Rome: het Pantheon, voorbeeld van antieke bouwkunst

Het Pantheon bestaat uit een rechthoek, met een door granieten pilaren gedragen dak, en een rondbouw, met een grote halfbolvormige koepel. De rondbouw lijkt een oneindige ruimte. In het dak bevindt zich een negen meter brede ronde opening. Veel oorspronkelijke versieringen zijn nog altijd te bewonderen. Het gebouw is een goed geconserveerd indrukwekkend voorbeeld van de antieke bouwkunst in Rome.

Het gebouw

Het Pantheon werd gebouwd onder keizer Hadrianus (117-138). Het gebouw was gewijd aan alle goden. Zoals op de afbeelding is te zien, bestaat het gebouw uit twee gedeelten. Het eerste gedeelte bestaat uit een rechthoekige porticus (overdekte ruimte met een door pilaren gedragen dak) en een timpaan (driehoekige door lijsten omgeven ruimte). Het tweede gedeelte is een rondbouw met een halfbolvormige koepel. Tussen de rechthoekige porticus en de rondbouw is er een contrast. De porticus heeft harde, begrensde vormen, terwijl de ruimte in de rondbouw oneindig lijkt te zijn. De zonnestralen schijnen door de oculus (rond gat) in de koepel naar binnen.

De koepel

De rondbouw bestaat uit een tamboer (de ringvormige onderbouw van een koepel) en een op de onderbouw geplaatste koepel. Om de koepel te vervaardigen werd cement op een houten constructie gegoten. De koepel heeft een diameter van 43,3 meter. Hij is iets groter dan de koepel van de Sint-Pieter, die een diameter heeft van 42,56 meter. De hoogte van de rondbouw is gelijk aan de diameter van de koepel, dus ruim 43 meter.

Waarom heet het gebouw Pantheon?

De historicus Dio Cassius (ca. 155-235) was van mening dat het gebouw Pantheon heette vanwege zijn koepeldak. Het gebouw vertoonde door zijn koepeldak gelijkenis met de hemel, want de allerhoogste (God) was zichtbaar en tegelijkertijd onaanraakbaar in het licht dat over het oppervlak van de koepel bewoog. Het Pantheon bracht dus de relatie tussen het geziene en het onzienbare, tussen de stervelingen op aarde en de onzichtbare, ondoorgrondelijke machten tot uiting. Het koepeldak van het Pantheon symboliseerde dus de hemel. In andere christelijke kerken waren fraai versierde koepels overigens al symbool voor de hemel, lang voordat het Pantheon een christelijke kerk werd.

Heidense tempel werd christelijke kerk

In 608 werd het Pantheon, onder de toen regerende paus Bonifatius IV, veranderd in een christelijke kerk. De uitstekende conservering van de kerk is daar ongetwijfeld aan te danken. Na de verandering bleef het interieur vrijwel ongeschonden. In 1740 werd een vervallen strook muur direct onder de koepel bedekt met pleisterkalk. Vervolgens werd die strook voorzien van grote schijnramen.

Het interieur van de rondbouw

De ruimte, die men betreedt via de originele bronzen deuren, wordt nog steeds gekleurd door diverse soorten marmer: Pavonazzo (wit marmer dooraderd met blauw en purper, giallo antico (geel-oranje marmer) en portier (marmer met een diepe paars-rode kleur). Het marmer wordt gebruikt voor het patroon van de cirkels en vierkanten op de vloer, voor de zuilen en voor het bekleden van de muren.

De koepel is voorzien van vijf rijen cassetten, die het oog van de bezoekers onwillekeurig leiden naar het gat in het dak. Ze wekken de indruk rechthoekig te zijn en allemaal even diep. Om die indruk te bewerkstelligen moest rekening gehouden met het gewelfde oppervlak van de koepel, met de lichtval van boven en met het gezichtspunt van de bezoekers van het Pantheon. Waarschijnlijk waren de cassetten voorzien van (nu verdwenen) verguld lijstwerk en bronzen rozetten in het midden.

Met zijn harmonieuze afmetingen, zijn zuilen, zijn nissen en de kleurrijke versieringen is het Pantheon een bezienswaardig gebouw. Het is gelegen aan de Piazza della rotonda in Rome.

Lees verder

• Rome: Zuil van Trajanus, voorbeeld keizerlijke propaganda
• Rome: het ruiterstandbeeld van Marcus Aurelius
• Rome: de beroemde Trevifontein
• Rome: het Colosseum, voorbeeld van antieke bouwkunst