Literaire nieuwjaarsgedichten

Rond kerstmis en nieuwjaar is het in Nederland de gewoonte om vrienden en kennissen middels kaarten en e-mails prettige feestdagen en een gelukkig nieuw jaar te wensen. Hiervoor bestaan al duizenden voorgekauwde kerstkaarten en e-cards, maar het is natuurlijk leuker om in plaats van al die clichéteksten iets originelers te bedenken. Zo kan men de nieuwjaarwens vergezeld laten gaan met een mooi literair gedicht, dat een groot dichter ooit ter ere van een nieuw jaar heeft geschreven. Of nog leuker: misschien kunnen de gedichten uit deze bloemlezing u inspireren om zelf een gedicht voor uw kerstkaarten of nieuwjaars-e-mails te schrijven. Tot de grote dichters die klassieke gedichten over nieuwjaar schreven behoren Guido Gezelle, J.C. Bloem, J.J. Slauerhoff en Anton van Wilderode.

1 januari: nieuwjaarsdag

In de 21e eeuw lijkt het voor de meeste aardbewoners zo logisch om het jaar op 1 januari te laten beginnen. In de loop der eeuwen was dat echter beslist niet altijd het geval. In veel landen was vroeger bijvoorbeeld Pasen de eerste dag van het jaar. In diverse landen was officieel 1 september de eerste dag van het jaar. In veel landen werd 1 januari pas officieel de eerste dag van het jaar toen men de gregoriaanse kalender aannam. In de Zuidelijke Nederlanden (België) gebeurde dat bijvoorbeeld in 1576. Enkele jaren later, in 1583, besloten ook de Noordelijke Nederlanden (Nederland) om de gregoriaanse kalender aan te nemen en 1 januari dus officieel te benoemen tot de eerste dag van het jaar.

Een opvallend geval in deze kwestie is Engeland. Daar vierde men tot in de 12e eeuw juist wel nieuwjaar op 1 januari. Toen is daar een einde aan gekomen en pas in 1752, toen men in Engeland eindelijk de gregoriaanse kalender accepteerde, is men ook daar weer 1 januari als nieuwjaarsdag gaan accepteren.

Nieuwjaarsbrief

In Vlaanderen bestaat de traditie van de nieuwjaarsbrief. Dit is een brief die met name kinderen op rijm schrijven, aan hun familieleden (met name aan peetomen en peettantes), met daarin de wensen voor het nieuwe jaar. Vaak leest het kind zo'n nieuwjaarsbrief hardop voor aan een familielid en krijgt dan vervolgens cadeautjes. De nieuwjaarsbrieven bestaan in Vlaanderen al sinds de 16e eeuw, maar met name in de 19e en 20e eeuw is het een heel populair fenomeen geworden. De gedichten die Guido Gezelle en diverse andere grote Vlaamse auteurs over nieuwjaar schreven, stonden vaak in de traditie van die nieuwjaarsbrieven.

Guido Gezelle

Wie het in de lage landen over literaire nieuwjaarswensen of nieuwjaarsgedichten heeft, zal al snel uitkomen bij Guido Gezelle (1830-1899). Deze beroemdste 19e eeuwse Vlaamse dichter en priester was een meester in het schrijven van gelegenheidsgedichten. In de loop der jaren schreef hij talloze, zeer uiteenlopende nieuwjaarsgedichten. Sommige van die gedichten waren bedoeld voor tijdschriften, almanakken en dichtbundels, maar hij nam ook de moeite om zulke gedichten te schrijven voor individuele parochianen, die hij middels zo'n nieuwjaarsvers troost en hoop wilde bieden. Hieronder vindt u een mooi voorbeeld van een gedicht voor iemand die in het voorbije jaar ziek was maar nu weer beter is.

Het oud jaar is verdwenen
Het oud jaar is verdwenen,
en 't nieuw jaar is verschenen;
het oud jaar, met zijn leed en pijn;
en 't nieuw jaar, met uw beter zijn

Het oude jaar en komme
nu nooit meer wederomme;
het blijve daar 't verdwenen is,
voor altijd in vergetenis.

Het nieuw jaar moge u geven
gezond en wel te leven
met vader, moeder, wenschen wij,
en broers en zuster ook daarbij!

Eén van de bekendste nieuwjaarsgedichten van Gezelle is "'t Is nieuwjaar overal". Dit gedicht schreef hij voor een jongedame dat uit een befaamd bakkergeslacht kwam. In dit vers speelt Gezelle in op één van de specialismen van die bakkersfamilie: 'Kruidekoek'.

't Is nieuwjaar overal,
't zijn al weêr nieuwe dagen,
die rijzen in den oost,
met 't jonge zonnelicht;
al 't oude zij voorbij,
en, vrij van alle plagen,
zo weze uw levensloop
voortaan weêr ingericht.
Dus wenschen wij, die u
van herten wel beminnen,
dat 't nieuwgeboren jaar,
vandage en elken dag,
dien God u leven laat,
van buiten en van binnen,
gelijk een kruidekoek,
vol zoetheid wezen mag.

Anton van Wilderode

Een ander mooi voorbeeld van een nieuwjaarsgedicht komt wederom van een Vlaming: Anton van Wilderode. Deze naam was een pseudoniem van Cyriel Paul Coupé (1918-1998). Net als Gezelle was hij behalve een dichter ook een priester. Van Wilderode was zeer Vlaams-gezind.

De laatste dagen
en de laatste vragen
van het geleden jaar
staan voor de deur,
de bomen kouder
en de dromen ouder
maar de verwachting
nog vol gloed en kleur
want wij geloven:
het licht van boven
is niet te doven
stelt niet teleur
voor alle vragen
van alle dagen
achter de einder
achter de deur.

J.J. Slauerhoff

Sommige lezers zullen van mening zijn dan Van Wilderode en Gezelle in hun nieuwjaarsverzen wel erg zoet, katholiek, vroom en hoopvol waren. Zoek je juist een wat pittiger nieuwjaarsgedicht waar het cultuurpessimisme vanaf druipt? Dan is het onderstaande gedicht van Jan Jacob Slauerhoff (1898-1936) misschien iets voor jou. Dit gedicht werd gevonden tussen zijn nagelaten gedichten en werd vervolgens opgenomen in zijn postume bundel Al Dwalend.

Nieuwjaarsboutade
Wie in dezen tijd nog gedichten schrijft
En zich richten wil tot een volk dat kijft,
Tot een volk dat niets dan welvaart wil
En bewilliging van iedre modegril,
Hij is meer dan rijp voor het gekkenhuis
En de gekken vinden hem ook niet pluis,
En dus moet hij naar een ballingsoord,
Waar papier en pennen zijn behekst,
Waar de kale muur siert de bijbeltekst:
(Slechts) In den beginne was het Woord.

J.C. Bloem

Het laatste gedicht in dit artikel is Nieuwjaar van Jacques Bloem (1887-1966). Puur literair-historisch gezien, is dit waarschijnlijk het sterkste gedicht in dit overzicht heb opgenomen. Dat komt doordat deze acht regels zo enorm typerend zijn voor het dichterschap van J.C. Bloem. Wanneer iemand het werk van Bloem nog niet zou kennen en graag in recordsnelheid kennis zou willen maken met zijn thematiek en stijl, dan zou dit gedicht een prima eerste kennismaking zijn. De stijl is bedrieglijk simpel, zoals in bijna al zijn goede gedichten. De thematiek van dit gedicht is eveneens typerend voor de beste gedichten van Bloem: het zit vol met gelatenheid en gaat over de aanvaarding van de ontgoocheling.

Nieuwjaar
De nieuwjaarsklokken luiden door de radio.
Stortregen valt. De dag is onbeschrijflijk goor.
Men is alleen gelaten en aanvaardt het zo.
Men vraagt zich zelfs niet af: waarom is 't en waardoor?

Tegen het leven is toch immers niets te doen;
de wereld heeft geen oorden meer om heen te gaan,
en 't hart wordt niet, gelijk de landen, jaarlijks groen:
er is geen vlucht uit een voorgoed mislukt bestaan.