Oorlogsfotograaf Don McCullin

Donald McCullin behoort zonder twijfel tot de meest controversiële oorlogsfotografen van de 20ste eeuw. Hij versloeg een indrukwekkend aantal oorlogen en conflicten, met sprekende foto's die een enorme impact hadden. Zijn carrière die begon bij de tank standoff bij 'checkpoint Charlie' en de burgeroorlog op Cyprus kwam later tot bloei met oorlogsfotografie in Cambodja en Vietnam. De foto's die we van hem kennen zijn indringend en overrompelend. Wat is zijn achtergrond en is het door zijn werkwijze dat deze fotograaf zich wist te onderscheiden van zijn talloze collega's?

McCullin's jonge jaren

McCullin, geboren in 1935, groeit op in Londen en wordt tijdens de oorlog geëvacueerd om veiligheidsredenen. Zijn middelbare school rondt hij niet af, op zijn 15e verkiest hij een baantje bij de spoorwegen boven naar school gaan. Later zal hij worden opgetrommeld voor militaire dienst bij de vliegeniers van de Royal Air Force (RAF). In dienst wordt hij uitgezonden naar het Suez kanaal, vanwege de Suez crisis van 1956. Hij is dan al bezig met fotografie, maar weet het niet te schoppen tot huisfotograaf van de RAF, simpelweg omdat hij het theorie examen niet haalt. Wel wordt hij fotografie-assistent en slijt zijn dagen in de donkere kamer.

Het begin van zijn professionele carrière

Het is eind jaren 50 wanneer McCullin in zijn thuisstad Londen de straat op gaat om het straatleven vast te leggen. Hij weet op te vallen, vooral wanneer hij een fotoshoot regelt met 'the Governors', een straatbende van zeven jonge gasten. Het portret van het zevental trekt de aandacht van het Londens dagblad 'The Observer'. De foto's die hij heeft gemaakt van de zeven worden afgedrukt. Wanneer hij later met zijn vrouw in Parijs is voor een vakantie, wordt hij geraakt door een foto van het onrustige Berlijn van begin jaren 60. Hij realiseert zich dat dit de plek is waar het anno 1961 gebeurt en besluit om erheen te gaan. Met minimale middelen, hij heeft nog geen geld om een fatsoenlijke camera te kopen, gaat hij aan de slag. Hij is die dagen onder andere te vinden bij Checkpoint Charlie en doet zo verslag van de onrust rond de bouw van de Berlijnse muur.

Zijn eerdere contact voor foto's, krant 'The Observer', is onder de indruk en drukt ook nu foto's van hem. Nu krijgt McCullin een contract aangeboden, hij heeft werk!

De eerste oorlog: de burgeroorlog op Cyprus
Op verzoek van 'The Observer' gaat Mc Cullin op pad om zijn eerste oorlog te verslaan en wel in Cyprus. De burgeroorlog die daar woedt tussen Griekse en Turkse inwoners wordt zijn doop in de oorlogsfotografie. Opvallend aan de foto's die hij er maakt is dat hij een enorm sterk gevoel heeft voor details. Zelf zegt hij daarover dat 'details vaak meer vertellen over een situatie dan een foto van dat wat vanzelfsprekend is'. In een dorpje op Cyprus raakt McCullin verzeild in groot leed wanneer hij een huis binnenloopt waar recent een slachtpartij is aangericht door de Grieken. In het huis blijken dode Turkse mannen te liggen en wanneer de familie even later binnenkomt is hij getuige van hun verdriet en ontreddering, wat hij ontroerend mooi weet vast te leggen.

De Congo crisis

Voor het Duitse tijdschrift Quick krijgt McCullin de kans om de 'Congo crisis' vast te leggen. De fotograaf wordt na aankomst bezworen in de hoofdstad Leopoldville te blijven, waar de pers wordt beschermd. Daarop bedenkt hij een list, hij verlaat de persgroep door undercover te gaan als 'huursoldaat'. Zo stapt hij even later in een vliegtuig met een groep militairen en gaat mee naar het binnenland waar de oorlog wordt gevoerd. De huursoldaten treden samen met de voormalige koloniale heerser België op tegen een opstand van rebellen en moorden, mishandelen en misbruiken daarbij zonder enige terughoudendheid. McCullin wordt geconfronteerd met ongekende gruwelijkheden en doet daarvan verslag. Op een zeker moment wordt zijn dekmantel ontdekt door een Belgische generaal. Daarop wordt hij door hem op sleeptouw genomen en doet hij vanaf nabij verslag van de wandaden die het regiment begaat. Het laat diepe groeven na in zijn gevoelsleven, zo bevestigt hij zelf, maar McCullin behoudt zijn professionele houding en zal oorlog de rug dan ook niet toekeren.

Hogerop: 'The Sunday Times'

Weer thuis gaat McCullin lokaal aan de slag als fotograaf, nog altijd voor 'The Observer'. Maar hij vindt zijn draai er niet en wil graag groeien en grotere klussen aanpakken. Via een vriend kan hij werk krijgen bij de kwaliteitskrant 'The Sunday Times'. Die stuurt hem naar de Mississippi, in de Verenigde Staten. Daar bewijst de fotograaf dat hij meer kan dan oorlog verslaan, hij blijkt ook een ster in het in beeld brengen van het leven van de onderste lagen van de samenleving. Het is een vorm van fotografie waarin hij enorm bezield is en die gedurende zijn carrière meermaals terugkeert.

Vietnam: de strijd om Hue (1968)
Zijn eerste grote oorlogsopdracht brengt McCullin in Vietnam. Daar doet hij verslag van het zogenoemde 'TET offensief', dat in 1968 wordt gestart door de Vietcong. McCullin loopt mee met het regiment Delta Company (1ste bataljon, 5de Marinierskorps) die betrokken is bij de slag om Hue. Hij legt het pijnlijke verlies van levens vast die Amerika wordt toegebracht tijdens de slag en draagt zo bij aan de steeds negatiever publieke opinie die vanwege het 'TET offensief' in opkomst raakt in het land. De commandant van Delta Company zegt er in de biografische documentaire 'McCullin' over: "Waar andere correspondenten en fotografen kwamen, hun plaatje schoten en weer verdwenen, besloot Don (Mc Cullin) om de een of andere reden om te blijven. Hij bleef meerdere dagen achtereen bij ons, hij werd een van ons".

Overbekend is McCullin's foto van de soldaat die angstig voor zich uit staart, vanwege shell shock. De foto's die hij hier maakt zijn naar eigen zeggen een 'turning point' in zijn carrière, hij wordt vanaf dat moment aan de lopende band op pad gestuurd door zijn opdrachtgever.

Biafra

Een dieptepunt in de serie van oorlogsevenementen is vermoedelijk het verslag van de strijd in Biafra, een zelfuitgeroepen republiek in het zuiden van Nigeria. Daar vindt in de periode 1967-1970 een (niet officieel erkende) genocide plaats van een minderheid; de Igbo. McCullin kan niets meer doen dan foto's maken van de systematische uithongering en moordpartijen die de mensen treffen. Wanneer hem wordt gevraagd over nachtmerries ten tijde van dit conflict antwoordt hij: "de enige nachtmerries die ik zie zijn die overdag".

Foto's van dit conflict zijn erg schokkend en worden hier om die reden niet vertoond.

Cambodja: de hinderlaag
Na een hoop nieuwe omzwervingen, waarin McCullin de wereld over reist voor zijn werkgever wordt hij op een nieuw conflict af gestuurd; Cambodja. Ook in deze strijd wil hij op de eerste rij zitten en voegt hij zich weer bij de militairen. Op een zeker moment gaat dit helemaal verkeerd, de groep loopt in een hinderlaag. Naderhand blijkt zijn Nikon hem het leven te hebben gered, als blijkt dat een kogel zich in de camera heeft geboord. Ook wordt de fotograaf geraakt door fragmenten van een mortiergranaat. Op het moment dat hij achterin een truck met gewonden wordt gehesen maakt hij ter afleiding een paar foto's van de man die door dezelfde granaat werd geraakt. De foto haalt de voorpagina van de Sunday Times. McCullin gaat naar het ziekenhuis en herstelt. Ook nu keert hij oorlog de rug niet toe. Zoals hij zelf daarover zegt: hij is een 'warjunkie', verslaafd aan de spanning en het avontuur.

Libanon

In 1976 en 1982 wordt McCullin erop uit gestuurd om de burgeroorlog in Libanon vast te leggen. Hij wordt er getroffen door de hardheid van de sektarische strijd. Christenen vechten er onder leiding van Israël tegen islamieten en diverse landen en partijen zijn betrokken. McCullin legt de wreedheid en trots vast van de partijen en oogst grote redactionele waardering voor zijn werk.

Na 'The Sunday Times'

'The Sunday Times' krijgt een nieuwe redactie

De volgende opdracht van de fotograaf waarvoor hij naar Libanon wordt gestuurd is tevens zijn laatste opdracht voor zijn opdrachtgever 'The Sunday Times'. De krant gaat begin jaren 80 over naar mediamagnaat Rupert Murdoch en er komt een nieuwe redacteur. Deze wil de krant een andere richting in sturen en ziet daarin geen ruimte voor de heftige oorlogsdocumentaires die McCullin verslaat.

Gepensioneerd fotograaf

Nu McCullin gepensioneerd is, hij is in 2015 tachtig jaar oud geworden, is hij vooral nog bezig in zijn woonomgeving in Zuid-Engeland. Daar fotografeert hij het landschap, het liefst in de winter, zo zegt hij zelf, want hij houdt van het 'drama' van de kale bomen. Zijn loopbaan en de oorlogservaringen probeert hij te vergeten. De fotograaf heeft vele jaren last gehad van wat hij op 'uitzending' heeft gezien en meegemaakt en moeite gehad de foto's die hij gemaakt heeft in balans te brengen met de gruwelijkheden die hij moest zien. Toch kon hij het niet laten om in 2012 Syrië te bezoeken. Eens een warjunkie, altijd een warjunkie!