De Haka: dans van de Maori

De haka, de rituele krijgsdans van de Maori, maakt deel uit van de culturele traditie van Nieuw-Zeeland, maar ook van enkele omliggende eilanden. De dans wordt uitgevoerd door een groep mensen (meestal mannen), en heeft als bedoeling om de (Maori-)Goden gunstig te stemmen. Traditioneel werden haka uitgevoerd ter verwelkoming van andere stammen of om zich op te maken voor veldslagen. Steeds meer mensen raakten en raken bekend met de machtige Maori-dans. Dit komt omdat de dans steeds vaker voor toeristische doeleinden wordt ingezet. Ook heeft de indrukwekkende vertolking door Nieuw-Zeelandse sportteams, en dan met name het rugbyteam, een behoorlijke bijdrage aan geleverd aan de bekendheid van de haka.

Herkomst en betekenis van de Haka

Allereerst is hier een terminologische aantekening op zijn plaats: strikt genomen verwijst ‘haka’ (zowel het enkelvoud als het meervoud van het woord is ‘haka’) naar een aantal rituele Maori-dansen. Één van dat aantal dansen is echter zoveel bekender dan alle andere, dat ‘haka’ meestal wordt gebruikt om te verwijzen naar die ene hele bekende dans: de ‘Ka Mate’. Dit artikel behandelt dan ook alleen de haka ‘Ka Mate’.

De ‘Ka Mate’ is een haka ter ere van Te Rauparaha, een roemruchte krijger van een van de vele Maori-stammen. Volgens de overlevering werd ‘Ka Mate’ voor het eerst gezongen door niemand minder Te Rauparaha zelf, vlak nadat hij aan een moordaanslag ontsnapte. De ‘Ka Mate’ wordt daarom ook wel gezien als ‘de overwinning van het leven op de dood’.

Aan welk noodlot Te Rauparaha precies ontsnapte is niet tot op het detail bekend, maar algemeen wordt aangenomen dat hij ergens aan het begin van de negentiende eeuw op de vlucht sloeg na conflicten met twee naburige stammen. De krijger hield zich tijdens die vlucht in een ondergronds hol schuil voor zijn vijanden. Toen hij daaruit kwam waren zijn vijanden nergens te bekennen, maar trof hij wel het hem bevriende stamhoofd Te Whareangi aan. Als ode aan het leven componeert Te Rauparaha de ‘Ka Mate’, en zet daarmee een jarenlange traditie in gang.

Uitvoering van de Haka

De ‘Ka Mate’ bestaat uit een combinatie van dans en zang. ‘Zang’ mag hier ruim genomen worden; men zou het misschien beter ‘scanderen’ of ‘opzeggen’ kunnen noemen. Alle haka, dus ook de ‘Ka Mate’ worden altijd in groepsverband uitgevoerd. Zo’n groep haka-dansers heet in de originele taal ‘kapa haka’ (‘kapa’ betekent zoveel als ‘rij’). Deelname van vrouwen is zeldzaam, en lang niet bij alle haka toegestaan. Het is belangrijk niet te vergeten dat haka voor Maori bloedserieus zijn. De ‘Ka Mate’ is er alleen op gericht het publiek te imponeren en te beangstigen. Hoewel de dans als amusement voor toeristen wordt gebruikt, wordt lachen – hoe beleefd ook – gezien als een belediging; bange mensen lachen immers niet. De performers zullen lachende gezichten alleen maar aangrijpen als aanmoediging om nog dreigender over te komen. De All Blacks, het nationale rugbyteam van Nieuw-Zeeland, hebben een flinke bijdrage geleverd aan de bekendheid van de haka. De haka is uitgegroeid tot misschien wel het meest indrukwekkende ritueel ter wereld, als het op voorbereiding op sportwedstrijden aankomt.

Vertaling van de Haka

Ben je benieuwd naar de Nederlandse vertaling van de haka? Zoals je ziet is de tekst van de ‘Ka Mate’ geheel in lijn met de legende over Te Rauparahua. Hij is eerst bang te sterven, maar er al vlug van overtuigd dat hij verder zal leven. Van de harige man die hij bezingt wordt algemeen aangenomen dat het zijn redder in nood is, Te Whareangi. Eenmaal uit zijn schuilplaats ziet hij de zon weer. De zon kan ook als metafoor voor het leven op zich dienen. Terwijl de krijger uit zijn schuilplaats klimt, komt hij steeds dichter bij de zon, of bij het leven.

Ka mate! Ka mate! Ka ora! Ka ora! (2x)
Ik zal sterven! Ik zal sterven! Ik zal leven! Ik zal leven! (2x)
Tenei te tangata puhuru huru
Dit hier. Dit hier is de behaarde man
Nana nei i tiki mai whakawhite te ra
Die de zon bracht en ze liet schijnen
A upane! ka upane!
Een stap voorwaarts! Nog een stap voorwaarts!
A upane kaupane whiti te ra!
Een stap voorwaarts, nog een.. De zon schijnt!!