Afbeeldingen van Sebastiaan - Episoden

In de special over afbeeldingen van Sebastiaan is het goed even stil te staan bij de diverse episoden, al dan niet fictief, van zijn leven en dood. We hebben in het artikel over Feiten en fictie al gezien dat we meer niet van hem weten dan wel. Toch kunnen we vijf momenten/gebeurtenissen onderscheiden die we meer of minder vaak in zijn afbeeldingen terugzien.

Sebastiaan als genezer

Relatief schaars zijn de afbeeldingen waarin hij wordt weergegeven als genezer van zieken. Ik kwam er een tegen op een glas-in-loodraam uit ±1935 van André Pierre in de Sebastiaankerk te Dieulouard (bij Nancy, Frankrijk) waar hij, naar zijn kleding te oordelen, voorkomt als geestelijke. Dat is hij bij mijn weten echter nooit geweest.

Sebastiaan als Romeins officier

Ook niet talrijk zijn de voorbeelden waarin hij staat afgebeeld als Romeins officier. In de periode voor de renaissance en in de 19e eeuw was er meer aandacht voor de "heilige soldaat van Christus" dan in de tussenliggende eeuwen. Deze weergave treffen we onder meer aan op de voorgevel van de Sebastiaankerk in Nancy, gemaakt in 1886 door Victor Huel en als altaarbeeld in de Sebastiaankerk van Rumelange (Luxemburg), in 1896 vervaardigd door Jean-Pierre Decker. Beide afbeldingen vertonen opmerkelijke gelijkenissen: Sebastiaan draagt de kledij van een Romeins officier, maar zijn helm ligt voor zijn voet op de grond. In zijn rechter hand heeft hij een kruisbeeld. In de iconografie is dat het teken van geloofsverkondiging. In zijn linker hand een afgebroken palmtak, teken van martelaarschap. Deze uitbeelding van Sebastiaan is zo ongebruikelijk dat de officiële website van de VVV-Nancy in het beeld niet Sebastiaan herkent, maar ten onrechte spreekt van de heilige Stanislas.

Sebastiaan als martelaar

In veruit de meeste gevallen treffen we Sebastiaan aan tijdens zijn martelaarschap, op het moment dat zijn lichaam met pijlen wordt doorboord. Dat is ook niet onbegrijpelijk. Enerzijds mogen we spreken van het meest dramatische en ook meest aansprekende moment uit Sebastiaans leven, anderzijds is het een gebeurtenis waarbij de kunstenaar een enorme speelruimte heeft om de situatie uit te beelden. Op de setting waarin dat zoal plaatsvindt, kom ik in andere artikelen in deze Sebastiaanspecial nog uitgebreid terug. Voor desbetreffende afbeeldingen zie aldaar, maar vooral ook de Italiaanse iconografie van Sebastiaan.

Sebastiaan verzorgd

Het is vooral op enkele schilderijen dat we de daarop volgende scène zien afgebeeld: Sebastiaan wordt verzorgd door Irene die de pijlen uit zijn lichaam verwijdert en zijn wonden verzorgt. Binnen de officiële kerk zal men niet ongelukkig zijn geweest met deze meer pietà-achtige afbeeldingen naast al die kronkelende nagenoeg naakte lichamen in de martelscènes.

Sebastiaan vermoord

Soms, en vooral in combinatie met andere episodes, treffen we de uiteindelijke moord op Sebastiaan aan wanneer hij met knuppels wordt doodgeslagen, en er bestaat een gering aantal afbeeldingen waarin we zien dat de dode Sebastiaan in de cloaca maxima, het grote riool van Rome wordt geworpen. Bij Lieferinxe (1497) zien we op de voorgrond het doodknuppelen afgebeeld en op de achtergrond het werpen van het lijk in een put, een voorbeeld van fragmenten uit een verhaal in één afbeelding samengevat.