Lezen en keuvelen in Leeszaal Vreewijk

Je wandelt door een rustige straat vol woningen met voortuintjes. Voorbij de heggen vind je misschien een schattig bankje, meer voor decoratie dan als meubelstuk. Onderwijl neurie je vanzelf het deuntje van ‘In Holland staat een huis’. Je ziet nog meer heggen met hier een daar planten, dan een raam afgeladen met boeken. Ernaast een boekenkastje buiten aan de muur. Verderop staan twee boekenrekjes op de stoep waarvan één een charmante typemachine draagt. Hierachter een boekenetalage. En waar de buren een bankje als decoratie in hun voortuin hebben, hangt hier een opklapbare stoel aan de zijkant van het pand. Een boekenwoning midden in een woonwijk? Hoe volmaakt. Dit unieke pand is Leeszaal Vreewijk te Rotterdam, waar men boeken brengt en haalt zonder te betalen en zonder in te schrijven.

Teveel boeken en ‘Delen is in de mode’

De visie van Pieter Termeer was eenvoudig toen hij Leeszaal Vreewijk oprichtte; hij had teveel boeken en ‘delen is in de mode’, legt hij uit. Boeken delen deed Termeer overigens al voordat de Leeszaal er was. In zijn eigen voortuin in deze zelfde wijk, heeft hij een boekenkast staan die populair werd. Met boeken een inkomen vergaren hoort echter ook bij zijn boekenliefde. Zo werkte Termeer lange tijd als agent van een uitgeverij waar hij uiteindelijk zelf ontslag nam om zijn leven te herinrichten. En op de markt is hij eveneens vaak te vinden in zijn boekenkraam. Interesse in wat zijn medemensen beweegt kwam tot uiting in zijn dertig jaar werken in sociale psychiatrie, maar ook hier spelen boeken een rol. Ze hebben namelijk een sociale functie voor Termeer. Het delen en verhandelen van de boeken zorgt voor contacten en een gezellig praatje met allerlei soorten mensen uit de maatschappij.

De vraag van de gemeente

Termeer wilde al sinds zijn tuinboekenkast goed liep, een Leeszaal in het stadsdeel vestigen. Hij had zelf een aardige verzameling boeken om mee te beginnen en een pand op het oog, vlakbij zijn stamkroeg. Termeer besprak de mogelijkheid met zijn vriend Adriaan, maar het pand werd verhuurd aan een ander.

In de wijk stond intussen aan de Berkendaal een winkelwoning al bijna twee jaar leeg. Woningcorporatie Havensteder wist zich er geen raad mee. De gemeente vroeg aan de wijkbewoners om er plannen voor te maken. De timing had niet beter kunnen zijn. Termeer legde zijn plan van een Leeszaal voor. Hij kwam ook in contact met Joke van der Zwaard van Leeszaal West. Dat bestond inmiddels al twee jaar en Termeer wilde graag iets soortgelijks voor Vreewijk. De gemeente en Havensteder zagen wel iets in het plan. Wijkbewoner Folkert Bregonje was de eerste vrijwilliger die Termeer kwam helpen. Als voormalige leidinggevende en etaleur deed hij veel voor de inrichting.

De opening

Zo opende in juni 2015 Leeszaal Vreewijk haar deur voor iedereen die van boeken houdt of gewoon een praatje wil komen maken onder het genot van een gezellig kopje thee of koffie. Anno 2016 besteden zo’n twintig vrijwilligers hun tijd aan het sorteren en het plaatsen van de grote hoeveelheid boeken die binnenkomen. Er gaan ook veel uren zitten in het netjes houden van het pand en het zorgen dat alles keurig blijft lopen. Daarbij verandert er regelmatig een en ander aan het exterieur en het interieur. Dat hangt af van speciale thema’s van de maand, het seizoen of de feestdagen. De leeszaal is dankzij de vele vrijwilligers open van dinsdag t/m zaterdag van 12.00 tot 17.00 uur.

Meer dan een Leeszaal

De inrichting van de twee verdiepingen van Leeszaal Vreewijk is even bijzonder als de entree. Naast, tussen en op de boeken vind je knutsels en frutsels die met boeken te maken hebben of die gewoon van papier zijn gemaakt. Ook staan er enkele typemachines uit verschillende jaartallen. Cd’s, dvd’s, spelletjes en puzzels hebben eveneens een plaats in het pand. In de hoofdruimte leunt een tafelblad op stapels boeken in plaats van op tafelpoten. Onder het beschermende plastic hebben medewerkers van de Leeszaal en gasten hun naam op het tafelblad geschreven. Hieraan drinken bezoekers graag thee en koffie met elkaar en met de vrijwilligers.

Waar de ruimte klein lijkt wanneer je er voor het eerst komt, ontdek je naast die hoofdruimte nog een kamer. Daar staan een leestafel, meer boeken en er is een kinderhoek. Mensen kunnen aan deze leestafel rustig werken, ontspannen met een boek, een krant lezen of ook een gesprek voeren. Als je je echt comfortabel wilt voelen, kies je natuurlijk voor de sofa. Ook zeer geschikt om er je kinderen of kleinkinderen voor te lezen. Een deur in een hoek leidt naar het magazijn, alleen toegankelijk voor vrijwilligers. Pieter Termeer beschrijft de functies van de Leeszaal als volgt:

’Een plek om boeken te brengen en mee te nemen, elkaar te ontmoeten en voor evenementen. Alles groeide spontaan uit het delen van boeken.’

De sociale functie van de Leeszaal gaat verder dan een gezellig praatje met warme drank. Om de zoveel tijd is er een lezing. Mensen mogen ook zelf de ruimte huren, zolang hun doel binding heeft met waar de Leeszaal voor staat. Er mogen bijvoorbeeld taalcursussen worden gegeven of een muziekavond gehouden. In maart 2016 stond Leeszaal Vreewijk in het teken van auteur en dichter Willem van Iependaal. Dat was een pseudoniem van Willem van der Kulk die zijn schrijversnaam ontleende aan deze wijk. Dit onderwerp werd afgesloten met een lezing van wijkdichter Robert Tau over het leven en het werk van Van Iependaal. Gitaristen Henk en Cor zorgden voor de muzikale bijdrage. Videoclips van deze eerste literaire avond van Leeszaal Vreewijk zijn te bekijken op haar Facebookpage.

Voor iedere boekenliefhebber wat

In de Leeszaal kan iedereen zijn of haar boeken kwijt. Soms worden ze opgehaald. Dat hangt af van de hoeveelheid en hun locatie. De boeken komen van overal vandaan; ze kunnen het resultaat zijn van een grote schoonmaak, het uitruimen van een zolder, een verhuizing of een erfenis, maar ook uitgeverijen doneren wel eens iets. Mensen komen regelmatig stevige boodschappentassen vol boeken brengen, maar grotere hoeveelheden komen ook wel eens binnen in kartonnen dozen. Door de brede verscheidenheid aan gevers en de aantallen boeken, zijn er zoveel genres en subgenres dat Leeszaal Vreewijk voor iedere boekenliefhebber wel wat heeft.

Zowel voor het afleveren als het meenemen van boeken hoeft niets te worden betaald en niets te worden geregistreerd. Een kleine bijdrage wordt echter wel gewaardeerd. De Leeszaal kun je ook gebruiken als een soort anonieme bibliotheek. Wil je de gelezen boeken niet houden en kun je er niemand blij mee maken? Dan breng je die gewoon weer terug en kies je andere uit.

Wat gebeurt er eerst met de boeken?

Het binnengekomen materiaal wordt in het magazijn gezet. Zo snel mogelijk sorteren vrijwilligers de boeken. Belangrijk is dat ze niet erg versleten en vies zijn. Ook kan te sterke of onprettige geur een reden zijn om boeken weg te doen. Daar heeft Pieter Termeer echter een huishoudmiddel voor:

‘Zet ze in een kast met een theezakje, dan verdwijnt de geur’.

Verder wordt er gelet op de inhoud van de boeken. Als lesboeken en encyclopedieën zo verouderd zijn dat de informatie erin niet meer klopt, moeten die ook in de papiercontainer. Renes.nl haalt wekelijks de oude boeken op van de Leeszaal. Die gaan naar China waar ze worden gerecycled tot wit papier.

De charme van zo’n Leeszaal

Natuurlijk komen van de populaire auteurs veel dezelfde boeken binnen. Ook boeken die juist vroeger graag gelezen werden en waarvan veel mensen ergens nog een exemplaar hebben liggen. De dubbele boeken worden in het magazijn bewaard. Soms zitten er bijzondere edities tussen of je vindt er boeken die anno 2016 niet meer gedrukt worden. Pieter Termeer zei daarover eens:

'De charme van een leeszaal als de onze ligt er ook in, dat boeken welke in de reguliere boekhandel of bibliotheken vaak niet meer te verkrijgen zijn, bij ons plotseling op kunnen duiken.'

De geselecteerde boeken krijgen een plaats in kratten, boekenkasten, op planken en rekken. In iedere hoek en op elk stukje vrije ruimte en zijn wel stapels en rijen boeken. Toch is er orde in deze ogenschijnlijke chaos. Verschillende genres hebben elk hun eigen plekje. Zo is er een boekenkast gewijd aan Rotterdam en hebben oorlogsboeken en streekromans een andere ruimte. Evenals de gewone romans, Literatuur en poëzie. Van kookboeken is een creatief plekje in een hoek gemaakt dat je aandacht trekt, zelfs als je niet van koken houdt. Hele oude kinderboeken hebben hun stekje in een vitrinekast en vind je dus niet in de jeugdhoek.

Die wordt beheerd door Diana. Zij is er elke week op een andere dag. Ooit werkte ze bij BoekieBoekie en heeft daar leuke verhalen over te vertellen. Ze let erop dat er boeken zijn voor elke leeftijd. Ook maakt ze de jeugdhoek steeds erg uitnodigend om er te lezen en voor te lezen. Stichting Kinderzwerfboek geeft regelmatig kinderzwerfboeken aan de Leeszaal. Die herken je aan een speciale stikker. Kinderen mogen een exemplaar meenemen. Als ze het aanmelden op de website van kinderzwerfboeken, krijgen ze er een code voor. Na het lezen kan het boek met code op een publieke plaats worden achtergelaten. Degene die het vindt kan zich met diezelfde code op de website melden. Als de vinder het boek na het uitlezen ook ergens achterlaat waar de volgende het boek meeneemt en weer de code op de website invoert, kun je de hele reis van zo’n boek volgen. Dat is een leuke manier om een boek te delen.

Verder zie je in de Leeszaal religieuze boeken en van alles over New Age, yoga, boeken om je leven te veranderen door je tijd beter in te delen en te mediteren of voor jezelf op te komen. Er staan reisgidsen en exemplaren over andere culturen of geografieën. Onderwerpen als bloemen, planten en dieren ontbreken ook niet. Zoveel soorten boeken komen er binnen, dat er soms voor een nieuw genre nog geen plek is die dan moet worden gecreëerd.

De hoofdruimte geeft toegang tot een trap. Op weg naar boven vind je boekenplanken aan de muur. Bovenaan is een mysterieuze boeken-nis en in de kamer waar de trap op uitkomt zijn de buitenlandse boeken, waarvan Engelse, Franse en Duitse het meest voorkomen. Daarnaast staan Fantasy en SF evenals Young Adult exemplaren. Bij een dakraam prijken woordenboeken en encyclopedieën op een bureau met een typemachine. Zijn de leesplekjes beneden niet naar je wens, dan bevalt deze ruimte boven misschien wel.

De financiering

Omdat Leeszaal Vreewijk een voorziening in de wijk is, hoeft er geen huur te worden betaald voor gebruik van het pand. Dat is alvast een zorg minder. Onkosten voor gas en licht moeten nog wel worden betaald. Om maar te zwijgen van het onderhoud van het pand. Pieter Termeer vertelt:

‘De eerst maanden stond alles op mijn naam maar ik kwam al gauw met het idee om er een stichting van te maken, mede om gelden van gemeente en fondsen te kunnen aanvragen.’

Gebiedscommissie Feyenoord gaf een startbedrag waarmee de Leeszaal gebruiksklaar kon worden gemaakt. Voor een zacht prijsje werden een paar boekenkasten gevonden op Marktplaats.nl. De rest van de boekenrekken, overige meubels en gebruiksvoorwerpen kwam van overal vandaan. Inclusief een laptop:

‘Een laptop hadden we gekregen. Een computerspecialist maakte hem geschikt voor de leeszaal. Jammer dat de man een paar maanden geleden is overleden, maar een jonge student ICT die de website heeft gemaakt staat ook klaar voor de leeszaal. De laptop is handig voor het opzoeken van titels en invoeren van de boeken voor onze winkel op het internet.’

Om het gas en licht te kunnen betalen, heeft Leeszaal Vreewijk een account op Boekwinkeltjes.nl. Die gebruikt zij om zeldzame of antiquarische boeken te verkopen. Er wordt bij het sorteren van binnengekomen boeken gelet op mooie oude boeken voor Boekwinkeltjes.nl. Een greep uit het soort boeken die er te koop zijn:

• Alle de werken van Jakob Cats, uitgegeven door Mr. R. Feith
• De mysterieuze vlam van koningin Loana door Umberto Eco
• Een huis vol door Boudewijn Buch
• Fantastisch Rotterdam Oude Ansichten / druk 1 van Wehrmeyer
• Gedichte door August Friedrich Ernst Langbein
• Gedichten van Nicolaas Beets, eerste deel
• Het land van Rubens door Conrad Busken Huet
• Wat nu, kleine man? door Hans Fallada

De boekverkoop via het internet valt echter tegen. In de zomer staat de Leeszaal daarom op een echte boekenmarkt. Nieuwe boeken en vakantiepakketten zijn daarnaast te koop in de Leeszaal zelf. Het zijn uiteindelijk de donaties van bezoekers en koffie-en theeverkoop die hoofdzakelijk voor de inkomsten zorgen.

Tuindorp Vreewijk bestaat 100 jaar

In 2016 bestaat Vreewijk honderd jaar. Om dit te vieren is er een speciale folder uitgegeven om te wandelen of te fietsen langs monumenten, bijzondere straten en tuinen van de wijk. Leeszaal Vreewijk staat er ook in vermeld als bijzonder pand. Eens was er een waterstokerij in gevestigd. Op de Facebookpage van de Leeszaal is daarvan een oude foto te bewonderen.

Andere bijzondere plekken die in de folder staan, zijn onder andere een Museumwoning van meer dan een halve eeuw geleden en nog in oorspronkelijke staat, het Heggepad met een verandawoning als entree, de Enktuin en het Breepleinkerk.

Het nut van een leeszaal

Volgens Termeer gaan initiatieven als leeszalen een landelijke trend worden. Dat komt door meer dan alleen het delen en het hergebruiken van spullen.

‘Bibliotheken zijn te duur om in stand te houden. Er is nog een bieb in wijkgebouw ‘t Slag, maar de Vreewijkers hebben het nog steeds over de oude bibliotheek aan de Mare. Dat was ook een ontmoetingsplek. Mensen die daar vroeger kwamen, komen nu hier.’

Er zijn met het verdwijnen van culturele centrums als bibliotheken en buurthuizen niet veel plaatsen over waar mensen elkaar spontaan kunnen ontmoeten. Nu ouderen bijvoorbeeld meer op zichzelf zijn aangewezen, zal de behoefte aan ontmoetingsplekken als leeszalen in de buurt, alleen maar toenemen.

Dat geldt overigens ook voor onze buurlanden. Zo kwam er een delegatie van bewoners uit Mechelen (België) samen met hun stadsbestuur langs Leeszaal Vreewijk. Het initiatief sprak hen aan. Misschien komen na dit bezoek ook in België soortgelijke leeszalen.

‘Er zit een ziel in’

Veel bezoekers van de Leeszaal komen uit de wijk zelf. Vanaf de eerste dag stonden ze positief tegenover dit initiatief. Vaak hebben ze iets interessants te vertellen over de wijk. Ook medewerkers van de Leeszaal hebben leuke weetjes en vertellingen. Velen van hen herinneren zich hoe het vroeger was en hebben de veranderingen meegemaakt. Inmiddels komen ook Rotterdammers uit andere stadsdelen langs en zelfs mensen van buiten de stad. Een bezoeker merkte in maart 2016 op:

‘Er zit een ziel in. Dat kan je zo zien als je om je heen kijkt.’

Oud-directeur van de Rotterdamse bibliotheek Frans Meijer noemde de Leeszaal:

‘Het mooiste initiatief van Zuid.’

Mensen komen ook wel eens persoonlijke spullen brengen, zoals voedselbonnen nog uit de Tweede Wereldoorlog. De neef van een overleden verpleegster van het Coolsingelziekenhuis gaf haar fotoalbum uit 1941 aan Leeszaal Vreewijk. De foto's vertelden het verhaal van zijn vrijgezelle tante, maar ook die van Rotterdam. Van dat ziekenhuis is het overgebleven Coolsingelpoort overigens te zien aan de Lijnbaan in het centrum van Rotterdam.

Bijzondere vondsten tussen de bladzijden

Tijdens het sorteren en selecteren controleren vrijwilligers altijd of er iets tussen de bladzijden van de boeken zit. Gaat het om een krantenknipsel dat met het boek te maken heeft, dan laten ze dat erin. Soms vinden ze een brief van de uitgever, ook dat blijft in het boek. Treinkaarten, strippenkaarten en toegangsbewijzen voor bioscopen zijn eveneens niet vreemd. Eens was er een vergrootglas en boekenlegger in één tussen de bladzijden van een roman. Persoonlijke brieven, foto’s, boekenleggers en andere vondsten worden apart gezet voor eventueel nader onderzoek. Pieter Termeer wil hier ooit een thema aan wijden.

De toekomst voor Leeszaal Vreewijk

Vanaf 2016 is het de bedoeling dat er meer thema’s en lezingen komen over literatuur in alle vormen, evenals muziek en debat. Een grotere ruimte, liefst gelijkvloers, is dan ook handiger. Het biedt gelijk ook meer plaats aan de steeds toenemende stroom boeken die worden gegeven.

Termeer wil graag dat er computers komen. Het is de bedoeling dat mensen naast computerprogramma’s ook van internet gebruik kunnen maken. Verder zoekt de Leeszaal een boekbinder. Daarvoor is zelfs al een eigen ruimte in het magazijn, compleet met het benodigde gereedschap. Welke soort ervaring moet die boekbinder dan hebben? Pieter Termeer:

‘Een boekbinder mag bij ons zelf het wiel uitvinden. Er ligt een cursusboek klaar!’