Verhalen vertellen – 23 tips voor een boeiende vertelwijze

Verhalen vertellen is een kunst die iedereen in meer of mindere mate beheerst. Sommige verhalen circuleren al duizenden jaren over de wereld en maken onderdeel uit van onze orale erfenis en andere verhalen ontstonden gisteren. Voor beginnende vertellers zijn er verschillende tips om een verhaal boeiend te brengen, in te spelen op je toehoorders en de podiumvrees te overwinnen. Met een goed verhaal raak je mensen, zie je hoe het publiek op het puntje van de stoel zit en kun je als verteller genieten van je eigen vertelling. Het verhaal komt aan en de magie van het verhaal komt over! Om dat te bewerkstelligen heb je drie dingen nodig: een goed verhaal, een boeiende vertelwijze en podiumzin.

Een verzameling verteltips

• Verhalen vertellen kan iedereen én vertellen is een kunst
• Een goed verhaal
• Boeiende vertelwijze
• Podiumzin
• De allerbeste tip: Geniet

Verhalen vertellen kan iedereen én vertellen is een kunst

Verhalen vertellen klinkt makkelijk, boeiend verhalen vertellen is een kunst. Iedereen kan vertellen, maar boeiend leren vertellen vraagt training. Oefening baart ook bij vertellen kunst.

Er bestaat een circuit van professionele vertellers die een vertelopleiding hebben gevolgd, acteurs die aan het vertellen zijn geslagen en talentvolle storytellers die het van hun vader of grootmoeder leerden. Storytelling wordt ook door bedrijven gebruikt, vanuit de overtuiging dat een goed verhaal beter beklijft en uiteindelijk beter verkoopt. Sommige vertellers beginnen gewoon, vertellen waar en wanneer het maar kan en bekwamen zich door het te doen. De kneepjes van het vak kunnen ze in workshops voor vertellers leren.

Op school wordt verteld en er zijn vertelkringen en verteltheaters en -festivals waar het om verhalen vertellen en ernaar luisteren draait.

Een verhalenverteller wil graag dat het publiek geniet en geboeid zit te luisteren, van begin tot eind. Om een boeiende verteller te worden zijn er wel wat tips. Het begint bij een goed verhaal.

Een goed verhaal

Tip 1. – Geef je verhaal structuur

Een goed verhaal heeft een duidelijke structuur, met een begin, een kwestie, een hoogtepunt, een brug en een slot. Grofweg is het verhaal in vijf blokken op te delen. Zet je de structuur van een verhaal grafisch op papier dan krijg je een driehoek, een tekening van een berg, waarbij het begin zich in het dal bevindt, de kwestie of het probleem duidelijk wordt op de linkerflank van de berg, het hoogtepunt van het verhaal op de top zit met een brug op de rechter flank en het slot in het tweede dal.

Tip 2. – Zoek de klik

Kies een verhaal waarin je je thuis voelt: ga voor de klik. Vertellen is meer dan reproduceren. Zoek een verhaal dat bij je past, met hoofdpersonen en een plot waarin je jezelf kunt vinden. Zo’n verhaal nestelt zich in de verteller. Je beleeft dan de geschiedenis zelf mee en dat komt over bij het vertellen.

Tip 3. – Zorg dat je verhaal in het hoofd zit

Ken je verhaal. Je hoeft hem niet uit je hoofd te leren, maar zorg dat je het verhaal beheerst en dat de verhaallijn in je hoofd gebeiteld staat. Je hebt het begin, het einde en de scènes daar tussenin helder voor ogen en kunt daarmee de verhaallijn van begin tot eind afrollen.

Tip 4. – Werk de personages voor jezelf uit

Om een vertelling boeiend te maken helpt het dat je als verteller de personages door en door kent: wat zijn hun uiterlijke kenmerken, hun karakter en drijfveren en wat is de geschiedenis van de figuren. Al die eigenschappen hoeven niet verteld te worden, maar spelen mee in het verhaal door de nuances in de vertelling.

Tip 5. – Zoek de ijsbreker

Verhalen vertellen voor publiek is wat anders dan met je kind op schoot een verhaaltje vertellen. Tussen publiek en verteller is meer afstand en ze kennen elkaar nog niet zo goed. Die afstand kan ongemakkelijk voelen en het is belangrijk dat ongemak zo snel mogelijk weg te werken. Met een pakkende vraag, gericht op dat specifieke publiek, kan het ijs gebroken worden. De truc is om de juiste ijsbreker te vinden, iets waar de groep direct op aanslaat. Dat kan een vraag zijn over een actuele kwestie of een opmerking over de streek waar verteld wordt. Zoek het aanknopingspunt met de groep, waardoor je als verteller direct aan het begin van de vertelsessie je betrokkenheid laat voelen.

Boeiende vertelwijze

Tip 6. – Bedenk een binnenkomer

Een goed begin is het halve werk. Bedenk voor elk verhaal een binnenkomer, een confronterende opmerking die nieuwsgierig maakt, een beeldende situatiebeschrijving of een conversatie die meteen een sfeer neerzet.

Tip 7. – Repeteer

Repeteer, luister naar je zelf en repeteer nog meer. Vertellen, en ook improviseren, is te leren door te repeteren. Er gaan vele repetities vooraf aan het gevoel dat je woont in je verhaal. Wie zijn verhaal voldoende heeft gerepeteerd verdwaalt niet als hij op het podium staat. Je kunt je verhaal repeteren door het in te spreken op de dictafoon en daarna keer op keer af te luisteren. Repeteren kan dan tijdens de afwas of het ramen zemen en zelfs tijdens een wandeling. Repeteer net zo lang tot je de voorstelling kunt dromen. Dan ben je in staat om, als je even een zijsprongetje moet maken, de draad van het verhaal weer op te pakken.

Tip 8. – Vraag commentaar

In je eigen kring kun je commentaar vragen aan mensen waarvan je weet dat ze het goed met je menen en die een gezond kritisch vermogen hebben. Wie alles uit zijn voorstelling wil halen kan een regisseur in de arm nemen. Samen met de regisseur worden dan de puntjes op de i gezet.

Tip 9. – Maak contact

Een verhaal is meer dan een verzameling mooie woorden en zinnen met een spannend plot. Het gaat ook over contact maken. Het verhaal komt binnen als je contact weet te maken met je publiek. Zoek oogcontact, en zie wat er gebeurt als je een paar seconden bij een van je luisteraars blijft hangen. Je vertelt heel even alleen voor die persoon en hij zal dat niet snel vergeten. Luister, beantwoordt vragen, ga in op opmerkingen en neem de tijd voor reacties: maak je publiek deelgenoot van je verhaal.

Tip 10. – Laat voelen wat er aan de hand is

Laat voelen wat er aan de hand is en breng de emotie van de personages over. Zeg bijvoorbeeld niet: "Hij is verdrietig", maar laat zien en horen dat het personage verdrietig is. Het publiek moet voelen dat er verdriet, of een andere emotie, in het spel is.

Tip 11. – Blijf weg van het sentiment

Blijf niet in de emotie hangen. Een teder moment in je verhaal kun je laten volgen door een grap of een ontnuchterende opmerking. Dat voorkomt dat je in een sentimentele sfeer belandt, waarbij de overgevoeligheid aan de haal gaat met je verhaal.

Tip 12. – Varieer in stemgebruik

Je stem is een van de belangrijkste instrumenten die je ten dienste staan bij het vertellen. Het verhaal wordt boeiender als je varieert in stemvolume, toonhoogte, klankleur en snelheid. Door in verschillende episodes je stem op een verschillende manier in te zetten, wordt de betekenis van de scène benadrukt. Niet alleen de woorden, maar ook de klankleur van je stem geeft het publiek houvast.

Tip 13. – Bouw rust in

Levendigheid van je verhaal zit ook in de rusten die je inbouwt. Luisteren is inspannend, zodat kleine pauzes de luisteraars even op adem laat komen. Stilte kan ook veelzeggend zijn, spanning opbouwen en de overgangen tussen de verschillende scenes markeren. Die rustmomenten zijn van onschatbare waarde.

Tip 14.– Let op de klok

Blijf bij je verhaal en ga bij het beantwoorden van vragen of reactie op opmerkingen niet te diep in op details. Houd de lijn van je verhaal en de klok in de gaten.

Podiumzin

Tip 15. – Ga oefenen voor publiek

Om het vertellen onder de knie te krijgen zul je vertelmeters moeten maken. Vertel je verhaal aan je kinderen, neefjes en nichtjes en aan de buurkinderen. Zorg dat je thuis bent in je verhaal, door het te oefenen in je eentje en voor vrienden en bekenden. Zoek naar een podium, vraag in het plaatselijke zorgcentrum of je daar regelmatig mag vertellen op de dagopvang of leg contact met school. Je kunt je ook aansluiten bij een vertelkring, dé plek van gelijkgezinden die zich op het vertellen hebben gestort. Binnen vertelkringen kun je van elkaar leren. Een goede presentatie wordt bereikt door het veel te doen en na oefening voel je je zekerder van je zaak.

Tip 16. – Werk plankenkoorts weg

Wie gaat vertellen staat voor het voetlicht en dat gaat gepaard met plankenkoorts. Een bepaalde mate is gezonde spanning voor een voorstelling die je gefocust houdt, maar de plankenkoorts moet niet omslaan in podiumvrees. Plankenkoorts is aan te pakken door te zorgen dat de situatie waarin je gaat vertellen zo veilig en vertrouwd mogelijk is. Kom op tijd, aanschouw de ruimte, bereid je verhaal goed voor en maak kennis met de organiserende partij en het publiek. Straal betrokkenheid uit en blijf jezelf.

Tip 17. – Kies voor passie

Kies voor verhalen over onderwerpen waar je iets mee hebt. Dat merkt het publiek en veegt de plankenkoorts van de planken. Passie wordt door publiek feilloos opgepakt.

Tip 18. – Weet waar je het over hebt

Verdiep je in onderwerpen annex aan je verhaal en zorg dat de feiten in je verhaal, als die op waarheid is gebaseerd, kloppen.
Een verhaal kan vragen oproepen, zeker als het over de regio gaat waar het publiek zich bevindt. Ook bij historische verhalen kunnen er vragen bovenkomen. Je kunt je als verteller voorbereiden door in de historie te duiken, waardoor je kennis verzamelt over het tijdvak waarin het verhaal zich afspeelt en je de gebeurtenis uit het verhaal in kunt bedden in de grotere geschiedenis. De verteller is niet per definitie historicus of alwetend en dat kun je aan het publiek duidelijk maken, maar het is fijn wanneer je bekend met met de materie. Opmerkingen en vragen kunnen ook teruggespeeld worden naar het publiek. Wellicht zit daar een deskundige die het naadje van de kous weet.

Tip 19. – Minimaliseer afleiding

Richt de locatie waar je vertelt zo in dat er zo weinig mogelijk afleiding van buitenaf is. Datzelfde geldt ook voor afleiding in jezelf. Concentreer je op het verhaal en je publiek en geef geen of zo weinig mogelijk aandacht aan die omgevingsfactoren die je afleiden en weghalen van je verhaal.

Tip 20. – Zoek een passende locatie

De locatie kan neutraal zijn maar kan ook een sfeerbepalende factor in je verhaal zijn en een passend decor vormen. Gaat je verhaal bijvoorbeeld over een vuurtoren, dan is er niets mooier dan bij of in een vuurtoren je vertelling te doen. Een passende locatie heeft meerwaarde. Heb je de bijzondere locatie niet bij de hand, dan zijn er altijd nog de beschrijvingen die de fantasie prikkelen.

Tip 21 – Kies passende attributen

Het laten zien van een attribuut kan je verhaal iets extra’s geven. Gaat je verhaal over “Het stoeltje van opa”, dan is het prachtig om opa’s stoeltje te kunnen laten zien. Kleinere voorwerpen kun je beschrijven en eventueel rond laten gaan in het gezelschap van toehoorders. Kies je attribuut zorgvuldig. Het moet bijdragen aan je verhaal en er niet van afleiden.

Tip 22. – Verras met vertelkleren

Het publiek luistert niet alleen, maar kijkt ook. Zorg voor een passend pak bij het verhaal, een jurk, broek of blouse waar je zelf mee in het verhaal stapt en je publiek meeneemt.

De allerbeste tip: Geniet

Tip 23. – Geniet

Laat met je verhaal niet alleen je publiek genieten, maar geniet zelf ook van het feit dat je voor het voetlicht staat, dat je gehoor hebt, dat er ogen gaan glinsteren om wat jij ze vertelt. Geniet ervan dat ze naar jou kijken en luisteren. Het publiek ziet ook dat jij als verteller zelf geniet van wat je aan het doen bent. Dat brengt de juiste vertelsfeer.

Lees verder

• Drut'syla – verhalenverteller in de Joodse traditie
• Kamishibai - Japanse verteltraditie met theatertje
• Wereldverteldag - World Storytelling Day
• Plankenkoorts en podiumvrees - Glossofobie en lalofobie