Biografie Jozef Stalin

Niemand kan een goede kenschets geven van Europa in de twintigste eeuw zonder daarbij de Sovjet-Unie te noemen. Wie de Sovjet-Unie noemt, zal vervolgens ook Lenin en Stalin moeten noemen, de twee grootste vormgevers van het communisme in Europa. In dit artikel zal in worden gegaan op de persoon Stalin, wie hij was en wat hij bereikt heeft in de Sovjet-Unie, en waarin hij faalde.

De Sovjet-Unie na Lenin

Lenin was de ontwerper van de Sovjet-Unie. Hij geloofde volledig in de voorspelling van Marx; de wereldrevolutie van het proletariaat was aanstaande. In de Sovjet-Unie heersten de bolsjewistische communisten en de rest van Europa was verstrikt in een eindeloze oorlog. Spoedig zou ook Duitsland vallen voor de revolutie. Op het sterfbed van Lenin in 1924 bleek het niet zo’n vaart gelopen te hebben. Lenin stelde geen opvolger aan, maar schreef wel in zijn testament dat de macht uit handen diende te blijven van Stalin, die hij zeer gevaarlijk achtte. Dat testament verdween echter op mysterieuze wijze, zoals wel meer in de Sovjet-Unie.

Stalin

Stalin werd op 18 december 1878 geboren met de naam Iosif Vissarionovitsj Dzjoegastvili. Deze duidelijk Georgische naam liet hij vallen toen hij begon met opereren voor de bolsjewieken en liet zich ‘Stalin’ noemen, wat ongeveer ‘man van staal’ betekent. De eenvoudig geboren Stalin wist zich op te werken bij de bolsjewieken dankzij zijn uitstekende kennis van niet-Russische volkeren binnen de grenzen van de Sovjet-Unie, kennis die Lenin niet had en wel nodig bleek te hebben. Vanwege zijn revolutionaire ideeën werd Stalin meermalen verbannen (net als andere bolsjewieken overigens) naar onder andere Toeroechansk. Bij het uitbreken van de Februarirevolutie in 1917 werd Stalin op vrije voeten gesteld.

Stalin en Trotski

In 1922 verkreeg Stalin het ambt van secretaris-generaal van de partij (de communisten). Hij bouwde deze functie uit tot het belangrijkste ambt binnen de Sovjet-Unie. Na de dood van Lenin in 1924 breekt de machtstrijd tussen Trotski en Stalin uit, welke Stalin zonder veel moeite won. In de jaren erna wordt overigens Trotski volledig uit de Russische geschiedenis gehaald; zijn portret wordt van foto’s geretoucheerd, zijn toespraken worden aan andere toegeschreven enzovoorts. Het was één van de rigide middelen die Stalin toepaste om zijn macht veilig te stellen.

Al in 1929 begon Stalin aan zijn plannen voor een planeconomie en collectivisering (aanvankelijk alleen van de landbouw). Al zijn inspanningen waren voornamelijk gericht op inhalen van het Westen wat betreft productieniveau. Het succes van zijn versnelde industrialisatie had echter een hoge prijs; zo steeg de kwantiteit van de productie ten koste van de kwaliteit van de producten en werden de producten vooral geproduceerd door dwangarbeiders (vaak politieke tegenstanders van Stalin).

Collectivisering

De collectivisering van de landbouw die Stalin voorstond, kan niet anders bestempeld worden dan een compleet fiasco. Het oorspronkelijke plan was de grootgrondbezitters aan te pakken, maar omdat de voedselsituatie nijpend dreigde te worden werd het plan grondiger aangepakt. Elke boer met enig noemenswaardig bezit werd als kapitalist opgepakt en in werkkampen gestopt. Zij werden vervangen door leden van de communistische partij die vaak totaal geen verstand hadden van landbouw. Daarnaast daalde het arbeidsethos drastisch door de totale vernietiging van de bestaande structuren. De enige logische uitkomst was een vreselijke hongersnood. Het antwoord van Stalin op het commentaar liet zich raden.

De Grote Zuivering

Van 1934 tot 1938 ging de Sovjet-Unie gebukt onder de Grote Zuivering van Stalin. De repressie op het volk nam toe, alle vrijheden werden het Russische volk ontzegd en er ontstond een ware heksenjacht op iedereen die tegenstander van Stalin was, had kunnen zijn of zou kunnen worden. Één van de kapitale fouten die Stalin maakte, was het afrekenen met de officieren en generaals die kritiek hadden op zijn beleid. Duitsland maakte zich klaar en Stalin dompelde zijn leger onder in chaos, geleid door onervaren en vaak onbekwame generaals.

De Tweede Wereldoorlog; Duits verraad

Op 24 augustus 1939 toonde Stalin aan dat hij zich goed besefte hoe de zaken ervoor stonden. Hij voerde besprekingen met Duitsland waaruit het beruchte Molotov-Von Ribbentroppact voortkwam. In deze overeenkomst beloofden Stalin en Hitler elkaar niet aan te vallen en zij besloten tot een gezamenlijke opdeling van Polen. Extra voordeel voor Stalin was dat de vijanden van het communisme elkaar nu onderling gingen bestrijden zonder dat de Sovjet-Unie daarin betrokken zou raken.

De realiteit bleek anders. Hitler was helemaal niet van plan de Sovjet-Unie met rust te laten, hij wilde simpelweg niet dat de Sovjets hem zouden stoppen halverwege Oost-Europa. Op 22 juni 1941 startte Hitler de Operatie Barbarossa, een regelrechte aanval op Moskou. De gevolgen waren onmenselijk; de Duitsers hadden geen enkel respect voor het ‘minderwaardige’ Slavische volk en richtten enorme vernietigingen aan. Het enige dat Stalin in deze periode kon doen, was inderhaast de fabrieken in west-Rusland laten ontmantelen (dit bleek achteraf zeer succesvol). In december 1941 won Stalin de Slag om Moskou, in de zomer van 1942 begint de Slag om Stalingrad die voort zou duren tot februari 1943. In juli 1943 proberen de Duitsers nog een laatste aanval, maar worden verslagen bij de Slag om Koersk.

De Duitsers waren tot stilstand gebracht en achteraf bekeken kunnen de historici beamen dat de Russen meer invloed op het verloop van de oorlog hebben gehad dan de Amerikanen met de invasie op Normandië. De Sovjet-Unie kende echter ongekend veel slachtoffers, gesproken wordt in dit verband over ruim vijftig miljoen doden in Oost-Europa. De rol van Stalin daarin was allesbehalve minimaal; het leger was slecht georganiseerd bij gebrek aan goede leiding en daarbij werden onervaren en onderbewapende soldaten neergeschoten als ze een bevel negeerden (te denken aan de beruchte instructie van Stalin in de troepen aan Stalingrad: Het werd hen verboden een stap in de richting van Moskou te doen, Berlijn was de enige goede richting).

Na de oorlog

Na de Tweede Wereldoorlog zette Stalin in Oost-Europa een ‘cordon sanitaire’ op tegen het agressieve Duitsland. Deze ring van Oost-Europese landen moesten een vriendelijk buitenlands beleid hebben ten aanzien van de Sovjet-Unie. Werkelijke expansie was Stalin niet op uit, hij geloofde in ‘socialisme in één land’ in tegenstelling tot de totale wereldrevolutie van Marx en Lenin. Stalin begreep ook niet goed waarom Truman de Trumandoctrine ontwikkelde en ter wapen de Sovjet-Unie wilde bestrijden. Het paste niet binnen zijn denkbeelden.

Maar Stalin zou er nooit achterkomen. Onder geheimzinnige omstandigheden stierf de dictator in 1953. Officieel werd een hersenbloeding hem fataal, maar er gaan nog veel meer verhalen rond.