Koepel: bijzondere bouwconstructie ook in Nederland
Met een koepel wordt in de bouwkunde een halfbolvorming dak bedoeld. Koepels zijn vooral in het verleden toegepast in gebedshuizen zoals kerken, kathedralen, tempels en moskeeën maar ook in andere bouwwerken zoals bijzondere zalen, evenementencomplexen, gevangenissen, grafmonumenten, stadions of andere grote ruimten. Een belangrijke eigenschap van een koepel is dat een grote ruimte van een dak kan worden voorzien zonder het toepassen van balken. Daardoor is het in de wereld van de architectuur een bijzondere bouwconstructie.
Koepel vaak boven middenschip
Een koepel wordt vaak gebouwd op een cirkel, ellips, vierkant of veelhoek en is altijd het dak van een gebouw of soms het hele gebouw. Gebouwen met een koepel zijn al bekend vanaf 1250 voor Christus. Een koepel kan door zijn bolle vorm grote krachten opnemen waardoor een grote ruimte kan worden overdekt (overkoepeld). Bij sommige bouwwerken zijn op zuilen geplaatste koepels aan elkaar geschakeld om een nog grotere ruimte te creëren. Bij oude kerken en kathedralen is het middenschip dikwijls overdekt door een koepel.
Pantheon van tempel naar basiliek
Koepels kwamen ook voor bij de Romeinen. Een bekend voorbeeld is het Pantheon in Rome dat als tempel is gebouwd en momenteel in gebruik is als rooms-katholieke basiliek die gewijd is aan de Heilige Maria en de martelaren. Het Pantheon kwam na de val van het West-Romeinse Rijk in bezit van de Byzantijnse keizers. Een van hen, genaamd keizer Phocas, schonk in 609 de tempel aan paus Bonifacius IV die er een kerk van maakte. Eeuwen later werd de kerk ook gebruikt als begraafplaats voor hooggeplaatste Italianen.
Bijzondere bouwconstructie met cassettes
De koepel van het Pantheon is uitgevoerd in metselwerk en heeft een centrale opening met een diameter van 8,7 meter waardoor het soms naar binnen kan regenen. De diameter van de koepel is 43,3 meter. Pas in 1436 werd een grotere koepel toegepast in Florence bij de Santa Maria del Fiore. Die diameter is 45 meter. Het gewicht van de koepel van het
Bron: Kloxklox Com, Pixabay
Pantheon werd beperkt door cassettes toe te passen.
Model van een cassette
Een cassette is het best voor te stellen als een aantal vierkante plakken van bouwmateriaal op elkaar. De bovenste plak heeft daarbij een grote vierkante uitsnijding waardoor hij op een schilderijlijst lijkt. De plak daaronder heeft een iets mindere uitsnijding. Zo gaat dat per plak door zodat aan alle binnenzijden van het vierkant een soort trapje ontstaat. Uiteindelijk wordt zo’n cassette verwerkt met de dichte kant naar buiten.
Koepels wereldwijd
Wereldwijd zijn diverse beroemde koepels te vinden veelal in renaissancestijl en later barokstijl en nieuwere stijlen zoals:
Bouwjaar
Naam
Plaats
125
Pantheon
Rome
537
Hagia Sophia
Istanboel
691
Rotskoepel
Jeruzalem
1312
Soltaniyeh
Iran
1436
Soltaniyeh
Florence
1502
San Pietro in Montorio
Rome
1557
Süleymaniye-moskee
Istanboel
1593
Sint-Pietersbasiliek
Vaticaanstad
1616
Sultan Ahmetmoskee
Istanboel
1653
Taj Mahal
India
1659
Gol Gumbaz
India
1708
Hôtel des Invalides
Parijs
1708
St Paul's Cathedral
Londen
1749
Radcliffe Camera
Oxford
1850
Capitool
Washongton
1858
Izaäkkathedraal
Sint Petersburg
1907
Nationale Basiliek Heilig Hart
Koekelberg
1953
Graftombe van de Báb
Haifa
1965
Reliant Astrodome
Houston
2000
Millennium Dome
Londen
Koepels ook in Nederland
Koepels werden veel toegepast in de kerkenbouw. In Nederland zijn ook koepelkerken te vinden onder andere met bouwjaren (of aanvang van de bouw) vanaf 1597 tot 1924.
Bouwjaar
Naam
Plaats
1597
Koepelkerk
Willemstad
1639
Marekerk
Leiden
1639
Koepelkerk
Renswoude
1648
Oosterkerk
Middelburg
1655
Koepelkerk
Sappermeer
1668
Ronde Lutherse kerk
Amsterdam
1779
Koepelkerk
Berlikum
1780
Koepelkerk
Smilde
1825
Koepelkerk
Veenhuizen
1837
Koepelkerk
Arnhem
1851
Sint Nicolaaskerk
Purmerend
1856
Koepelkerkje
Arkel
1882
Sint Cyriacus en Franciscuskerk
Hoorn
1887
Sint Nicolaaskerk
Amsterdam
1888
Sint Bavokerk
Raamsdonk
1888
Sint Petrus
Uden
1889
Sint Brigidakerk
Geldrop
1892
Heilie Naam Jezuskerk
Lierop
1895
Sint Bavo
Haarlem
1895
OLV Onbevlekt Ontvangen
Zoeterwoude
1914
Sint Lambertuskerk
Maastricht
1915
Onze-Lieve-Vrouwenkerk
Helmond
1920
Sint Laurentiuskerk
Dongen
1921
Mariakerk
Bussem
1921
Heilig Hart van Jezuskerk
Maastricht
1923
Koepelkerk
Leeuwarden
1924
Sint-Aghatakerk
Beverwijk
Beroemde koepels
Misschien wel de invloedrijkste koepel in de architectuur is die van de St. Pieter Basiliek in Rome. Maar ook zeer bekend zijn de koepel van de Dôme des Invalides in Parijs en de koepel van de St Paul's Cathedral in Londen. Maar het zijn niet alleen gebedshuizen die van een koepel zijn voorzien. Zo was de St Paul's Cathedral in Londen een inspiratiebron voor het Capitool in Washington.
Decoratie en reliëfwerk
Koepels zijn vaak zeer fraai gedecoreerd. De koepels van de oostelijke orthodoxe kerken vertegenwoordigen de hemel waardoor er beelden van Jezus in verwerkt zijn. Koepels in moskeeën zijn meestal gedecoreerd met allerlei patronen. Hoewel koepels zowel in protestantse als ook in katholieke kerken voorkomen is het verschil in één oogopslag te zien. Koepels in protestantse kerken zijn vaak witgepleisterd en in katholieke kerken zijn ze bont gekleurd. En zelfs als katholieken slechts één kleur gebruiken is de koepel soms nog bijzonder door speciaal reliëfwerk.
Het Pantheon in RomeIn Rome zijn er een aantal gebouwen die je gezien moet hebben. Het Pantheon is er daar zeker een van. Deze tempel is al meer dan 1…