De Deutsche Werkbund

De Deutsche Werkbund heeft lange tijd een belangrijke plaats ingenomen binnen de kunst- en designwereld van Duitsland. Hoe is deze beweging ontstaan, wat waren de uitgangspunten en waaraan ging de beweging uiteindelijk ten onder?

Het begin

De Deutsche Werkbund was een vereniging van architecten, handwerklieden, industriëlen en opdrachtgevers die werd opgericht in 1907 te München en stand hield tot 1934. Het ontstaan van de Deutsche Werkbund gaat terug tot een concept van de Engelsman William Morris. Door de groeiende industrialisatie ging volgens hem de kwaliteit van de kunst en cultuur achteruit. Om deze te beschermen richtte hij in de tweede helft van de negentiende eeuw een gereformeerde vereniging op in Engeland. Duitsland werd eveneens beheerst door de angst dat de industrialisatie en modernisatie een bedreiging vormden voor de bestaande cultuur en als reactie daarop ontstond hier een enigszins vergelijkbaar concept: de Deutsche Werkbund.

De uitgangspunten

Het is moeilijk om een algemeen beeld te geven van de belangrijkste uitgangspunten van de Deutsche Werkbund omdat deze zich ontwikkelde in een periode die sterk aan verandering onderhevig was. De eerste jaren na de oprichting waren de jaren voorafgaand aan de Eerste Wereldoorlog, daarop volgden de jaren tussen de Eerste- en de Tweede Wereldoorlog en na de Tweede Wereldoorlog brak met de heroprichting van de Deutsche Werkbund weer een nieuwe periode aan, elk met haar eigen ontwikkelingen en in de loop der tijd veranderende uitgangspunten. Vanzelfsprekend waren er een aantal overeenkomstige uitgangspunten die binnen elke periode golden en één van de belangrijksten daarvan was het streven naar een sterke onderlinge relatie tussen kunstenaar en ontwerper, tussen individuele objecten en massa-producten en tussen het principe dat een ontwerp zich moet onderscheiden van de uitvoering.

Het eerste punt, een sterke onderlinge relatie tussen de kunstenaar en de opdrachtgever, kwam voort uit het idee dat wanneer kunstenaars samen zouden werken met de opdrachtgevers, veelal de producenten, de kunst en het ambacht hervormd zouden kunnen worden. De aandacht van de Deutsche Werkbund ging uit naar het combineren van de industrie en de daaruit voortkomende massaproducten met esthetiek, zodat populaire producten betaalbaar werden voor het grote publiek. Met andere woorden; het draaide erom om zowel esthetisch als economisch te kunnen produceren en daarmee een nieuw concept neer te zetten. Door het organiseren van tentoonstellingen en het uitgeven van publicaties beïnvloedde de zij de artistieke vormgeving van gebruiksvoorwerpen, meubels en architectuur uit de 20ste eeuw. Hiermee lieten ze zien dat door een samenwerking van industrie en ambacht, waarin volgens hen de basis voor goede kunst lag, een nieuwe nationale stijl kon ontstaan die wel bij de tijd paste en waarbij men niet bang hoefde te zijn voor een afbrokkeling van de bestaande cultuur.

Het einde

De personen die actief waren binnen de Deutsche Werkbund waren erg verschillend van elkaar wat betreft de ideeën die zij hadden. Vanzelfsprekend leidde dat op den duur tot problemen en achteraf bekeken kan gesteld worden dat de betrokkenen continu met elkaar overhoop lagen en elkaar bestookten. Zo was de één een groot voorstander van machinale productie van toegepaste kunst en architectuur terwijl de ander daar geheel tegen was en vond de één massa productie geweldig terwijl de ander achter het ambachtelijke principe stond. Een aantal sleutelfiguren die in deze strijd een rol hebben gespeeld en die uiteindelijk hebben bijgedragen aan het behouden van de vereniging zijn Hermann Muthesius en Friedrich Naumann en een aantal bekende kunstenaars, architecten en ontwerpers waaronder Peter Behrens, Henri van de Velde en Richard Riemerschmid.

Een vraag die voortvloeit uit deze onderlinge strijd is de vraag wat deze mensen, die zoveel van elkaar verschilden, bijeen hield? Het antwoord op deze vraag ligt in het feit dat alle betrokkenen één gezamenlijk aspect nastreefden; kwaliteit. Een aspect dat hiermee samenhing was het gezamenlijke begrip dat de leden hadden dat in een industriële maatschappij elke vorm van kwaliteit gevaar liep en dat zij daar iets aan moesten veranderen en dat kon alleen gezamenlijk. Hieruit zou je de vraag om kunnen draaien en je af kunnen vragen waarom, als zij hetzelfde aspect nastreefden, er dan toch zoveel onenigheid was binnen de vereniging? Kwaliteit was het gezamenlijk streven echter had de Deutsche Werkbund geen basis van geschreven regels en nergens was het woord kwaliteit dan ook gedefiniëerd. Dat leidde er uiteindelijk toe dat ieder een eigen invulling gaf aan het woord en dat ieder op een andere manier kwaliteit wilde nastreven.