Koepel: bijzondere bouwconstructie ook in Nederland

Koepel: bijzondere bouwconstructie ook in Nederland Met een koepel wordt in de bouwkunde een halfbolvorming dak bedoeld. Koepels zijn vooral in het verleden toegepast in gebedshuizen zoals kerken, kathedralen, tempels en moskeeën maar ook in andere bouwwerken zoals bijzondere zalen, evenementencomplexen, gevangenissen, grafmonumenten, stadions of andere grote ruimten. Een belangrijke eigenschap van een koepel is dat een grote ruimte van een dak kan worden voorzien zonder het toepassen van balken. Daardoor is het in de wereld van de architectuur een bijzondere bouwconstructie.

Koepel vaak boven middenschip

Een koepel wordt vaak gebouwd op een cirkel, ellips, vierkant of veelhoek en is altijd het dak van een gebouw of soms het hele gebouw. Gebouwen met een koepel zijn al bekend vanaf 1250 voor Christus. Een koepel kan door zijn bolle vorm grote krachten opnemen waardoor een grote ruimte kan worden overdekt (overkoepeld). Bij sommige bouwwerken zijn op zuilen geplaatste koepels aan elkaar geschakeld om een nog grotere ruimte te creëren. Bij oude kerken en kathedralen is het middenschip dikwijls overdekt door een koepel.

Pantheon van tempel naar basiliek

Koepels kwamen ook voor bij de Romeinen. Een bekend voorbeeld is het Pantheon in Rome dat als tempel is gebouwd en momenteel in gebruik is als rooms-katholieke basiliek die gewijd is aan de Heilige Maria en de martelaren. Het Pantheon kwam na de val van het West-Romeinse Rijk in bezit van de Byzantijnse keizers. Een van hen, genaamd keizer Phocas, schonk in 609 de tempel aan paus Bonifacius IV die er een kerk van maakte. Eeuwen later werd de kerk ook gebruikt als begraafplaats voor hooggeplaatste Italianen.

Bijzondere bouwconstructie met cassettes

De koepel van het Pantheon is uitgevoerd in metselwerk en heeft een centrale opening met een diameter van 8,7 meter waardoor het soms naar binnen kan regenen. De diameter van de koepel is 43,3 meter. Pas in 1436 werd een grotere koepel toegepast in Florence bij de Santa Maria del Fiore. Die diameter is 45 meter. Het gewicht van de koepel van het
Bron: Kloxklox Com, PixabayBron: Kloxklox Com, Pixabay
Pantheon werd beperkt door cassettes toe te passen.

Model van een cassette

Een cassette is het best voor te stellen als een aantal vierkante plakken van bouwmateriaal op elkaar. De bovenste plak heeft daarbij een grote vierkante uitsnijding waardoor hij op een schilderijlijst lijkt. De plak daaronder heeft een iets mindere uitsnijding. Zo gaat dat per plak door zodat aan alle binnenzijden van het vierkant een soort trapje ontstaat. Uiteindelijk wordt zo’n cassette verwerkt met de dichte kant naar buiten.

Koepels wereldwijd

Wereldwijd zijn diverse beroemde koepels te vinden veelal in renaissancestijl en later barokstijl en nieuwere stijlen zoals:

BouwjaarNaamPlaats
125PantheonRome
537Hagia SophiaIstanboel
691RotskoepelJeruzalem
1312Soltaniyeh Iran
1436Soltaniyeh Florence
1502San Pietro in MontorioRome
1557Süleymaniye-moskeeIstanboel
1593Sint-PietersbasiliekVaticaanstad
1616Sultan AhmetmoskeeIstanboel
1653Taj Mahal India
1659Gol GumbazIndia
1708Hôtel des InvalidesParijs
1708St Paul's CathedralLonden
1749Radcliffe CameraOxford
1850CapitoolWashongton
1858Izaäkkathedraal Sint Petersburg
1907Nationale Basiliek Heilig HartKoekelberg
1953Graftombe van de BábHaifa
1965Reliant AstrodomeHouston
2000Millennium DomeLonden

Koepels ook in Nederland

Koepels werden veel toegepast in de kerkenbouw. In Nederland zijn ook koepelkerken te vinden onder andere met bouwjaren (of aanvang van de bouw) vanaf 1597 tot 1924.

BouwjaarNaamPlaats
1597KoepelkerkWillemstad
1639MarekerkLeiden
1639KoepelkerkRenswoude
1648OosterkerkMiddelburg
1655KoepelkerkSappermeer
1668Ronde Lutherse kerkAmsterdam
1779KoepelkerkBerlikum
1780KoepelkerkSmilde
1825KoepelkerkVeenhuizen
1837KoepelkerkArnhem
1851Sint NicolaaskerkPurmerend
1856KoepelkerkjeArkel
1882Sint Cyriacus en FranciscuskerkHoorn
1887Sint NicolaaskerkAmsterdam
1888Sint BavokerkRaamsdonk
1888Sint PetrusUden
1889Sint BrigidakerkGeldrop
1892Heilie Naam JezuskerkLierop
1895Sint BavoHaarlem
1895OLV Onbevlekt OntvangenZoeterwoude
1914Sint LambertuskerkMaastricht
1915Onze-Lieve-VrouwenkerkHelmond
1920Sint LaurentiuskerkDongen
1921MariakerkBussem
1921Heilig Hart van JezuskerkMaastricht
1923KoepelkerkLeeuwarden
1924Sint-AghatakerkBeverwijk

Beroemde koepels

Misschien wel de invloedrijkste koepel in de architectuur is die van de St. Pieter Basiliek in Rome. Maar ook zeer bekend zijn de koepel van de Dôme des Invalides in Parijs en de koepel van de St Paul's Cathedral in Londen. Maar het zijn niet alleen gebedshuizen die van een koepel zijn voorzien. Zo was de St Paul's Cathedral in Londen een inspiratiebron voor het Capitool in Washington.

Decoratie en reliëfwerk

Koepels zijn vaak zeer fraai gedecoreerd. De koepels van de oostelijke orthodoxe kerken vertegenwoordigen de hemel waardoor er beelden van Jezus in verwerkt zijn. Koepels in moskeeën zijn meestal gedecoreerd met allerlei patronen. Hoewel koepels zowel in protestantse als ook in katholieke kerken voorkomen is het verschil in één oogopslag te zien. Koepels in protestantse kerken zijn vaak witgepleisterd en in katholieke kerken zijn ze bont gekleurd. En zelfs als katholieken slechts één kleur gebruiken is de koepel soms nog bijzonder door speciaal reliëfwerk.
© 2016 - 2024 Rickandie, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Rome: het Pantheon, voorbeeld van antieke bouwkunstRome: het Pantheon, voorbeeld van antieke bouwkunstHet Pantheon bestaat uit een rechthoek, met een door granieten pilaren gedragen dak, en een rondbouw, met een grote half…
Het Pantheon in RomeHet Pantheon in RomeIn Rome zijn er een aantal gebouwen die je gezien moet hebben. Het Pantheon is er daar zeker een van. Deze tempel is al…
Basiliek van Oudenbosch: de Sint Pieter in het kleinBasiliek van Oudenbosch: de Sint Pieter in het klein‘Net Oudenbosch,’ zeiden de inwoners van deze plaats toen ze eens, op pelgrimage in Rome, de beroemde Sint Pieterskerk a…
Tien mooie en bijzondere kerken in NederlandTien mooie en bijzondere kerken in NederlandOok in Nederland zijn er heel wat mooie historische kerken. Vele daarvan zijn gebouwd in de middeleeuwen. De meeste kerk…

Gebrandschilderd glas: techniek en toepassingGebrandschilderd glas: techniek en toepassingBij het woord schilderen denk je al gauw aan een schilder op een ladder waar je niet onderdoor mag lopen of aan de techn…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Vassilis738, Pixabay
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Koepel_(bouwkunst)
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Koepelgewelf
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Koepelkerk
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Pantheon_(Rome)
  • Afbeelding bron 1: Kloxklox Com, Pixabay
Rickandie (1.164 artikelen)
Gepubliceerd: 07-10-2016
Rubriek: Kunst en Cultuur
Subrubriek: Diversen
Bronnen en referenties: 6
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.