Fra Angelico; Middeleeuwse schilderkunst

De middeleeuwse schilder Fra Angelico is bekend geworden om zijn fijnzinnig realistische schildertrant en een ongeëvenaard koloriet. Op en top bleef hij middeleeuwer, voornamelijk voor wat betreft de keus van zijn onderwerpen. De afgebeelde mensfiguren krijgen bij hem echter een plasticiteit die bij veel vakgenoten uit die tijd ontbreekt. Geestelijk een middeleeuwer, qua techniek een voorloper van de Renaissance. Of misschien toch een laatbloeier van de Gotiek?

Fra Angelico, 1387-1455

De werkelijke naam van Fra Angelico luidde Guido di Pietro. Ook is hij bekend onder de namen Giovanni da Fiesole en il Baeto, de gelukzalige. Hij werd in 1387 geboren in het dorpje Vicchio de Mugello in Toscane. Op 18 maart 1455 overleed hij te Rome. In 1407 werd hij opgenomen in de orde der Dominicanen. In verband met de spanningen in het klooster van Fiesole vertrok hij naar Cortone. In het klooster waar hij toen verbleef, maakte hij zijn eerste fresco's. In 1418, na de verkiezing van Martinus V tot paus, keerde hij terug naar Fiesole.

In 1436 werden door Cosimo en Lorenzo de Medici het klooster en de kerk van San Marco te Florence toegewezen aan de monniken van Fiesole. De gebouwen werden vernieuwd door de architect Michellozzo. Fra Angelico maakte hier met enkele van zijn leerlingen de fresco's.

In 1445 ging hij op uitnodiging van paus Eugenius IV naar Rome. Hier bracht hij fresco's aan in de kapel van paus Nicolaas V en decoreerde hij de kapel van het H. Sacrament in het Vaticaan. Jammer genoeg is dit gebouw in later tijd op last van paus Paulus III afgebroken. Korte tijd later ging Fra Angelico met zijn leerling Benozzo Gozzoli naar Orvieto, waar zij gezamenijk schilderingen aanbrachten in de Domkapel. In 1449 werd hij teruggeroepen naar Fiesole. Hij werd er prior in het Dominicaner klooster. In 1453 vertrok hij weer naar Rome, waar hij twee jaar later stierf. Het lichaam van Fra Angelico is bijgezet in de Minervakapel.

Zijn manier van werken

Fra Angelico was een harde werker. Met grote gedrevenheid. Als een werk gereed was, bracht hij er nooit meer veranderingen op aan. Hij was een zeer zachtaardig mens, die men zelden of nooit boos zag. Aan hem wordt de uitspraak toegeschreven: "Wie de werken van de Christus schildert, moet met Christus gemeenschap hebben." Hij schilderde al biddend, in een verheven extase. Het is bekend, dat hij bij het schilderen van de gekruisigde Christus veel tranen vergoot.
Al zijn werken ademen een serene rust. Zijn lievelingsthema's waren: de verkondiging van de aartsengel Gabriël aan Maria (de Maria boodschap) en het laatste oordeel.

Enkele werken

Als voornaamste scheppingen van Fra Angelico worden over het algemeen gezien de fresco's in de San Marco te Florence. Een ander beroemd fresco is de "Kroning van de H. Maagd". Dit bevindt zich, evenals "Het martelaarschap van de heiligen Cosmas en Damianus" in het Louvre te Parijs. De "Aanbidding der wijzen" en de "Opstanding" bevinden zich in de National Gallery te Londen. Verder zijn wereldberoemd de fresco's voorstellend de levensgeschiedenissen van Sint Stefanus en Sint Laurentius. Deze zijn aangebracht in de kapel van paus Nicolaas V te Rome.

Plaatsbepaling en karakteristiek

Als we de keuze van zijn onderwerpen en de diepe mystiek die uit zijn schilderingen spreekt als maatstaf nemen om Fra Angelico een plaats te geven in de kunstgeschiedenis, dan kunnen we niet anders dan hem voluit middeleeuwer noemen.
Wat echter opvalt, is zijn uitgesproken zin voor perspectief en de neiging tot perfectionisme in het uitbeelden van de werkelijkheid. Als we dat als criterium hanteren, zijn we geneigd hem tot een vroege meester van de Renaissance te bestempelen.

Het meest voor de hand liggende antwoord is hem een burger van twee werelden te noemen: geestelijk een middeleeuwer en qua stijl en techniek een vertegenwoordiger van de vroege Renaissance.