Wapenspreuken van Nederland, België en Frankrijk

Een spreuk is een soort uitdrukking of zegswijze met een diepere betekenis. Een wapenspreuk is een spreuk die ergens op een wapenschild of blazoen is verwerkt. Soms wordt een wapenspreuk ook wel devies, legende, leus, lijfspreuk, motto of wapenkreet genoemd. Zo’n spreuk bestaat meestal uit een korte kernachtige zin. Vaak is de tekst in het Latin maar het kan ook in de landstaal zijn.

Ooit heel veel wapenspreuken

Er bestaan sinds de middeleeuwen zeer veel wapenspreuken. De eerste spreuken werden bedacht door ridders. Later kwam er spreuken bij van gilden, steden en landen. Veel van die spreuken zijn nauwelijks meer bekend maar een beperkt aantal geniet nog steeds grote bekendheid. Dat zijn vooral wapenspreuken die met landen te maken hebben zoals die van Nederland, België en Frankrijk.

Nederland: Ik zal handhaven

Een zeer bekende Nederlandse wapenspreuk is: Je maintiendrai (Ik zal handhaven). Die spreuk kwam het eerst voor bij het geslacht Chalons. Aan de spreuk werd de naam van het geslacht toegevoegd waardoor de gehele spreuk bestond uit: Je maintiendrai Chalons. Toen graaf Willem van Nassau in 1544 de bezittingen van zijn achterneef René van Chalons erfde nam hij daarbij ook de wapenspreuk over. Hij verving de geslachtsnaam Chalons door Nassau waardoor de nieuwe spreuk werd: Je maintiendrai Nassau. In latere jaren liet de graaf de toevoeging Nassau weg en werd de spreuk voortaan kortweg Je maintiendrai. Sinds het begin van de negentiende eeuw is de wapenspreuk een landspreuk geworden omdat Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden de spreuk van de Oranjes overnam.

België: Eendracht maakt macht

Een spreuk die eveneens zeer bekend is luidt: Eendracht maakt macht, ook wel geschreven als: Eendragt maakt magt of: Een Draght Maeckt Maght. Deze spreuk komt ook voor in andere talen zoals Latijn: Concordia res parvae crescunt en Frans: L'union fait la force. De spreuk was ooit de wapenspreuk van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en is nu de wapenspreuk van België, Zuid-Afrikaansche Republiek, Bulgarije, Brooklyn en Republiek Haïti. In België werd de spreuk opgenomen na de Belgische Revolutie in 1830. Oorspronkelijk werd hij weergegeven in de Franse taal als: L'union fait la force. Als variant op de spreuk komt ook wel voor: Eenheid baart macht, welke tekst slaat op de vereniging van de negen provinciën. Boven de koningskroon aan de bovenkant van het wapenschild bevindt zich in het midden in vlagvorm het wapen van Brabant met links en rechts daarvan de overige acht van de in totaal negen oorspronkelijke provinciën te weten: Antwerpen, West-Vlaanderen, Oost-Vlaanderen, Luik, Henegouwen, Limburg, Luxemburg en Namen.

Frankrijk: Vrijheid, gelijkheid en broederschap

Hoewel de tekst van het motto Liberté, égalité, fraternité (Vrijheid, gelijkheid en broederschap) niet voorkomt op een wapenschild is deze toch vergelijkbaar met wapenspreuken. Waar de spreuk wel op voorkomt zijn de Franse versies van de euro. Eertijds kwam hij voor ter versiering van kerken die in handen waren van de staat. Het motto stamt uit de Franse Revolutie maar werd niet meteen uitgebreid in gebruik genomen. Dat gebeurde pas bij de oprichting van de Derde Franse Republiek ongeveer in het midden van de tweede helft van de negentiende eeuw.

Greep uit velen

Zo maar een greep uit de vele nog bestaande wapenspreuken in Nederlandse vertaling:

• De waarheid zal overwinnen. (Tsjechië)
• Uit velen één. (Verenigde Staten)
• Ik worstel en kom boven. (Provincie Zeeland)
• Sterken brengen sterken voort. (Groningen)
• Dapperheid heeft geweld overwonnen. (Haarlem)
• Bolwerk der vrijheid. (Universiteit Leiden)
• Zetel der wijsheid. (Universiteit Leuven)

Lees verder

• Huismerk en handmerk als middeleeuwse herkenningstekens
• Heraldiek met hoogtij in de middeleeuwen