Jan Wolkers: Leven en werk

Jan Wolkers werd geboren op 26 oktober 1925 te Oegstgeest. Hij stierf in zijn slaap op 19 oktober 2007 in Westermient op Texel. Wolkers was beeldend kunstenaar, schrijver en schilder. Hij was vooral beroemd om zijn boeken, waar een paar van werden verfilmd. Wolkers kwam uit een gezin van elf kinderen, zijn ouders waren streng gereformeerd. Ook waren zij als ouders streng voor hun kinderen. Wolkers had vooral moeite met zijn vader, die alles met de bijbel als uitgangspunt, als 'hoofd van het gezin' probeerde te domineren. Dit gegeven komt in de boeken van Wolkers vaak terug. Toen Jan Wolkers in de pubertijd kwam had hij zich van het geloof afgekeerd. In zijn boeken komt geloof als thema vaak terug. Het geloof lijkt hem niet veel goed gedaan te hebben. Hij werd zo streng opgevoed dat God meer een schrikbeeld voor hem was dan een figuur die hij vertrouwen kon. Hij werd voortdurend gewaarschuwd voor zondig gedrag en de straf die erop volgen zou als hij zich de woede van God op de hals zou halen. In zijn verhalenbundel 'Jeugd Jaagt Voorbij' komt angst voor God vaak aan bod.

Jan Wolkers, over zijn leven

Jan Wolkers kwam uit een gezin met nog andere tien broers en zussen. In die tijd waren grote gezinnen normaal in Nederland, tegenwoordig komt dit in ons land nog maar weinig voor. Jan had twee oudere broers boven zich. Zijn ouders voedden de elf kinderen op met de bijbel als leidraad. Het gezin Wolkers is een (streng) gereformeerd gezin. Ook dat was in die tijd heel normaal terwijl het tegenwoordig nog maar heel weinig voorkomt in ons land. Het gezin woont in Oegsgeest, waar Jan zijn gehele jeugd doorbrengt. Zijn vader was de eigenaar van een kruidenierszaak aan de Deutzstraat 7, het huis waarin Jan Wolkers geboren is. Je zou de kruidenierswinkels van vroeger kunnen beschouwen als de voorlopers van de huidige supermarkten. Tegenwoordig is de kruidenierswinkel (zo goed als) uit het straatbeeld verdwenen. Het beroep heeft bestaan sinds de middeleeuwen. In eerste instantie verkochten kruidenier kruiden voor allerlei doeleinden, vanaf de 17e eeuw werden geneeskrachtige kruiden alleen nog door apothekers en artsen verkocht en de kruideniers gingen zich steeds meer richten op specerijen, koffie, thee en later ook levensmiddelen. De vader van Jan Wolkers behoorde tot een van de laatste generatie kruideniers, want supermarkten hebben kleinere winkels zoals de kruideniers, de melkboer en de polier daarna bijna geheel verdrongen. Wolkers woonde 20 jaar aan de Deutzstraat 7 te Oegstgeest. (Inzet: omslag boek Terug naar Oegstgeest, met een foto van Kruidenierswinkel van de vader van Jan Wolkers). Jan Wolkers gaat niet lang naar school. Hij doet de mulo (voorloper van de mavo) maar hij wordt aan het werk gezet in de kruidenierswinkel van zijn vader, waar hij daadwerkelijk enige tijd werkt. Zijn roeping ligt echter niet in het runnen van een kruidenierswinkel. Hij is kunstzinnig, en terwijl hij een inkomen bij elkaar schraap met losse baantjes zoals tuinman en hulp in een laboratorium in Leiden, richt hij zich steeds meer op het maken van kunst. In Leiden volgt hij schilderlessen bij de Academie Ars Aemula Naturae. In augustus 1944 sterft Jan zijn oudste broer 'Gerrit' aan difterie. Dit heeft grote invloed zijn leven gehad, en keert ook in zijn boeken terug. Na de oorlog ging hij een tijdje in Parijs wonen, toen stond Parijs nog nog bekend als de stad voor kunstenaars. Tegenwoordig associeert men Parijs misschien niet meer zo direct met kunst. Jan Wolkers is dan beelden kunstenaar. Hij keert na enige tijd weer terug naar Nederland. Hij studeert beeldende kunst aan de Rijksacademie Voor Beeldende Kunsten in Amsterdam.

Huwelijken

Jan Wolkers is drie keer getrouwd geweest, en was de vader van vijf kinderen.

• Uit zijn eerste huwelijk (in 1947) met Maria de Roo (1923-1993) kwamen drie kinderen voort. De oudste 'Eric' werd in januari 1948 geboren, de middelste 'Eva' werd in 1949 geboren en de jongste 'Jeroen' werd in april 1953 geboren. Eva stierf op tweejarige leeftijd in bad. Ook dit heeft uiteraard veel invloed op Wolkers' leven en werk gehad. (Hij schrijft over Eva's dood in het boek 'Een Roos Van Vlees,' in 1963.)
• In 1958 is hij korte tijd getrouwd met Annemarie Nauta. In zijn bekende boek 'Turks Fruit' wordt Annemarie Nauta vaak beschreven, maar het karakter Olga in Turks fruit is een mengeling van meerdere vrouwen uit Wolkers' leven.
• Jan Wolkers ontmoette zijn derde vrouw, Karina Gnirrep, in 1963. In 1980 zijn ze nog samen en gaan op Texel wonen. Ze trouwen pas in het jaar 1981, mogelijk omdat ze het beter vonden om getrouwd te zijn, voor hun tweeling die ook in 1981 werd geboren. Het zijn twee jongens die 'Tom' en 'Bob' genoemd worden.

Boeken

Wolkers schrijf gedurende zijn leven in totaal 13 romans, 2 novellen, 10 bundels met korte verhalen, 11 bekende essays, 2 toneelstukken, verschillende gedichten en columns, en een hele reeks dagboeken. Het was dus een zeer productieve schrijver en kunstenaar.

Films

Verschillende boeken van Jan Wolkers werden verfilmd. Verfilmd werden:

• 1973 - Turks Fruit, verfilmd door Paul Verhoeven
• 1979 - Kort Amerikaans, verfilmd door Guido Peters
• 1983 - Brandende Liefde, verfilmd door Ate de Jong
• 1985 - Een Roos Van Vlees, verfilmd door de Zweedse filmmaker Jon Lindström
• 1987 - Terug naar Oegstgeest, verfilmd door Theo van Gogh
• 2008 - Zomerhitte, verfilmd door (voorheen actrice) Monique van de Ven

Ook verfilmd werd het korte verhaal

• De Wet Op het Kleinbedrijf, verfilmd door Kees Vlaanderen

Natuur

Naast zijn werk als schrijver en kunstenaar stond Wolkers ook bekend als iemand die enorm veel van de natuur hield. VPRO toont een portret van Wolkers in een serie over zijn liefde voor e natuur, in 2002 en 2003. De natuur en de hardheid van het bestaan voor het individu in het algemeen, zowel voor mens en dier, keert ook vaak terug in zijn boeken.

Thema's in zijn werk

Geloof, liefde, lust, relaties, dood en vergankelijkheid. Die thema’s zijn zo sterk aanwezig in zijn werk, dat ze eigenlijk in ieder boek terugkeren.

Literaire prijzen

Jan Wolkers weigerde verschillende literaire prijzen, om verschillende redenen. Ook omdat zijn werk lange tijd door 'literatuurkenners' niet erkend was als literatuur. Dit had te maken met de kritiek die er bestond op het 'grove' taalgebruik in Jan Wolkers' boeken. Iets wat we ons nu wellicht niet meer kunnen voorstellen maar Jan Wolkers behoorde tot een generatie die zich losmaakte van de benarde geloofscultuur die er in die jaren nog in Nederland heerste. Eeuwenlang was men aan de hand van de bijbel opgevoed en gedrild en alles wat men deed stond in het teken van god en kerk. Geweigerde literaire prijzen:

• 1963: Jan Wolkers aanvaardt de literatuurprijs van de Gemeente Amsterdam, maar hij stuurde de prijs in 1966 weer retour omdat hij zich kwaad maakte over het optreden van de politie, bij de rellen die plaatsvonden vanwege het huwelijk van prinses Beatrix en (prins) Claus.
• 1982: Wolkers weigert de Constantijn Huygensprijs
• 1989: Wolkers weigert de P.C. Als reden geeft hij op dat hij vindt dat hij al eerder erkenning had moeten krijgen voor zijn werk. Ook vind hij het een schande dat Marten Toonder nog nooit een literatuurspijs heeft gewonnen

Koninklijke onderscheiding

Men wilde hem een koninklijke onderscheiding geven maar men besloot dit niet te doen omdat men ervan uitging dat hij deze toch zou weigeren.

Geaccepteerde prijs

1991: Wolkers aanvaardt de Busken Huetprijs 1991, voor essays 'Tarzan in Arles.'

Overlijden

In 2007 overlijdt Jan Wolkers in zijn slaap. Kort daarvoor was vastgesteld dat hij aan levercirrose leed en dat de schade aan zijn lever te ernstig was. Ook had hij wondroos. Vlak voor zijn dood had hij 's nachts granaatappelsap gedronken en twee boterhammen met bessengelei gegeten. Voordat hij weer naar bed ging lachte hij naar zijn vrouw. Zijn laatste woorden voor zijn sterven waren volgens biograaf Onno de Jong: 'Zo is het genoeg.'

Wolkers wilde gecremeerd worden. Zijn as werd uitgestrooid.