Etienne Vermeersch, opiniemaker en moraalfilosoof

Hoewel geboren in een katholiek gezin, ontpopte Etienne Vermeersch zich uiteindelijk tot een van de grootste vrijzinnige moraalfilosofen die België heeft gekend. Professor Vermeersch doceerde wijsbegeerte en wetenschapsfilosofie aan de universiteit van Gent. Reeds in de jaren 70 van de vorige eeuw liet hij ongezouten zijn licht schijnen over thema's als abortus en euthanasie, waarbij zijn werk de fundamenten legde voor de legalisering ervan in België. Later werd ook de milieuproblematiek een belangrijk item in zijn betoog. Etienne Vermeersch overleed op 18 januari 2019. Hij werd 84 jaar.

De jonge jaren van Etienne Vermeersch

Etienne Vermeersch werd geboren op 2 mei 1934 in het West-Vlaamse Sint-Michiels nabij Brugge. Hij was de zoon van een Brugse spoorwegarbeider en genoot een katholieke opvoeding. In 1953 trad hij in in het noviciaat van de Jezuïetenorde. Na 5 jaar verliet hij de orde en op de leeftijd van 25 jaar brak hij volledig met het christelijk geloof. Hij studeerde klassieke filologie en wijsbegeerte aan de universiteit van Gent. Tijdens die studies werd hij overtuigd atheïst.

Het begin van een rijke loopbaan

In 1967 werd Etienne Vermeersch benoemd tot hoogleraar aan de universiteit van Gent. Aanvankelijk verdiepte hij zich in de algemene wijsbegeerte en wetenschapsfilosofie. De filosofische aspecten van kunstmatige intelligentie hielden hem enorm bezig. In zijn latere carrière spitste hij zich meer toe op grote maatschappelijke en ethische kwesties.

Opiniemaker

Het was in de jaren 80 van de vorige eeuw dat Etienne Vermeersch zich opwierp als opiniemaker. Hij werd een bekend gezicht in de Belgische media daar hij regelmatig op de voorgrond trad als woordvoerder voor maatschappelijke bewegingen die ethische hervormingen wensten. De wetgeving rond euthanasie en abortus werd mede vorm gegeven door het werk van Vermeersch. Hij was zelf ook een van de eerste mensen die een LEIF-kaart had. Deze kaart van het Levenseinde Informatie Forum bevat de persoonlijke wensen van iemand omtrent een humaan levenseinde.

Moraalfilosoof

Ook een thema als pedofilie ging Vermeersch niet uit de weg. In 1979 stelde hij dat de strafrechterlijke vervolgingen van pedofiele handelingen mateloos overtrokken waren. Hij verklaarde dat pedofielen geen boosdoeners zijn, maar mensen die nood hebben aan begrip daar ze een seksuele geaardheid hebben waar ze zelf niet om hebben gevraagd. Hij beklemtoonde wel dat seksualiteit op vrijwillige basis diende plaats te vinden door personen die zelfstandig kunnen beslissen.

Overbevolking

De milieuproblematiek koppelde Vermeersch steevast aan de overbevolking. In zijn boek De ogen van de Panda uit 1988 schrijft hij dat hoe groter het gedeelte van de wereldbevolking is dat in welstand leeft, hoe meer het ecosysteem in gevaar is. Het consumptiepatroon van de doorsnee westerling ligt volgens hem te hoog en veroorzaakt te veel vervuiling. Vermeersch bleef bewust kinderloos omdat hij overbevolking als het grootste probleem van de mensheid zag.

Scepticus

Als stichtend lid van SKEPP, de studiekring voor Kritische Evaluatie van Pseudowetenschap en het Paranormale, haalt Etienne Vermeersch regelmatig hard uit naar paranormale beweringen. Hij stelde hieromtrent dat er nog nooit iemand zonder arm naar Lourdes is gegaan en met arm is weergekeerd. Met dezelfde scepsis keek de professor naar religie. Hij was militant atheïst en bijgevolg een groot voorstander van het hoofddoekenverbod. In 2012 noemde hij de boerka als religieus symbool erger dan de swastika. Voor deze uitspraak excuseerde hij zich achteraf.

Eerbetoon

Vermeersch ging volgens sommigen wel eens over de schreef en sommige van zijn opponenten vinden dat hij in debat de tegenargumenten genadeloos plat walste. Toch genoot hij bij iedereen veel respect en werd door voor- en tegenstanders bekroond. Zo werd hij in 2008 door 100 prominente Vlamingen, zowel pro als contra Vermeersch, uitgeroepen tot meest invloedrijke Vlaamse intellectueel. In 2016 ontving hij uit handen van Vlaams minister-president Geert Bourgeois het Groot Ereteken van de Vlaamse Gemeenschap vanwege zijn verdiensten voor Vlaanderen.

Euthanasie

Na een jaar ziekte overleed Etienne Vermeersch op 18 januari 2019 in het universitair ziekenhuis van Gent. Hij koos voor euthanasie. Collega professor en filosoof Dirk Verhofstadt, een goede vriend van de overledene, liet weten dat Vermeersch over zijn keuze schreef dat hij stierf dankzij zijn levenswerk. Hij maakte er wel de kanttekening bij dat hij niet als rolmodel voor euthanasie wou doorgaan. Ieder mens moet dat voor zichzelf beslissen, vond hij.

Niet bang voor de dood

In 2012 verklaarde Vermeersch in een interview voor Terzake, een duidingsprogramma op de televisiezender Canvas, geen angst te hebben voor de dood. Hij verklaarde daarover dat er eeuwen en eeuwen zijn geweest waarin hij niet leefde en na zijn dood zullen er terug eeuwen en eeuwen zijn dat hij niet leeft. De dood is simpelweg er niet zijn en er niet zijn doet geen pijn. De dood is het einde, punt.