Willem Elsschot (1882-1960)

Willem Elsschot was een zeer eigenzinnig Vlaams schrijver die zich bij geen enkele literaire kring heeft aangesloten. Hij schreef zijn boeken zonder zich te storen aan welke literair-esthetische theorie dan ook. Hij erkende slechts harde oprechtheid en sobere helderheid van stijl. Willem Elsschot heeft ons een diep-menselijk oeuvre nagelaten.

Korte levensbeschrijving

Willem Elsschot werd op 7 mei 1882 in Antwerpen geboren als Alfons de Ridder. Het pseudoniem Willem Elsschot duikt pas in 1912 op. De achternaam Elsschot is een verwijzing naar een gelijknamig bos in de buurt van Antwerpen waar hij als jongen vaak in rondzwierf. Van zijn vader, bakker aan de Keyserlei in Antwerpen, erft hij de zakelijke handelsgeest, van zijn moeder de gevoeligheid.

Op het Koninklijk Atheneum in Antwerpen kreeg hij o.a. les van Pol de Mont, wiens lessen diepe indruk op hem maakten. Pol de Mont was een bekend Vlaams letterkundige, die met zijn eerste gedichten een nieuw geluid liet klinken in de Vlaamse poëzie. Daarnaast was hij kunsthistoricus en enige tijd conservator van het Museum voor schone Kunsten in Antwerpen. Ook was hij hoofdredacteur van het Vlaams-nationale dagblad De Schelde.

Op zijn zestiende jaar moest Alfons zijn studie aan het Atheneum opgeven; in begrijpelijker taal: hij werd wegens ontoelaatbaar gedrag van school verwijderd. Hij werd toen loopjongen bij de graanhandelaars Kahn & Schoen in Antwerpen, later bij de scheepsagentuur Tonnelier & Schepens, eveneens in Antwerpen. Daarna deed hij een jaar lang niets anders dan langs de straat slenteren.

In 1901 pakt hij toch weer een studie op aan de Handelshogeschool. Hij is in die tijd actief in het studentenleven en maakt zo nu en dan gedichten. In 1904 voltooit hij zijn studie. Achtereenvolgens werkt hij in Parijs, Rotterdam en Brussel. In Rotterdam treedt hij in het huwelijk met Jeannette Joséphine Scheurweghen, een landgenote van de schrijver uit Berchem bij Antwerpen.

Terug in België geeft hij met twee anderen de Revue Continentale Illustrée uit. Aan het begin van de Eerste Wereldoorlog verlaat hij met zijn gezin Brussel en vindt onderdak bij zijn ouders in Antwerpen. Na de oorlog gaat hij weer in het reclamevak.

Willem Elsschot hield niet van optreden in het openbaar. Met grote moeite heeft men hem er toe over kunnen halen enkele malen een lezing te geven over zijn eigen werk. Verwonderlijk genoeg had hij weinig of geen belangstelling voor de eigentijdse literatuur. Een bijkomend pluspunt hiervan was dat hij eveneens weinig of geen invloed van anderen heeft ondergaan, zodat hij een geheel eigen stijl ontwikkelde. Frans Smits schrijft in een biografie het volgende: "Van schilderijen en tapijten schijnt hij meer te houden dan van boeken, want een bibliotheek bezit hij niet, wel een prachtige verzameling schilderijen, beeldhouwwerk, antieke meubelen en tapijten, die alle van een zeer zuivere smaak getuigen."

Op 31 mei 1960 overlijdt hij in zijn geboorteplaats.

Zijn werk

• In 1913 verschijnt zijn eerste roman Villa des Roses. Hierin beschrijft hij ervaringen die hij opgedaan heeft in een familiepension in Parijs. Een karakteristiek element van al het werk van Elsschot komt hierin al duidelijk naar voren: een scherpe en meedogenloze kijk op de mens ook in zijn alledaagse bezigheden. Hij schrijft deze roman tijdens zijn verblijf in Rotterdam.
• Een ontgoocheling (1921) Roman.
• De verlossing (1921) Roman.
• Lijmen (1924) Deze roman staat bekend als één van zijn gaafste scheppingen.
• Kaas (1933) Roman.
• Verzen van vroeger (1934) Een verzameling gedichten die Elsschot schreef in de periode tussen 1907 en 1910. Ze werden in 1934 opgenomen in het Nederlandse literaire tijdschrift Forum. De redacteurs E. du Perron en Menno ter Braak waren zeer gecharmeerd van deze gedichten.
• Tsjip (1934) Roman. Velen zien dit als Elsschots meesterwerk.
• Pensioen (1937) Roman.
• Het been (1938) Roman. Vaak wordt deze roman in een adem genoemd met Lijmen. Het sluit naadloos op die roman aan. Manuel van Loggem heeft deze twee romans verwerkt tot één toneelstuk. De werkwijze van de hoofdpersonen Laarmans en Boorman is bijna spreekwoordelijk geworden.
• De leeuwentemmer (1940) Roman.
• Het tankschip (1942) Roman.
• Het dwaallicht (1946) Roman.
• In 1957 verschijnt ter gelegenheid van zijn 75-ste verjaardag zijn Verzameld Werk.

Prijzen

Het dwaallicht wordt in België bekroond.
In 1948 ontvangt hij in zijn geboorteland de driejaarlijkse Staatsprijs.
In 1951 krijgt hij de Nederlandse Constantijn Huygensprijs.