekomst van Engeland. Na de scheiding tussen haar ouders was Mary bij haar rooms-katholieke moeder blijven wonen en zodoende ook katholiek opgevoed. Ze verafschuwde haar vader Hendrik VIII omdat hij zich had afgekeerd van de katholieke kerk en daarnaast ook de paus tegen zich in het harnas had gejaagd. Mary gelooft heilig in de katholieke kerk en vond dat er in Engeland maar plaats was voor één kerk; de rooms-katholieke. Ze besluit haar zin te krijgen door geweld te gebruiken. Iedere protestantse inwoner van Engeland wordt met geweld gedwongen terug te keren naar het katholieke geloof. Mensen die weigeren vinden zonder pardon de dood op de brandstapel.

De inwoners van Engeland zijn nog maar net bijgekomen van de harde hand van hun koningin als ze de volgende bom laat ontploffen. Mary Tudor trouwt in 1554 met de streng rooms-katholieke kroonprins van Spanje, Filips II. Het enige doel wat Mary en Filips voor ogen hebben met hun huwelijk was het verwekken van een rooms-katholieke nakomeling die Engeland en Spanje in de toekomst kan regeren. Daarnaast vond Filips het wel prettig om het sterke Engeland aan zijn zijde te hebben aangezien Spanje al jaren met de Italianen in oorlog verkeerden. De populariteit van koningin Mary I daalt tot een dieptepunt en door de vele doden die ze op haar geweten heeft krijgt ze onder de bevolking al snel de bijnaam Bloody Mary.

Elizabeths “verraad”

Al die tijd probeert de protestantse Elizabeth zich afzijdig te houden maar heeft haar bedenkingen over het beleid van haar katholieke halfzus. Doordat beide zussen een ander geloof aan hangen veranderd de status van Elizabeth opeens van halfzus van de koningin in potentiële bedreiging voor de koningin. De middelen worden Mary in haar schoot geworpen als ze te horen krijgt dat haar halfzus brieven heeft ontvangen van Thomas Wyatt. Hij probeerde een opstand tegen Mary op te zetten en had Elizabeth per brief om hulp gevraagd. Thomas en zijn handlangers werden opgepakt en allemaal ter dood veroordeeld door middel van onthoofding. Ook Elizabeth wordt gearresteerd en stevig aan de tand gevoeld. Elizabeth bekent dat ze brieven van Thomas heeft ontvangen, maar ontkent verder ook maar iets met de opstand te maken te hebben. Ze had het verzoek om hulp van Thomas namelijk genegeerd en hem nooit een antwoord gegeven op zijn brief. De tijd tussen haar arrestatie en veroordeling brengt Elizabeth door in de gevangenis van de Tower of Londen. Wegens gebrek aan bewijs krijgt Elizabeth het voordeel van de twijfel. Ze wordt in 1554 veroordeeld tot huisarrest en overgebracht naar Woodstock, Oxfordshire.

Hoera! Een katholieke troonopvolger!
Nog geen jaar na haar opsluiting wordt Elizabeth alweer opgehaald uit Woodstock en terug gebracht naar het hof. Niet omdat Mary meelijden met haar halfzus had, maar uit praktisch oogpunt, de koningin was namelijk zwanger! Elizabeth moest haar halfzus tijdens haar zwangerschap en bevalling begeleiden. Daarnaast was het ook wel handig om de toekomstige koningin bij de hand te hebben mochten moeder en kind in het kraambed overlijden. De status van Elizabeth was weer veranderd naar halfzus van de koningin.

Na enige tijd bleek de zwangerschap van koningin Mary I ingebeeld te zijn. De teleurstelling bij “vader” Filips was groot. Hij kon in totaal maar 14 maanden in Engeland blijven voordat hij terug moest naar Spanje. Het land was in diverse oorlogen verwikkeld en had zijn leider nodig. Mary zou uiteraard niet met hem mee gaan omdat zij in Engeland moest blijven om het land te besturen en erop toe te zien dat de macht van de katholieke kerk werd uitgebreid. De 14 maanden waren bijna om en het was hem niet gelukt een troonopvolger te verwekken. Tot Elizabeths schrik vroeg Filips haar vervolgens ten huwelijk. Filips had goed over dit aanzoek nagedacht. Als hij geen opvolger kon verwekken en zijn vrouw niet met hem mee kon naar Spanje, dan was de kans heel groot dat Elizabeth binnen afzienbare tijd de troon zou bestijgen. Elizabeth had (nog) geen verplichtingen in Engeland en kon dus gewoon met hem mee naar Spanje reizen, zo had hij meer tijd om een troonopvolger te verwekken. Maar het belangrijkste voor Filips was nog wel dat hij dan op het bondgenootschap van Engeland kon blijven rekenen. Dat Elizabeth protestant was, zag hij maar door de vingers. Elizabeth daarentegen peinsde er niet over om met Filips te trouwen en wees hem af.

Het tijdperk van koningin Elizabeth I

In 1558, drie jaar na haar ingebeelde zwangerschap, komt koningin Mary I opeens te overlijden. Haar halfzus Elizabeth ontvangt een “mooie” erfenis. Ze mag eindelijk de troon van Engeland bestijgen, maar ze moet een land besturen wat religieus gezien compleet verscheurd is en waar de spanning tussen de verschillende religies hoog is opgelopen. Op 15 januari 1559 breekt Elizabeths grote dag aan. Op 25 jarige leeftijd wordt ze in de Westminster Abbey tot koningin Elizabeth I van Engeland gekroond. Wie had toen kunnen vermoeden dat deze koningin ruim 44 jaar op de troon zou blijven zitten?

Elizabeths beleid

Elizabeth had altijd al haar vraagtekens gezet bij de daden van haar halfzus en de eerste belangrijke stap die ze neemt als koningin is het in ere herstellen van de Act of Supremacy. In deze act staat dat de eerdere Act of Supremacy, die haar vader in 1534 liet opstellen, weer leidend was. Oftewel de Anglicaanse kerk was weer de belangrijkste kerk van Engeland. Ook benoemt Elizabeth zichzelf tot Supreme Gouvernor (hoofd) van de kerk, net zoals haar vader jaren daarvoor had gedaan. Een tweede maatregel die Elizabeth neemt ten opzichte van het geloof is het opstellen van de Act of Uniformity. Hierin staat vastgelegd dat alle onderdanen van Engeland de kerk moeten bezoeken en daarbij gebruik moeten maken van het Book of Common Prayers.

Als je deze maatregelen zo bekijkt werden alle rooms-katholieke en anders gelovigen tot tweederangs burgers gedegradeerd. Maar Elizabeth herriep nog een andere zéér belangrijke wet die haar voorgangster Mary in het leven had geroepen. Namelijk de wet op vervolging van ketters. Door deze wet te herroepen gaf ze de bevolking van Engeland in theorie een vrijbrief om hun eigen religie te volgen. Elizabeth nam dus, net als haar voorgangers, ingrijpende maatregelen ten opzichten van het geloof, maar door het herroepen van de wet op de ketterij zet ze meteen de eerste stap voor een rustiger religieus klimaat in haar land.

Pauselijke bemoeienis

Elizabeth was een stuk minder fanatiek in het belijden van haar geloof dan haar halfzus en had een hekel aan radicalen. Zowel aan radicale katholieken maar óók aan protestantse radicalen, Puriteinen genoemd. De Puriteinen hadden als overtuiging dat hun geloof leidend was en de gehele katholieke kerk uitgeroeid moest worden, maar dat ging Elizabeth veel te ver. Als er religieuze politieke kwesties ter sprake kwamen verzocht Elizabeth haar ministers om niet te hard op te treden. Elizabeth werd al snel enorm populair onder de Engelse bevolking, maar de rooms-katholieke kerk begon genoeg te krijgen van dat wispelturige Engeland wat zich nu voor de tweede keer van de kerk afkeert.

In 1570 is de dan heersende Paus Pius V het helemaal zat en besluit Elizabeth te excommuniceren. Deze maatregel had niet alleen een duidelijke religieuze boodschap maar ook een politieke. Als een vorst geëxcommuniceerd wordt worden de katholieke opgeroepen deze vorst niet meer te erkennen als hun koning of koningin. Dit betekent simpelweg dat alle katholieke gevaarlijk konden zijn voor Elizabeth. De paus had een nog een reden voor het uitvaardigen van deze maatregel. De Schotse Mary Stuart, een katholieke nicht van Elizabeth, kon zo makkelijk aanspraak maken op de troon. Volgens de katholieke kerk zat er namelijk niemand op de troon. Door de inwoners van haar land meer vrijheid te geven, beperkt Elizabeth haar eigen vrijheid enorm.

Schots gevaar
De meeste onderdanen, zowel protestant als katholiek, konden goed leven met de wetten van koningin Elizabeth. Maar uiteraard was er ook een grote groep katholieke fanatiekelingen die graag gehoor gaven aan de oproep van de paus. De Schotse koningin Mary Stuart maakt hier handig gebruik van.

Mary Stuart was enige jaren geleden naar Engeland gevlucht waarbij Elizabeth haar asiel heeft verleend. Ze had het bij haar eigen volk in Schotland aardig verbruid door het sluiten van meerdere huwelijken die zeer nadelig waren gebleken voor Schotland en haar bevolking. Naast het feit dat Mary Stuart katholiek is, is ze een koningin zonder troon. Ze heeft iets gevonden in het testament van Mary Tudor, waardoor ze vindt dat ze aanspraak kan maken op de Engelse troon. Al snel wordt Mary Stuarts naam in verband gebracht met meerdere complotten tegen Elizabeth. Na enige tijd is de maat voor Elizabeth vol en ze besluit haar nicht Mary Stuart te arresteren op verdenking van verraad. Mary Stuart wordt terecht gesteld door een raad van 40 edelen, zowel katholieke- als protestantse edelen. Maar het lot is Mary Stuart slecht gezind. Ze wordt schuldig bevonden aan het plegen van landverraad en in afwachting van haar onthoofding opgesloten in de Tower of Londen. Negentien jaar lang heeft Mary Stuart hier op haar doodvonnis zitten wachten en op 8 februari 1587 wordt ze onthoofd op Fotheringhay Castle in Northamptonshire.

Elizabeth komt in opstand tegen Spanje

Toen Elizabeth de troon besteeg stond Engeland op de rand van een burgeroorlog, maar door de nieuw uitgevaardigde wetten en maatregelen was de rust inmiddels grotendeels teruggekeerd. Helaas voor Engeland, waren vrijwel alle andere landen in Europa met elkaar in oorlog. De spanning bereikt zijn hoogtepunt als Filips II, de oud zwager van Elizabeth en inmiddels koning van Spanje, zijn koninkrijk uitbreid door Portugal te veroveren. Elizabeth was al nooit dol geweest op de man van haar halfzus en hij had helemaal bij haar verpest toen hij haar ten huwelijk vroeg. Waar mogelijk probeert Elizabeth de oorlogszuchtige Filips dwars te zitten.

Nederlandse soevereiniteit

In 1584 vallen de Spanjaarden de (voornamelijk protestantse) Republiek der Nederlanden binnen en vermoorden de stadhouder Willem van Oranje. De Nederlanders komen massaal in opstand tegen de Spaanse onderdrukker en weigeren zich het katholieke geloof te laten opdringen. De enige protestantse vorst in hun omgeving is de Engelse koningin Elizabeth. Nederland besluit de soevereiniteit aan Elizabeth aan te bieden en zij aanvaardt deze zonder te twijfelen. Elizabeth roept haar vertrouweling Robert Dudley, de graaf van Leicester bij zich en geeft hem opdracht om naar Nederland te varen samen met een leger van 5.000 man. Helaas mislukt deze reddingsmissie volledig. Er vinden een aantal veldslagen tussen de Engelsen en Spanjaarden plaats die allemaal worden gewonnen door de Spanjaarden. Filips is totaal niet gecharmeerd van Elizabeths heldendaad om Nederland te helpen en de haat van Elizabeth tegen Spanje begint hem de keel uit te hangen.

Elizabeth speelt de onschuld zelve en gooit nog een druppel op de gloeiende plaat door een verbond te sluiten met Marokko. Als Spanje Marokko zou aanvallen, zou Engeland Marokko helpen en andersom. Toen het Engelse leger ook nog een aantal kapingen op de Spaanse koloniën pleegden was de maat voor Filips vol. In 1585 brak de Spaans – Engelse oorlog uit en deze zou tot 1604 duren. Elizabeth besloot zich ook in de Frans-Spaanse oorlog te mengen. Spanje steunde de Franse katholieken en Elizabeth de protestantse Fransen.

De Spaanse Armada vaart uit
Zodra Filips Elizabeth de oorlog heeft verklaard geeft hij opdracht aan de machtige Spaanse oorlogsvloot, de Armada, om uit te varen. De totale vloot bestaat uit 130 schepen met meer dan 30.000 soldaten aan boord en staat onder leiding van de beruchte Franse bevelhebber Alexander Farnese, de hertog van Parma. De Armada is berucht en gevreesd in heel Europa. Zodra dit nieuws Elizabeth bereikt beseft ze dat het menens is voor Filips. Engeland verkeert in groot gevaar, als het de Spaanse vloot lukt om voet aan land te zetten, zou Engeland reddeloos verloren zijn.

Zeeslag

Elizabeth beseft dat het cruciaal is om de Spanjaarden geen voet aan wal te laten zetten, de strijd moet kosten wat kost op zee uitgevochten worden. Gelukkig beschikt Engeland over een aantal uiterst behendige zeezeilers; Francis Drake en John Hawkins. Elizabeth roept deze heren meteen bij zich en samen met hun verzint ze een ingenieus plan. Ze maken hierbij handig gebruik van het zwakke punt van de Armada. De vloot bestond uit vele grote en logge schepen, de schepen van de Engelse waren daar en tegen veel kleiner en wendbaarder.

De Engelse vloot vaart samen met zijn twee bevelhebbers uit op zoek naar de Spanjaarden. Op 8 augustus treffen de twee partijen elkaar tussen Duinkerken en het nauw van Calais. De Engelse passen hun afgesproken strategie toe. Ze jagen de Spaanse vloot met behulp van vlammenwerpers uit elkaar en gaan vervolgens de strijd aan met hun kanonnen. Hun plan lijkt te slagen, de Armada als vloot is niet te verslaan, maar zodra de schepen ieder voor zich moeten strijden komt hun zwakte boven. De Engelse schepen zijn inderdaad veel sneller en wendbaarder en ze kunnen de Spanjaarden enorme schade toe brengen. In het heetst van de strijd draait de wind ook nog. In plaats van een gunstige wind mee hebben de Spanjaarden nu letterlijk de wind tegen. Ze beseffen dat ze aan het verliezen zijn en blazen de aftocht. Ze trekken zich terug via de Britse eilanden en worden tot voorbij Schotland achterna gezeten door de Engelsen. De Spanjaarden verliezen vervolgens ook nog een groot aantal schepen op de ruige klippen van de Ierse kust. De Engelsen keren euforisch terug naar huis, ze hadden de machtige Spaanse Armada verslagen!

Ondertussen in Engeland
Terwijl haar mannen de strijd op zee aangingen, deed Elizabeth haar best om haar burgers en leger moed in te spreken. Het leger stond opgesteld en klaar om de strijd aan te gaan in het plaatsje Tilbury, aan de monding van de Theems. Dit was de enige plek waar de Spanjaarden eventueel voet aan land konden zetten. Elizabeth wilde graag een bezoek aan haar troepen brengen om ze moed in te spreken, maar al haar adviseurs raadde haar dat ten zeerste af. Wat als het de Spanjaarden lukte om voet aan wal te zetten? De koningin liep groot gevaar in Tilbury! Maar Elizabeth sloeg alle adviezen in de wind en klom, gekleed in een paars fluwelen jurk en harnas, op haar paard en vertrok met alleen twee schildknapen naar Tilbury. De speech die Elizabeth daar hield is later de geschiedenis boeken ingegaan als de Speech to the Troops at Tilbury. De speech is overigens pas in 1654 gepubliceerd en komt vermoedelijk niet woordelijk overeen met hetgeen Elizabeth heeft gezegd:

Kanttekening speech

Deze toespraak en haar aanwezigheid in Tilbury was op 19 augustus 1585, toen was de Armada al lang weer op de terugweg en voer ter hoogte van de Shetland eilanden. Elizabeth is dus geen seconde in gevaar geweest, maar dat wist niemand op dat moment. Toen de invasie uiteindelijk uitbleef was de opluchting in heel Engeland enorm en werd er door het hele land heen feest gevierd. Ter gelegenheid van de overwinning van de Engelse vloot werden er speciale herdenkingsmunten geslagen met de tekst: Flavit Jehovah et Dissipati Sunt (Jehovahs adem heeft ze verstrooid).

De Spaanse Armada wist zich na de eerste Engelse aanval goed te herstellen en wist Engeland nog een behoorlijk aantal verliezen toe te brengen op zee. Maar we kunnen best stellen dat de Engelsen uiteindelijk aan het langste eind trokken omdat het de Spanjaarden nooit is gelukt om voet aan wal te zetten. Het einde van de oorlog maakt zowel Filips als Elizabeth niet meer mee. Ze zijn beide al overleden als hun opvolgers besluiten vrede te sluiten.

Elizabeth I als Virgin Queen

Over de maagdelijkheid van Elizabeth gaan vele verhalen de ronde. Ze kreeg de bijnaam de Virgin Queen om het simpele feit dat ze nooit is getrouwd en geen kinderen heeft gekregen. Maar of ze ook nog echt maagd was, weet niemand behalve Elizabeth.

Trouwen? Echt niet!

Dat Elizabeth niet getrouwd is mogen we gerust zeer opvallend noemen. Voor een vorst in haar tijd was het gewoon een plicht om te trouwen en voor nageslacht (lees troonopvolging) te zorgen. Maar Elizabeth weigert simpelweg, in dat geval was ze net zo eigenwijs als haar vader Hendrik VIII. Elizabeth speelt handig in op alle verhalen die over haar maagdelijkheid rond gaan. Ze maakt handig gebruik van haar ongehuwde status en doet veel moeite om haar maagdelijkheidscultus te bevestigen. Haar leraren hadden het vroeger al gezegd; Elizabeth is erg slim en leert snel. Ze was een kei in zelfpromotie en ging erg handig om met publiciteit.

Aandacht

Als koningin van Engeland had Elizabeth niet over mannelijke aandacht te klagen. Maar of het al die mannen nu om Elizabeth als persoon of om haar belangrijke positie te doen was, zal nooit duidelijk worden. Wel kregen alle mannen stuk voor stuk nul op het rekest van Elizabeth. De eerste die om haar hand vroeg was, zoals eerder gezegd, haar zwager Filips II van Spanje. Hij had het lef om haar ten huwelijk te vragen terwijl hij nog getrouwd was met Elizabeths halfzus “Bloody Mary”. Na Filips waren er nog een aantal mannen die de revue passeerden, onder andere Karel II van Habsburg, de aartshertog van Oostenrijk, maar ook hij kreeg de kous op zijn kop.

Machtspositie

Ondanks dat Elizabeth elke huwelijkskandidaat afwees en het inmiddels algemeen bekend was dat ze weigerde te trouwen, bleef ze haar hele leven in belangstelling staan van invloedrijke mannen. En slim als Elizabeth is maakt ze hier handig gebruik van. Als een man haar het hof probeert te maken en hij kon van enige invloed voor haar zijn, stelt ze allerlei eisen. Ze ging met hulp van haar aanbidders tactische en strategische bondgenootschappen aan of verbrak ze juist, naar gelang het haar uitkwam. Elizabeth was niet alleen goed in het promoten van zichzelf maar ze was ook nog eens een uiterst bedreven machtspolitica. Maagd of niet, Engeland was trots op haar.

Elizabeths maagdelijkheid en de historici

Elizabeth en haar maagdelijkheid houdt vele historici over de hele wereld al jaren bezig. In de loop der eeuwen zijn er verschillende theorieën ontwikkeld over Elizabeths keuze voor het vrijgezellenbestaan:

• Elizabeth zou geen hoge dunk hebben van het huwelijk door de vele huwelijken van haar vader. Vader Hendrik trouwde zesmaal en liet Elizabeths moeder onthoofden toen zij hem geen zoon kon schenken.
• Elizabeth zou bang zijn voor de zwangerschap die onlosmakelijk zou volgen op het huwelijk. Elizabeth had twee van haar vaders vrouwen zien sterven in het kraambed en door heel Engeland lieten vrouwen aan de lopende band het leven bij het ter wereld brengen van hun kind.
• Als laatste kan het zijn dat Elizabeth bang was om door haar man aan de kant te worden geschoven. Elizabeth was dan wel koningin maar haar positie behoorde eigenlijk een man toe. Wie kon haar garanderen dat haar man niet zelf de troon zou inpikken en zich tot koning van Engeland zou kronen?

Maagd of niet?
Elizabeth werd regelmatig op het matje geroepen door het parlement met betrekking tot het huwelijk. Zij bleven aandringen dat Elizabeth moet trouwen en een troonopvolger moet verwekken. Iedere keer dat dit gebeurt antwoordt Elizabeth steevast: "Ik ben getrouwd met mijn land en al mijn onderdanen zijn mijn echtgenoten". Dit klinkt enorm vroom, maar toch zijn er maar weinig historici die geloven dat Elizabeth daadwerkelijk maagd was toen ze overleed. Zoals eerder gezegd waren er sterke vermoedens van een relatie tussen Elizabeth en haar vertrouweling Robert Dudley. Het is moeilijk te geloven dat die twee tijdens een jarenlange relatie alleen elkaars hand hebben vastgehouden… Historici verwijzen ook opvallend vaak naar Elizabeths jeugdjaren en dan met name naar de periode dat Elizabeth bij haar stiefmoeder Catharina Parr en haar stiefvader Thomas Seymour woont. Elizabeth zou een relatie met haar stiefvader hebben gehad of door hem misbruikt zijn. Toen haar stiefmoeder Catharina overleed zou Thomas haar zelfs meerdere malen ten huwelijk hebben gevraagd. Tot op heden is nog niet duidelijk of deze verhalen waar zijn en als iets van waar is, is ook niet duidelijk welke versie van het verhaal klopt. We kunnen alleen maar hopen voor Elizabeth dat het een vrijwillige romance is geweest.

Laatste kans

Als Elizabeth de leeftijd van 51 jaar heeft bereikt komt er een laatste huwelijkskandidaat op haar pad. Het is de 23 jaar jongere Franse kroonprins Frans van Anjou. Waarom hij precies in Elizabeth is geïnteresseerd is niet duidelijk, maar Elizabeth overweegt serieus om met deze jonge Fransman te trouwen. In de eerste plaats mocht Elizabeth deze jongere broer van de Franse koning wel en het huwelijk zou strategisch gezien voor Engeland helemaal niet verkeerd zijn. De relatie tussen Frankrijk en Spanje was in de loop de jaren verslechterd en Engeland verkeerde ook nog steeds in oorlog met Spanje. Frankrijk en Engeland zouden samen een stuk sterker staan in de strijd tegen Spanje. Het enige grote minpunt aan Frans van Anjou is, is dat hij katholiek is opgevoed en dat maakte hem niet geliefd bij de Engelse bevolking. Terwijl Elizabeth bij zichzelf ten rade gaat of ze dit huwelijk wel of niet gaat sluiten, reist Frans van Anjou naar de Republiek der Nederlanden om daar ten strijde te trekken tegen de Spanjaarden. Maar Frans sneuvelt! Elizabeth was er nu van overtuigd dat ze niet meer zou trouwen, met haar 51 jaar was de jonge Frans een lot uit de loterij geweest.

Elizabeths erfenis

Helaas voor Engeland had ook Elizabeth niet het eeuwige leven. Elizabeth is zo ongeveer in het “harnas gestorven” zoals ze zelf graag had gewild.

Verkoudheid

In januari 1603 sloeg het weer in Engeland opeens om en er kwam een flink koude front opzetten. Koningin Elizabeth, al wel wat ouder maar zo gezond als een vis, kleedt zich niet goed op dit koude weer en loopt een ogenschijnlijk onschuldig verkoudheidje op. Ze krijgt koorts en typische verschijnselen van de griep en trekt zich terug in haar slaapkamer. Enige dagen later krijgt Elizabeth het verdrietige nieuws dat een goede vriend van haar is overleden. Vanaf dat moment gaat het bergafwaarts met Elizabeths gezondheid. Ze komt haar slaapkamer niet meer uit, zit op bed alleen maar naar de muur te staren en praat met niemand meer. Ze had vermoedelijk een zware depressie. Ze kon niet meer slapen en had moeite met eten, maar weigerde haar arts de toegang tot haar slaapkamer om haar te onderzoeken. Op 24 maart 1603 rond 02:00 uur in de ochtend overlijd Elizabeth op een leeftijd van 69 jaar.

Opvolging
Met de dood van Elizabeth komt een einde aan het Tudor koningshuis. De Tudor familie had vanaf 1485 geregeerd over Engeland toen Elizabeths vader Hendrik VIII de troon besteeg. Elizabeth werd naast haar halfzus “Bloody Mary” begraven in de Westminster Abbey in Engeland.

Aangezien the Virgin Queen ongehuwd was en geen kinderen had ontstond er een probleem in de troonopvolging. Uiteindelijk werd de protestants opgevoede zoon van de katholieke koningin Mary Stuart geschikt bevonden voor de troon van Engeland. Hij was op dat moment al koning Jacobus VI van Schotland en mocht daar ook de titel Jacobus I van Engeland aan toevoegen. Uiteraard ontstond hierdoor meteen een sterk verbond tussen Engeland en Schotland.

Elizabeth brengt Engeland tot bloei

Naast alle daden die hiervoor al beschreven zijn heeft Elizabeth nog meer belangrijke veranderingen op haar naam staan. Naast de imponerende zeeslag tegen de Spaanse Armada was Engeland begonnen met het bevaren van de wereldzeeën. Elizabeth vond het belangrijk om de rest van de wereld te verkennen om verbonden te kunnen sluiten en kolonies te stichten. Ook de cultuur in Engeland krijgt ruime mogelijkheden om zich te ontwikkelen met steun van de koningin.

Wereldzeeën

Engeland liep behoorlijk achter in het bevaren van de wereldzeeën. De buren, Spanje en Portugal, waren hier al een ruim een eeuw mee bezig en hadden al ervaring opgebouwd in het koloniseren van gebieden. Elizabeth begrijpt dat Engeland ook kolonies moet gaan stichten om sterker te staan in de toekomst. De eerste dappere zeezeiler die een poging mag wagen is Francis Drake, in 1577 gaat hij proberen de wereld rond te zeilen. Hij slaagt in zijn poging, maar de Portugees Ferdinand Magellaan was hem voor. In 1580 komt Drake weer gezond en heelhuids terug in Engeland. Drake heeft op verzoek van Elizabeth onderweg een stop gemaakt om een kolonie te stichten. Drake ging aan land ergens in Californië en stichtte daar Nova Albion (Nieuw Engeland), maar om één of andere onduidelijke reden koloniseert hij het land niet.

De tweede zeiler die een poging waagt is Humprey Gilbert. In 1583 bereikt hij Newfoundland en claimt het eiland voor Engeland. Ondanks dat hij het eiland claimt lukt het hem niet om een kolonie te stichten. Walter Raleigh had in 1585 meer succes. Het lukte hem om een kolonie te stichten op Roanoke Island (tegenwoordig North Carolina VS). De inheemse bevolking van Roanoke kwam meteen in opstand tegen de Engelse overheersers en na een jaar gooide Walter de handdoek in de ring en ging terug naar Engeland. Walter kon het idee van zijn kolonie in Roanoke maar niet van zich af zetten en met toestemming van Elizabeth begint hij in 1587 aan een tweede missie. Weer sticht hij een kolonie op Roanoke Island en dit keer lukt het hem. Bij zijn vertrek laat hij een prachtig bloeiende Engelse kolonie achter. Tevreden keert Walter terug naar huis. Na vier jaar onderneemt hij weer de lange reis richting het eiland om een bezoek te brengen aan de kolonie. Aangekomen op Roanoke Island zijn alle kolonisten spoorloos verdwenen…

Kunst & cultuur

In de periode van Elizabeths koningschap schiep zij een klimaat waar kunst, cultuur en wetenschap zich volop konden ontwikkelen. Imponerende auteurs zoals William Shakespeare en Christopher Marlowe kregen volop de kans om hun werk onder de aandacht te brengen bij het grote publiek. Ook trad William Shakespeare regelmatig op in diverse theaters die ook bezocht werden door Elizabeth en haar gezelschap. Naast de schrijvers kregen ook de Engelse ontdekkingsreizigers de mogelijkheid om hun vleugels uit te slaan, de handel in Engeland bloeide op en de Engelse taal steeg aanzienlijk in status. Elizabeth was als kind al gek geweest op muziek en besluit dan ook om componist John Dowland persoonlijk te helpen bij zijn doorbraak. Door Elizabeths steun aan de muziek krijgen meerdere componisten de mogelijkheid hun eigen werk onder de aandacht te brengen. Doordat Engeland continu bedreigd werd door de rooms-katholieke kerk en zijn paus en in oorlog lag met Spanje, werd ook het nationaal bewustzijn van de Engelse enorm versterkt. Heden dagen hebben de Engelsen nog steeds te maken met een aantal regels die door koningin Elizabeth I zijn opgelegd. Zo mag het staatshoofd van Engeland niet katholiek zijn en niet met een katholiek trouwen. Elizabeth was een koningin die veel deed voor haar land, geliefd was bij haar onderdanen maar een koningin die gevreesd werd door staatshoofden, legerleiders en religieus leiders.