"Le style Mucha"

Alphonse Maria Mucha (1860-1939) wordt gerekend tot een van de invloedrijkste vertegenwoordigers van de Art Nouveau. Met zijn elegant zwierige toneelaffiches verovert hij Parijs en vervolgens de wereld. Mucha, Tsjech van geboorte, ging na zijn Parijse tijd terug naar Tsjechië om er te werken aan zijn Slavisch epos. Mucha is een veelzijdig kunstenaar die naast affiches ook decors, meubelen, kostuums en juwelen heeft vervaardigd.

Gismonda

Alphonse Mucha werd in 1860 in het toenmalige Moravië geboren als jongste zoon van een gerechtsdeurwaarder. Hij groeide op in een gebied waar de Slavische taal ondergeschikt was aan het Duits. Dat was in de tijd dat de Habsburgers de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie beheersten. Het was hier dat Slavische- en Tsjechische nationalistische bewegingen hun fanatieke aanhangers hadden. Mucha`s vader had zijn zoon voor het priesterschap voorbestemd. Het was echter aan een samenloop van omstandigheden te danken dat Mucha koos voor het kunstenaarschap. Hij verliet huis en haard om decorschilder in Wenen te worden.

Zijn werk trok de aandacht van een gefortuneerd grootgrondbezitter, graaf Carl Khuen. Van hem kreeg Mucha zijn eerste opdrachten. Met steun van de graaf kon Mucha in 1885 een serieuze opleiding beginnen aan de kunstacademie van München. Daarna kon hij zijn studie voortzetten in Parijs. De Franse hoofdstad was destijds het middelpunt van de Europese kunst. Mucha ontwikkelde zich tot een kundig illustrator, die na enige tijd schnabbelen een opdracht kreeg om sprookjesboeken te illustreren. Een van die sprookjesboeken was het in 1892 uitgegeven "Les Contes des grand-mères". Hier valt reeds zijn grote vakmanschap en zijn gave voor verfijnde decoratie uit af te leiden.

De dag voor Kerstmis 1894 ontmoette Mucha, Sarah Bernhardt, de grote Franse toneelspeelster. Zij gunde hem de opdracht voor een affiche voor de productie "Gismonda". In enkele dagen tijd had Mucha een affiche klaar dat zo radicaal anders was dat zijn naam in een klap gevestigd was. De opmerkelijke vorm, de perfecte lijnen, de Oosterse decoratieve elementen en de sprekende kleuren waren volstrekt uniek voor die tijd.

Op basis van het Gismonda-affiche tekende Mucha een langlopend contract. Behalve affiches zette hij een moderne Bernhardt-lijn op met kostuums, decors en sieraden. Een drukkerij verwierf de exclusieve reproductierechten van Mucha`s werk. Deze drukker kwam ook met het idee van de beroemd geworden "panneaux décoratifs", affiches zonder tekst. Deze konden worden ingelijst en als decoratie in winkels of in woonkamers worden opgehangen. Een van de fraaiste panneaux is wel de "Vier Seizoenen" uit 1896. Mucha gebruikte veel lichte kleuren en legde decoratieve accenten in goud en zilver. Hij had een grote voorliefde voor Byzantijnse motieven. Dit valt te verklaren door de aanwezigheid van Byzantijnse invloeden in het 8e- en 9e eeuwse Moravië.

"Le style Mucha"

Vogels en bloemen behoren steevast tot de steeds wederkerende elementen in zijn ontwerpen. Naast deze elementen valt de sterk golvende haarlok op, die naar alle waarschijnlijkheid is gebaseerd op Japanse prenten. Veel van zijn affiches en panneaux worden beheerst door weelderige vrouwenfiguren waarvan het hoofd in een ronde halo- of in een aureool wordt geplaatst. Op de achtergrond verschijnt een beschermende godheid. Andere elementen zijn de vijf- of zespuntige ster, die samen met sikkels en hoefijzervormen kenmerkend zijn voor de ontwerpen

Mucha had er moeite mee dat zijn werk "Art Nouveau" werd genoemd. Volgens hem had kunst een eeuwigheidwaarde en dus kon het nooit "nieuw" zijn. Hij zag niet zo veel in de "kunst om de kunst zelf". Kunst was er, volgens hem, voor het volk. Waarschijnlijk was dat de reden dat zijn nieuwe druktechnieken op grote schaal konden worden verspreid.

Mucha`s werk vertoont veel verwantschap met verschillende in zijn tijd gangbare stromingen, zoals de Japanse grafische kunst en invloeden van o.a. Gauguin en Beardsley. Zij ontwikkelden de eenvoudige lijn tot een wezenlijk onderdeel van de compositie. Mucha die een hekel had aan de term "Art Nouveau" had de sterke overtuiging dat zijn werk een weergave was van een zuiver Tsjechische traditie. Toch behoren Mucha`s ontwerpen wel degelijk tot de Art Nouveau.

In 1896 verhuisde Mucha naar een groter atelier om te werken aan enkele bijzondere opdrachten. Zo werkte hij aan "Ilsée", "Le Pater" (1899) en "Documents décoratifs" (1902), een van de weinige boeken uit die tijd over design. Het zijn boeken waarin zijn decoratieve meesterschap volledig tot uiting komt. Het boek "Documents décoratifs" is in feite een soort encyclopedie van Mucha`s decoratieve werk. Het bevat behalve voltooide ontwerpen ook ontwerpen voor voorwerpen voor dagelijks gebruik. Het boek was tevens een afsluiting van een periode.

Mucha zelf vond zijn boek "Le Pater" (Het Onze Vader) belangrijker nog dan al zijn ander werk. Uit het boek spreekt zijn sterke geloof in een Opperwezen. Mucha`s belangstelling voor het mystieke brengt hem tot de Vrijmetselarij. De symbolentaal van deze beweging wordt in gestileerde vorm weergegeven op de omslag van "Le Pater". Voor Mucha is het boek het vehikel waarin hij zijn ideeën kan uitdragen. Tussen 1896 en 1902 bereikt Mucha een enorme productie. In een periode van zes jaar maakt hij, volgens kenners, zijn beste werk.

Het Slavisch Epos

Mucha verliet Parijs op het hoogtepunt van zijn roem. Tussen 1904 en 1912 verbleef hij met tussenpozen in Amerika. Eigenlijk wilde hij er mede zijn naam vestigen als serieus schilder. Echter, de Amerikanen wilden hem veel liever zien als de Mucha van de affiches en de panneaux, terwijl Mucha had gedacht daar een punt achter te hebben gezet.

Het belangrijkste resultaat wat Mucha in Amerika boekte was dat een Amerikaanse miljonair bereid was om Mucha`s grote ambitie "het Slavisch epos", te financieren. In 1909 werd hiertoe een eerste aanzet gegeven door een opdracht om de Burgemeesterszaal van het Praagse gemeentehuis te beschilderen. Het schilderij was een eerbetoon aan het Tsjechische volk. Vervolgens vervaardigde hij twintig enorme panelen. In de jaren 1912 tot 1928 zette Mucha zich met hart en ziel in om de geschiedenis van het Slavische volk te verbeelden en waar hij kon tot bewustzijn te brengen. Hij greep terug naar een meer behoudende stijl. In kunstzinnig opzicht bleef zijn werk zijn opmerkelijke vakmanschap behouden. Vernieuwende elementen bleven daaraan ondergeschikt.

In de loop van de 20e eeuw beleefde Mucha nog enkele grote overzichtstentoonstelling waarvan er een in 1936 in Parijs plaatvond. De Art Nouveau werd in die dagen al beschouwd als niet meer van die tijd. De Europese beschaving had reeds lang gekozen voor meer zakelijker vormen van kunst.

Onder kenners bleef de naam Mucha voortleven. Door een expositie, wederom in Parijs in het jaar1966 werd de aandacht opnieuw op deze zeer begaafde decoratieve kunstenaar gericht. Kunstenaars namen zwierige elementen uit Mucha`s kunst over voor het produceren van fantasierijke psychedelische affiches en gebruiksvoorwerpen.

Nu, ruim een eeuw na het voor het eerst verschijnen van zijn opmerkelijke affiches mag worden vastgesteld dat Alphonse Mucha tot de meest aansprekende Art Nouveau kunstenaars behoort.