Van schilderkunst naar fotografiekunst

Eeuwenlang hebben vele notabelen en meestal rijke lieden zich laten portretteren door kunstschilders. Veel musea hangen vol met portretten of hebben op zijn minst een galerij met afbeeldingen van belangrijke historische figuren. Maar vanaf een bepaalde tijd is dat in onbruik geraakt en zeker was dat het geval toen er een alternatief kwam voor het portretschilderen namelijk de fotografie. Wat echter onder fotografiekunst moet worden verstaan blijft een moeilijke kwestie. Zo bestaat er een visie dat, wil er sprake zijn van fotografiekunst, aan een vijftal elementen en grondbeginselen moet worden voldaan.

Fotografie bedreiging voor kunstschilders

Vanaf ongeveer 1850 was de fotografie zover ontwikkeld dat het in zwang kwam om een fotograaf het werk van de voormalige kunstschilder over te laten nemen. Vóór die tijd was er al een voorvorm van fotografie. Met de zogenaamde camera obscura konden voorwerpen bijvoorbeeld op een wand worden geprojecteerd. Maar de nieuwe ontwikkelingen in de fotografie werden door sommige portrettisten als een bedreiging beschouwd. Lange tijd was het hen gelukt om zeer goed gelijkende portretten te schilderen en nu kwam daar ineens de mogelijkheid om hun werk geheel overbodig te maken.

Streven naar realistische beelden

Aanvankelijk was die bedreiging niet zo groot en werden de nieuwe fotografietechnieken zelfs gebruikt door portretschilders. Zij fotografeerden mensen die ze bijvoorbeeld in groepsportretten wilde opnemen. Dat scheelde hen heel wat voorstudies. Ook voor andere onderdelen van hun composities werd fotografie als hulpmiddel gebruikt. Maar geleidelijk aan had de fotografie steeds meer invloed op de kunstschilders die net als bij de fotografie streefden naar realistische beelden.

Fotografie schuldig aan vervlakking schilderkunst

Niet alle kunstenaars waren daar echter gelukkig mee. Zo schreef de Franse schilder Delécluze in 1851 een zeer negatief artikel over het als kunstschilder registrerend te werk gaan zoals fotografen. Hij gebruikte moeilijk te interpreteren bewoordingen als zonder wil en zonder smaak en zelfs zonder bewustzijn zich te onderwerpen aan de verschijningsvorm van dingen. Toch ontstond er tussen 1850 en 1860 een school in Frankrijk van kunstenaars die zeer realistisch schilderden. Tegenstanders van die stroming gaven de fotografie de schuld van wat zij noemden de vervlakking in de schilderkunst.

Rechter bepaalde fotografie is kunst

In 1861 zou er zelfs een rechtszaak geweest zijn waarbij de rechter moest bepalen of fotografie slechts een manier was om dingen visueel vast te leggen of dat het als een vorm van kunst beschouwd moest worden. De rechter besloot dat foto’s een product kunnen zijn van het menselijke denken en kunstzinnige smaak of intelligentie met een persoonlijk stempel. Om die redenen vond hij fotografie een kunstvorm. Het duurde echter nog tot ver in de twintigste eeuw voordat fotografie algemeen als volwaardige kunstvorm werd beschouwd en voordat het op tentoonstellingen als kunstvorm werd toegelaten.

Twee hoofdrichtingen in fotografie

Uiteindelijk ontstonden er twee hoofdstromingen in de fotografie waarbij de nadruk bij de ene ligt op het registreren van de werkelijkheid en bij de andere construeert de fotograaf meer datgene wat hij wil weergeven met de foto en waarbij hij weinig aan het toeval overlaat. Natuurlijk bestaan er ook foto’s met allerlei mengvormen van deze twee hoofdrichtingen.

Elementen en grondbeginsels van fotografiekunst

Hoewel al veel tegenstrijdigs is geschreven over wat onder kunst moet worden verstaan en ook in het bijzonder onder fotokunst is een min of meer algemeen aanvaarde visie dat er sprake is van fotografiekunst als een vijftal elementen en grondbeginsels op een bijzondere manier aanwezig zijn. Die elementen en grondbeginsels zijn: licht, compositie, emotie, verrassend en persoonlijk.

Licht

Ten eerste is licht een belangrijk element. Licht in een foto kan een bepaald gevoel oproepen. Daarbij kan in principe ongeveer hetzelfde licht toch een heel ander effect op de foto opleveren en dus een ander gevoel. Het standpunt van de fotograaf is dan van belang.

Compositie

Een tweede belangrijk punt is de compositie die bepaald wordt door lijnen, vormen en kleuren en die samen één geheel moeten vormen.

Emotie

Verder is mede bepalend op welke manier de foto een idee of emotie weergeeft. Wordt de kijker geraakt door die emotie?

Verrassend en persoonlijk

Belangrijk is ook of het onderwerp op een verrassende en persoonlijke manier is gefotografeerd.

Zijn al die elementen voldoende aanwezig dan kan er over fotografiekunst worden gesproken.

Lees verder

• Natuurfotografie een mooie hobby