Vampier: uitsluitend verbeelding?

In de vorige eeuw tekende Bram Stoker de beroemde geschiedenis op van graaf Dracula. Veel mensen hebben daar het beeld aan overgehouden dat de vampier eruit moet zien als een lange, tamelijk knappe man met scherpe, lange tanden en bloedrode lippen. Achter deze geschiedenis gaat echter een eeuwenoude legende schuil.

Oude volksvertellingen

Het begrip vampier bestaat al sinds onheuglijke tijden. Over de hele wereld maken oude volksvertellingen er melding van dat vampiers de gedaante aan kunnen nemen van een wolf of van een vleermuis of zelfs van mistige, vage gedaanten zonder scherpe omlijning. Volgens het oude volksgeloof is een vampier te herkennen aan de uitstekende staat waarin zijn dode lichaam blijft bestaan. Hoe lang geleden hij ook begraven is, een vampier blijft eruitzien alsof hij nog in leven is. De veelheid van dit soort verhalen lokt de vraag uit of er een basis bestaat voor het oeroude geloof in vampiers. Je kunt je afvragen of er sprake zou kunnen zijn van 'overledenen', die een soort schemerig 'half-leven' kunnen leiden doordat ze het bloed van levende mensen of dieren op kunnen zuigen. Of is dat allemaal lariekoek en bestaan vampiers uitsluitend in onze verbeelding?

Vikram en de vampier

Een oude volksvertelling gaat over Vikram en de vampier. Het verhaal luidt als volgt:

Er was eens een soldatenkoning in India, die Vikram heette. Deze koning was trots, dapper en listig. Op zekere dag betoverde een boze tovenaar de soldatenkoning. Hoe slim hij ook was, de soldatenkoning moest alles doen wat de tovenaar van hem verlangde. Zo moest hij een vampier uit een boom halen en naar de tovenaar brengen. Vikram vond inderdaad de vleermuis-vampier, die met zijn hoofd naar beneden in een boom hing. Hij haalde de vampier uit de boom, maar de vleermuis klauterde steeds weer naar boven. Dat gebeurde zelfs zeven keer. Bij de zevende keer verzuchtte de vampier: "dat zelfs de goden geen weerstand zouden kunnen bieden aan zo'n koppige man". De vampier liet zich vangen maar maakte daarbij met Vikram een afspraak. De vleermuis zou Vikram een verhaaltje vertellen en er vragen over stellen. Wanneer Vikram niet antwoordde, dan zou de vampier hem belonen. Maar wanneer Vikram ook maar even reageerde, dan zou de vleermuis weer in zijn boom terugklimmen. Zo vertelde de vampier Vikram tien verhaaltjes en tien keer kon Vikram zijn mond niet houden. Keer op keer klom de vampier weer de boom in en even zo vaak werd hij opnieuw door Vikram gevangen. Echter bij de elfde keer speelde de soldatenkoning het klaar om te blijven zwijgen. De vampier beloonde hem toen door te vertellen dat er een aanslag op zijn leven werd beraamd. Vikram was gewaarschuwd en hij ontkwam ongedeerd aan de samenzwering.

Opmerking

Bovenstaande oude volksvertelling zou gebaseerd kunnen zijn op de gewone vampierachtige vleermuis. Klein en afzichtelijk als het dier is, voedt hij zich (net zoals de vampier uit de legenden) met het bloed van levend vee.

Beeldende kunst

De oude volksvertellingen inspireerden ook de schilder-, beeldhouw- en filmkunst vanaf de vroege oudheid tot aan de moderne tijd.

Oude Grieken

Zo geloofden de oude Grieken dat Lamia een boze geest met vampier-neigingen was. Soms werd ze afgebeeld als een slang met een vrouwenhoofd en vrouwenborsten.

Nicobar Eilanden

Op de Nicobar Eilanden in de buurt van India is een beeld gevonden met vampierachtige snijtanden. Het beeld diende om boze geesten af te schrikken.

19de eeuw

De 19de eeuwse Duitse schilder Caspar David Friedrich gaf op doek een verlaten kerkhof weer als de woonplaats van vampiers. Het is zo somber weergegeven dat men bijna de doden langs de grafzerken kan zien gaan. Veel van het werk van deze kunstenaar droeg een triest karakter. Een gravure uit de 19de eeuw toont een vrouwelijke vampier die op het punt staat om haar tanden en nagels in haar slachtoffer te zetten. Hier spreekt het seksuele aspect van vampirisme duidelijk uit de weergave van een roofzuchtige vrouw boven een weerloze man in bed.

20ste eeuw

Ook de in Polen geboren kunstschilder Boleslas Biegas voorzag zijn vampiers dikwijls van een duidelijk seksueel motief. Op zijn schilderij uit 1916 'Kus van de Vampier' wordt een weerloze naakte man aangevallen door een arendachtig vrouwelijk roofdier. Vroeger geloofde men dat vampiers verschillende vormen aan konden nemen. De gevleugelde arend-vampier lijkt in niets op de modernere versie van graaf Dracula. In de film Dracula uit 1931 pleegt de filmster Bela Lugosi een aanval op zijn vrouwelijjke tegenspeelster Helen Chandler. Bela was zo met zijn rol ingenomen, dat hij een regeling trof om zich in zijn zwarte, met bloedrode stof gevoerde Dracula-mantel te laten begraven.

Moderne kunst

Ook het schilderij 'Vampier' van de moderne Noorse schilder Edvard Munch beeldt een mannen verslindende vrouw uit met dezelfde seksuele ondertoon die zo vaak in verhalen over vampiers doorklinkt.

Vampiers

Wat zijn nu eigenlijk vampiers? Vampiers zijn wezens die niet echt dood zijn, maar tegelijkertijd ook niet echt levend. 's Nachts staan ze op uit hun graf om zich aan het bloed van de levenden te laven. Als ze - na verloop van tijd - al het bloed van hun slachtoffer hebben weggezogen, is dat slachtoffer ook een vampier geworden.

Vampier van oudsher

Van oudsher wordt de vampier in verband gebracht met Oosteuropese landen (met name Roemenië). De schrijver Bram Stoker plaatste zijn beroemde Dracula-verhaal in de onherbergzame Roemeense streek Transsylvanië. Zijn schepping, graaf Dracula, met zijn grote neusvleugels, bloedrode lippen en lange puntige hoektanden, is het vaste beeld geworden van onze voorstelling van een vampier.