Joodse symbolen en symboliek: Mezoeza (sjema); Chai en 18

De Joodse gewoonte om een mezoeza aan je deurpost te bevestigen, vindt zijn oorsprong in de Bijbel zelf. Waarom wordt de mezoeza gebruikt? Het doel van de mezoeza is om te fungeren als een constante herinnering aan Gods aanwezigheid. Het Jodendom kent zeer veel symbolen. Een symbool is een betekenisdrager, het beeld representeert een betekenis. een symbool heeft enerzijds een (verschijnings)vorm of representatie, en anderzijds een diepere betekenis. Een symbool is een teken of herkenningsteken, die mensen aan belangrijke religieuze (of andere) zaken herinnert en hen bijeenbrengt; iedere cultuur en religieus systeem brengt symbolen voort. Anno 2024 hebben nog veel Joden aan de rechterdeurpost van de ingang van het huis en van elke deur naar een vertrek waarin geleefd wordt, een mezoeza geplaatst.

• Joodse symbolen: Chai en het cijfer 18
• Chai betekent leven
• Numerieke waarde
• Ornament
• Joodse symbolen: Mezoeza
• Betekenis van het woord 'mezzoeza'
• Sjema jisrael
• 'Schrijf ze op de deurposten van uw huis'
• Godsnaam Sjaddai
• Kosjer materiaal
• Het aanbrengen van de mezoeza
• Herinneringsteken

Joodse symbolen: Chai en het cijfer 18

Chai betekent leven

Het Hebreeuwse woord Chai (חי) betekent in het Nederlands 'leven'. Het Jodendom hecht grote waarde aan het leven en het woord 'chai' staat symbool voor de waarde die aan het leven gehecht wordt en de hoop die daarmee gepaard gaat.

Numerieke waarde

Het Hebreeuwse woord 'chai' wordt gespeld met de Hebreeuwse letters Chet-Yud of Het-Yod. In het Hebreeuws heeft elke letter een numerieke waarde en de numerieke waarde van 'Chet' en 'Yud' is respectievelijk 8 en 10. Bijgevolg is de numerieke waarde van chai: 18. Vanwege deze associatie tussen chai en het getal 18, wordt dit getal vaak beschouwd als een soort geluksgetal, een getal dat voorspoed inluidt. Daarom worden giften aan charitatieve instellingen en goede doelen vaak in veelvouden van € 18,- gegeven: 18, 36, 54, 72, 90, enz.

Ornament

Omdat 18 door veel Joden beschouwd wordt als een soort geluksgetal, brengen ze vaak ook de toast 'L'chayim!' uit, wat zoveel betekent als 'op het leven!'

Het symbool heeft geen speciale godsdienstige of religieuze betekenis. Het wordt vaak als ornament gedragen aan halskettinkjes.

Joodse symbolen: Mezoeza

Betekenis van het woord 'mezzoeza'

De oorspronkelijke betekenis van het woord Mezoeza is 'deurpost' (Exodus 12:7). Een mezoeza is een smal kokertje met daarin een perkamentrolletje, waarop twee passages uit de Tora staan vermeld: Deuteronomium (Dewariem) 6:4-9 en Deuteronomium 11:13-21:

Luister, Israël: de HEER, onze God, de HEER is de enige! Heb daarom de HEER, uw God, lief met hart en ziel en met inzet van al uw krachten. Houd de geboden die ik u vandaag opleg steeds in gedachten. Prent ze uw kinderen in en spreek er steeds over, thuis en onderweg, als u naar bed gaat en als u opstaat. Draag ze als een teken om uw arm en als een band op uw voorhoofd. Schrijf ze op de deurposten van uw huis en op de poorten van de stad. (Deuteronomium 6:4-9)

Als u de geboden gehoorzaamt die ik u vandaag voorhoud, en de HEER, uw God, liefhebt en hem met hart en ziel dient, belooft de HEER: ‘Ik zal jullie akkers op de juiste tijd regen geven, in het najaar en in het voorjaar. Je zult je oogst binnenhalen, koren, wijn en olie, en ik zal groene weiden geven voor je vee. Je zult er leven in overvloed.’ Maar pas op: laat u er niet toe verleiden een dwaalspoor te volgen, voor andere goden neer te knielen en ze te vereren. Want dan roept u de woede van de HEER over u af en zal hij de hemel sluiten. Er zal geen regen meer vallen en de hele oogst zal mislukken, en spoedig zult u verdwenen zijn uit het goede land dat de HEER u zal geven. Houd mijn woorden dus in gedachten, maak ze u eigen, draag ze als een teken om uw arm en als een band op uw voorhoofd. Prent ze uw kinderen in en spreek er steeds over, thuis en onderweg, als u naar bed gaat en als u opstaat. Schrijf ze op de deurposten van uw huis en op de poorten van de stad. Dan zullen u en uw kinderen lang mogen wonen in het land dat de HEER uw voorouders onder ede heeft beloofd, zolang de hemel boven de aarde staat. (Deuteronomium 11:13-21)

Sjema jisrael

Het eerste tekstgedeelte 'Luister, Israël: de HEER, onze God, de HEER is de enige!', wordt het sjema of sjema jisrael genoemd. Dit is een afkorting van de eerste twee Hebreeuwse woorden die in vertaling luiden 'Hoor Israël' of 'Luister Israël' (NBV). Dit is de meest centrale geloofsbelijdenis van het joodse geloof en het maakt deel uit van het dagelijkse ochtend- en avondgebed. Ook op sommige andere (religieuze) gelegenheden wordt het sjema opgezegd.

In het sjema wordt de eenheid van God benadrukt en in hetzelfde tekstgedeelte wordt het gebod gegeven deze woorden op de deurposten van je huis aan te brengen. De tweede passage leert dat het joodse lot op zowel individueel als op nationaal niveau, volledig en volkomen afhangt van het vervullen van Gods wil.

'Schrijf ze op de deurposten van uw huis'

In genoemde tekstgedeelten vinden we de aanwijzingen betreffende de plaatsing van de centrale Joodse geloofsbelijdenis: "Schrijf ze op de deurposten van uw huis". De mezoeza wordt aan de rechter deurpost van waar men het huis of vertrek binnenkomt, bevestigd. Het gaat om vertrekken waar geleefd wordt; op de deurpost van een toilet of badkamer wordt normaal gesproken de mezoeza niet aangebracht.

Godsnaam Sjaddai

Op de achterzijde van het genoemde perkamentrolletje staat één van de namen van God geschreven en als deze is opgerold en in het kokertje is geplaats, dan zal de letter Sjin, de eerste letter van de Naam, te zien zijn. In veel gevallen zal deze letter ook op de buitenkant van het kokertje zijn aangebracht. Het gaat om de godsnaam Shaddai of Sjaddai, die een acroniem vormt. De letters van Sjaddai vormen de beginletters van Sjomer delatot Jisraël, hetgeen vertaalt kan worden als: 'Bewaak de poorten van Israël. Een mezoeza bergt gebod (mitswot) én gebed.

Kosjer materiaal

Een mezoeza kan gemaakt zijn van allerlei materialen, zoals hout, metaal, plastic en zelfs van steen. Het gebruikte materiaal doet er niet zoveel toe. Wel is het van belang dat de mezoeza gemaakt is van kosjer materiaal. Een kosjere mezoeza is met de hand geschreven op echt perkament, die is bereid van de huid van een kosjer dier. Een speciaal opgeleide schrijver (sofer) schrijft zorgvuldig de woorden met behulp van een speciale zwarte inkt en een ganzenveer op het perkament. De letters moeten worden geschreven volgens de Halacha (Joodse wet), en elke letter en woord moet foutloos zijn aangebracht.

Het aanbrengen van de mezoeza

Een mezoeza wordt vaak aangebracht door de voorganger van een joodse gemeente, onder het uitspreken van een zegenspreuk. Het is ook toegestaan dat de bewoner van het huis zelf een mezoeza aanbrengt. Vaak gaat deze inzegening gepaard met een kleine feestelijkheid die de Chanoekat HaBeit wordt genoemd, dat is de inwijding van het huis. Hierbij worden verwanten en vrienden uitgenodigd.

Herinneringsteken

De traditie gebiedt dat men de mezoeza met de hand aanraakt en vervolgens de vingers kust waarmee deze is aangeraakt, wanneer men door een deur gaat waaraan zo'n kokertje is bevestigd. Hiermee wordt uitdrukking gegeven aan eerbied en ontzag voor God en Zijn geboden en het is een herinnering aan de mitswot die op het perkamentrolletje geschreven staan. Zo worden Joden de hele dag door herinnert aan God en Zijn geboden.

Lees verder

• Joodse symbolen: tefillien (teken op voorhoofd en arm)
• Joodse symbolen: tsietsiet, kwasten - teken aan de kleding
• Joodse identiteit: wie is een Jood, wie is Joods?
• Jezus in Getsemane: leerlingen slapen i.p.v. waken en bidden