Heksensabbat in verre verleden en Belgisch heden

Een heksensabbat is een bijeenkomst van heksen die in de nacht plaatsvindt. Sabbat, als onderdeel van de naam heksensabbat, is daarbij waarschijnlijk afgeleid van de Joodse term voor de zevende dag. Maar een heksensabbat kon op alle dagen plaatsvinden met uitzondering van de zaterdag die gewijd was aan Maria. Hoewel er eeuwenlang geloofd is in het werkelijke bestaan van hekserij zijn heksen later overgegaan naar sprookjesfiguren en verschijnen heksen nu alleen nog als carnavalsfiguren of tijdens folklore manifestaties.

Heksenvervoer na insmeren met zalf

Aanvankelijk werd hekserij niet in verband gebracht met de duivel maar toen dat wel het geval was ontstonden allerlei verhalen over heksensabbatten waarbij de duivel een belangrijke rol speelde. Een van de hoofdactiviteiten van de heksenfeesten was het uitvoeren van wellustige dansen. De feesten werden soms door zeer veel heksen bezocht. Heksen hadden een bijzondere manier van vervoer om naar de sabbat te gaan. Zij smeerden zich in met een speciale heksenzalf waardoor ze in staat waren om door de lucht te vliegen. De zalf zou gemaakt zijn van de gekookte ledematen van baby’s. Alternatieven waren vervoer op een geit, hond of ram die hen door de duivel ter beschikking waren gesteld.

Heksensabbatten

Heksensabbatten vonden onder meer plaats op:


De twee belangrijkste heksensabbatten waren 1 november met het begin van de winter en 1 mei met het begin van de zomer. De lucht was in die nachten het ijlst waardoor makkelijker contact met de geestenwereld gemaakt kon worden.

Beschrijving van heksensabbatten

Beschrijvingen van de heksenfeesten waren soms verbazingwekkend. Zo beschreef de Franse heksenvervolger Pierre de Lancre in 1609 dat er bij een zekere sabbat 12.000 heksen waren. Ze waren van verre gekomen vliegen op bezems of dieren. De duivel verscheen op dergelijke sabbatten als een geit, slang of stier met enorme genitaliën. De heksen moesten het feest aanvangen met het achterste van de duivel te kussen. Daarna liet hij hen vertellen welk kwaad ze allemaal hadden aangericht en als dit niet voldoende was kregen de heksen zweepslagen. Daarna instrueerde hij hen hoe ze kwade daden moesten verrichten. Ook werden tijdens de sabbatten baby’s gegeten. Wellustige dansen liepen uit in een orgie waarbij de duivel met alle heksen geslachtsgemeenschap had.

Aanhangers van heksencultus-hypothese

Hoewel weinigen van deze tijd heksenverhalen als waar zullen beschouwen zijn er toch moderne onderzoekers die er van uitgaan dat een bepaalde vorm van hekserij in de zin van religie-beoefening heeft bestaan. Die theorie is bekend onder de naam heksencultus-hypothese. Een wat oudere uitwerking van die theorie is die van de Britse antropologe Margaret Murray in haar boek The Witch-Cult in Western Europe uit 1921. Een historicus uit recentere tijd is de Italiaan Carlo Ginzburg die behoorde tot een klein aantal geleerden dat de theorie van de heksencultus-hypothese voor een deel nog heeft verdedigd.

Hedendaagse heksensabbat in Belgisch Elzele

Het handhaven van folklore is misschien wel een typisch Belgische aangelegenheid. Nuchtere Nederlanders houden het bij sprookjes en zullen zich niet zo snel laten verleiden tot het meedoen aan heksenfeesten voor volwassenen. Maar in de Belgische gemeente Elzele vindt al meer dan veertig jaar een nagespeelde heksensabbat plaats. Elzele is een gemeente in het Franstalige deel van België. De manifestatie wordt gehouden ter nagedachtenis aan vijf heksen die in 1610 in Elzele ter dood veroordeeld werden. In de vooravond wordt het publiek op verschillende manieren beziggehouden en verschijnen de heksen, de weerwolf en natuurlijk de duivel. Even na negen uur vertrekt iedereen naar de plek waar de grote sabbat wordt opgevoerd wat gepaard gaat met een vreemd klankspel en lichtspel en waarbij heksen worden gearresteerd. Dit evenement vindt jaarlijks plaats in Elzele op de laatste zaterdag van juni.