Biografie Marten Toonder

Eén van de bekendste striptekenaars van ons land was toch wel Marten Toonder. Vooral met zijn figuren als Tom Poes en de heer Olivier B. Bommel met zijn markante uitspraken als “Als je begrijpt wat ik bedoel”. Maar dat hij tijdens de oorlog een illegale drukpers verborg, waar de illegale krant de Metro werd gedrukt, is toch niet bij iedereen bekend.

Algemeen

Op 2 mei 1912 wordt Marten Toonder geboren in Rotterdam. Zijn ouders zijn kapitein der grote vaart Marten Toonder en Trijntje Huizinga. Hij heeft nog een jongere broer, die net als Marten schrijver is, Jan Gerhard Toonder.

De opleiding van Marten

Over de jeugd van Marten is weinig bekend. Hij bezoekt de lagere school aan de Westersingel. Na de middelbare school vergezeld hij, als 18 jarige, zijn vader naar Zuid-Amerika. In Buenos Aires komt hij in contact met Dante Quinterno, een voormalige Walt Disney-animator. Dante brengt hem de techniek van de strip en tekenfilm bij.

Wanneer vader en zoon terug zijn van hun reis krijgt de jonge Toonder van zijn vader een jaar de tijd om zich in het striptekenen te bewijzen. Hij volgt vanaf 1933 tekenlessen en vond werk bij de uitgeverij en drukkerij “Nederlandse Rotogravure Maatschappij NV” in Leiden. Hier tekende hij stripfeuilletons. Eén van zijn eerste strips was voor de KRO “De Vroolijke en Griezelige Avonturen van Bram Ibrahim”.

Marten de familieman

In 1935 trouwt hij met Alfine Kornélie Dick, beter bekend als Phiny Dick, zijn buurmeisje, kinderboekenschrijfster en illustrator, zijn buurmeisje Ze wordt de compagnon van haar man, bedenkt onder andere de strip “Olle Kapoen”, de strippoes “Miezelientje” en schrijft de teksten bij “Kappie”.

Samen krijgen ze twee zoons, Eiso wordt in 1936 geboren en in 1944 komt Onno.

Rond het jaar 1964 - 1965 verhuizen Marten en Phiny naar het Ierse Greystones om zich geheel te kunnen wijden aan het striptekenen. Hier komt hij tot de ontdekking dat het landschap uit zijn Bommel-strips heel erg lijkt op de natuur van Ierland.

In 1990 komt Phiny te overlijden aan dezelfde ziekte die haar op 19 jarige leeftijd al bijna fataal werd. Vlak daarna leert hij Tera Mares Ovens kennen, waarmee hij in 1996 trouwt (Tera is dan al ernstig ziek). Helaas heeft deze hevige romance maar kort mogen duren, op 29 augustus van datzelfde jaar sterft ze. Tera was een bekend componist en muziekwetenschapper.

De striptekenaar tot aan de oorlog

Marten Toonder is de grondlegger van de Marten Toonder Studio´s (waar veel Nederlandse striptekenaars hun opleiding hebben gehad) en de geestelijk vader van onder andere:

• Tom Poes
• Olivier B. Bommel
• Panda
• Kappie etc.

Al in de jaren ´30 tekende Marten voor de Vlaamse Bravo, en in het begin van de jaren ´40 ook voor de Nederlandse versie. Voor dit blad tekende hij:

• Dikkie en Dunnie
• De Koning van het Oerwoud
• Jim en Soe

In 1939 neemt hij het besluit om voor zichzelf te gaan beginnen. Een jaar eerder had hij voor het eerst de figuur “Tom Poes” getekend, maar pas in 1941 komt de strip in zowel Nederland, Tsjechoslowakije en Zweden uit. In Argentinië en Tsjechoslowakije verschenen eerder met meer succes “Dom Sombrero”.

Het is eveneens in 1941 dat De Telegraaf het stripverhaal “Mickey Mouse” vervangt door “De Avonturen van Tom Poes”.

In 1941 kon hij dankzij Polygoon met tekenfilm gaan beginnen. In 1942 worden Joop Geesink en Toonder compagnons en richtten zij de Geesink-Toonder Studio´s in de Vijzelstraat op. Hier maken zijn onder andere filmpjes voor de NS en Philips. Deze samenwerking houdt stand tot begin 1943, waarna Geesink zich liever ging toeleggen op de poppenfilm en Toonder op de tekenfilm en strips.

De Tweede Wereldoorlog

Wanneer de Telegraaf in 1944 een SS´er als hoofdredacteur krijgt, stopt Marten met zijn tekeningen van Tom Poes en laat zich manisch depressief verklaren, waardoor hij kon stoppen met werken en hoefde hij niet onder te duiken.

Gedurende de oorlogsjaren waren in de Toonder Studio´s tientallen mensen aan het werk. Zij hadden opdrachten gekregen van Duitse ondernemingen. Nooit is er ook maar één meter bruikbare film afgeleverd. Wel was het een goede dekmantel voor het verzet. In een afzonderlijk gebouw werd de drukkerij D.A.V.I.D. (De Algemene Vrije Illigale Drukkerij) verstopt. Behalve boekjes van Tom Poes, kwam hier het ondergrondse blad “Metro” vandaan.

De na-oorlogse jaren

Hij wacht tot na de oorlog (1946) met het hervatten van de tekeningen van Tom Poes voor de Telegraaf. Dan verschijnen er korte cartoons die in ca. 50 kranten verschijnen, in zowel binnen- als buitenland.

In het Ierse land wijdt hij zich volledig aan zijn succes, namelijk “Tom Poes”. Over deze figuur heeft hij maar liefst 600 verhalen geschreven. Hiervan verschenen er 150 als dagstrip in de krant.
Vanaf 1967 werden door De Bezige Bij 43 reuzenpockets met de Bommelverhalen uitgegeven. Op 1 april 1998 wordt door het NRC het laatste Bommel feuilleton gepubliceerd. Dan schrijft hij in 1982 nog even het boekenweekgeschenk.

In de jaren ´70 verschijnt er een nieuwe dagstrip in de Telegraaf, “De Goeroe”, getekend door Peter Abel. Dit is een pseudoniem voor: Marten en Eiso (zoon) Toonder en Peter Hove.

Eindelijk in 1983, na 2 jaar samenwerken met Rob Houwer, verschijnt de tekenfilm “Als je begrijpt wat ik bedoel”. Iets wat Toonder al heel lang wilde realiseren.

De laatste jaren

Na de dood van zijn vrouw Phiny is Marten weer naar Nederland gekomen. De in 1982 geridderde (in de Officier in de Orde van Oranje Nassau) Toonder woont in het Rosa Spierhuis te Laren, waar diverse bejaarde kunstenaars wonen. In datzelfde jaar ontving hij de Stripschapprijs, in 1992 krijg hij de Tollenprijs en in 1997 de Gouden Adamson van de Svenska Sierieakademin. Nooit heeft hij een grote letterkundige prijs gewonnen. Dit was voor Jan Wolkers een reden om de hem toegekende P.C. Hooft-prijs te weigeren in 1989.


Als hommage aan deze grote striptekenaar hebben 41 striptekenaars een bijdrage geleverd aan “Was Tom Poes maar hier”, een vrolijk boek voor deze groot en prachtig kunstenaar.

Tevens wordt vanaf 5 februari 2007 een hoorspel uitgezonden op Radio 1 en 6, bestaande uit 75 verhalen in 440 afleveringen van 15 minuten. Hieronder zijn de 48 verhalen die Marten Toonder zelf zijn beste vond.