Mexico: Día de los Muertos of Dag van de Doden

Op een en twee november wordt in Mexico de Día de los Muertos of de Dag van de Doden gevierd. Op deze twee dagen worden de doden herdacht en geëerd. Er worden 'ofrendas' voor de overledenen gemaakt, een soort altaar met daarop heel wat lekkers en veel foto's van de overledene. Er worden doodshoofden uit suiker gegeten en mensen lopen verkleed als skeletten en andere griezels over straat. Vooral de figuur van Catrina komt vaak voor, een vrouwelijk skelet met een mooie hoed op. De Mexicaanse Día de los Muertos: een beetje Halloween maar toch net iets anders en veel kleurrijker dan bij ons.

• Mexicaanse Día de los Muertos: 1 en 2 november
• Día de los Muertos: bron van inkomsten en van toerisme
• Graven onderhouden en versieren
• Ofrenda of altaar
• Catrina
• Suikerfiguren
• Calavera literaria
• Skeletten en doodshoofden
• Coco

Mexicaanse Día de los Muertos: 1 en 2 november

Día de los Muertos

Op 1 en 2 november wordt in het zuiden van Mexico de Día de los Muertos gevierd, de Dag van de Doden. In het noorden van Mexico wordt deze herdenkingsdag ook gevierd, maar iets minder uitbundig dan in het zuiden. Verder is er ook Día de los Muertos in sommige andere Latijns-Amerikaanse landen, in de Verenigde Staten (in steden en wijken met een grote concentratie Mexicanen) en in de Filippijnen. Hoewel de Día de los Muertos een traditioneel Mexicaans feest is, wordt de invloed van Halloween uit het naburige Amerika steeds groter. De Dag van de Doden staat vermeld op de Lijst van Meesterwerken van het Orale en Immateriële Erfgoed van de Mensheid van UNESCO. Op de Día de los Muertos zijn de overledenen als het ware de eregenodigden van de levenden en wordt hun gevraagd om voor een dag even terug naar huis te komen.

Waarom 1 én 2 november?

Hoewel men spreekt van Día de los Muertos of Dag van de Doden, gaat het in werkelijkheid om twee of zelfs meer dagen. Op 1 november komen de zieltjes van de overleden kinderen (de angelitos of engeltjes) terug naar de aarde, 2 november is de dag van de volwassenen. Heeft men in de familie dus een overleden kind en een overleden volwassene, dan wordt het altaar of de ofrenda eerst opgetuigd voor het kind en de volgende dag voor de volwassene. In sommige streken worden op 28 oktober overledenen herdacht die omkwamen in een ongeluk en op 30 oktober de niet gedoopte kinderen.

Día de los Muertos: bron van inkomsten en van toerisme

Naast de traditionele rituelen die de Mexicanen uitvoeren op de dagen rond 1 november zijn er ook de verkleedpartijen, de optochten, de feesten en natuurlijk ook de hele commercie rond de Día de los Muertos. Heel wat toeristen komen hier op af omdat ze willen meegenieten van dit deel van het Mexicaanse patrimonium. En natuurlijk vinden de meeste Mexicanen dit dik in orde, want het brengt heel wat geld in het laatje. Een Mexicaans gezegde zegt immers: "je kan niet onderhandelen met de dood, maar je kan er wel zaken mee doen".

Graven onderhouden en versieren

Op de dagen rond 1 november worden de graven van de overledenen schoongemaakt en versierd. Op de graven worden tal van offers voor de overledenen gebracht. Het eten en de drank wordt vaak nadien door de brengers zelf genuttigd, omdat men denkt dat de zielen de voedingsstoffen al hebben opgenomen en het voedsel dus toch waardeloos is geworden.

Ofrenda of altaar

Ofrenda

Voor de Día de los muertos wordt traditioneel een ofrenda gemaakt. Ofrenda komt van ofrecer wat 'geven, aanbieden' betekent. De ofrenda is een altaar waarop heel wat dingen worden gezet ter ere van een overleden persoon. Het is de bedoeling om de overledene naar het altaar te lokken. Dit altaar kan op het graf van de overledene worden gezet. Indien het graf te ver weg is of reeds verwijderd is, of indien men zich zelf niet kan verplaatsen, kan het altaar ook thuis worden opgericht.

De drie niveau's van het altaar

Een ofrenda bestaat traditioneel uit drie niveau's. Bovenaan worden foto's van de overledene geplaatst. De foto's worden met de beeltenis naar de muur gezet. Een spiegel moet het gelaat van de overledene reflecteren naar de levenden. Naast de foto's worden ook kaarsen en kruisen geplaatst. Op het middelste niveau worden lekkere dingen gezet. Dingen die de overledene graag at, zoals zoetigheden, mole en ook zoet brood, 'pan de muerte' genaamd, en suikeren figuurtjes, meestal in de vorm van doodshoofden (calaveras de alfeñique). Ook drank (tequila of mezcal) en sigaretten behoren tot de mogelijkheden. Een boek of een muziekinstrument kunnen ook op het altaar worden uitgestald. Voor een kind kan er speelgoed op het altaar worden geplaatst. De overledene moet zich welkom voelen en moet zin krijgen om langs te komen. Onderaan komen er kaarsen, een kommetje met water, zeep, een spiegel en een handdoekje. Zo kan de overledene zich wat opfrissen wanneer hij bij het altaar aankomt.

Verdere versiering

Over het hele altaar worden er Azteekse bloemen, de cempazuchitl, geplaatst. Deze bloem symboliseert de zon en dus de oorsprong van alles. De bloem dient als gids voor de overledene. Bij een traditioneel altaar wordt er ook een boog boven het altaar gemaakt met bamboestokken. Dit symboliseert de poort naar het dodenrijk. Deze boog wordt ook versierd met fruit en bloemen. Ook is er op het altaar overal 'papel picado' terug te vinden, gekleurd papier waaruit motieven werden gesneden. Meestal ook weer skeletten en doodshoofden. De wierook die zich ook op het altaar bevindt, symboliseert de overgang van het leven naar de dood.

Water: symbool voor de cenotes

Op het altaar ook heel wat water. Het water symboliseert de cenotes. Volgens de Maya's waren de cenotes de weg naar het dodenrijk.

Catrina

Symbool

Catrina is het symbool geworden van de Mexicaanse Día de los Muertos. Vele mensen verkleden zich als Catrina en je vindt de beeltenis ook terug in poppetjes en beelden die overal worden verkocht.

Elegant persoon

Catrina is de vrouwelijke vorm van 'catrín', wat wijst op een elegant en mooi gekleed persoon. In Mexico staat het vooral voor een lui persoon die erg chique gekleed is. Vaak wordt ook 'calavera garbancera' toegevoegd aan de naam. Calavera wijst op het doodshoofd, garbancera wijst op het verloochenen van zijn afkomst. Het verwijst naar de indianen die garbanzos (kikkererwten) aten of bereidingen met kikkererwten (garbanza) en die dweepten met alles wat van Europa kwam.

Verraadster

Catrina wordt voorgesteld als een skelet met een elegante hoed op. Deze hoed komt meestal uit Europa. De figuur verwijst naar het feit dat de dood lak heeft aan het feit dat je mooie kleren en een Europese hoed draagt. Voor de dood is iedereen gelijk.

José Guadalupe Posada

De figuur van Catrina werd in het leven geroepen door de Mexicaanse caricaturist José Guadalupe Posada rond 1912. Hij maakte een zinken ets met daarop de buste van een vrouwelijk skelet met hoed. In de loop van de twintigste eeuw werd dit personage vaak gecopieerd en gebruikt door meerdere mensen, onder andere door schilder Diego Rivera. In 2012 waren er in Mexico tal van evenementen om het honderdjarig bestaan van de Catrina van José Guadalupe Posada te vieren.

Suikerfiguren

Tijdens de Día de los Muertos vind je overal suikerfiguren, meestal in de vorm van een doodshoofd (calavera de alfeñique) of van skeletten (calacas). Ze worden verkocht op markten en in winkels. Vaak staat op het voorhoofd van het doodshoofd de naam van de overledene en zijn ze rijkelijk en kleurrijk versierd.

Calavera literaria

Ook populair op deze dagen zijn de calaveras literarias. Dit zijn rijmpjes bestemd voor nog levende personen. Er wordt spot met hen gedreven. Vaak zijn ook politieke figuren het onderwerp van deze calaveras literarias. Het komt er op neer dat deze personen hun hebbelijkheden en slechte eigenschappen zullen meenemen in het graf. In navolging van de caricaturen van Posada worden er vaak ook spotprenten gemaakt over bepaalde personen.

Skeletten en doodshoofden

Op de Día de los Muertos zie je overal skeletten en doodshoofden. Niet alleen in de suikerfiguren, maar je vindt ze ook in papier-maché of in plastic. Ze worden voorgesteld terwijl ze allerlei leuke dingen doen, zoals muziek maken, dansen, lachen en ga zo maar door. Ze dragen allemaal mooie en kleurrijke kleren. Skeletten herinneren ons er aan dat de dood een deel van het leven is en dat we op een dag allemaal een skelet zullen worden.

Coco

In 2017 produceerde Pixar de animatiefilm Coco. Disney bracht hem uit. Deze film vertelt het verhaal van Miguel, een twaalfjarig Mexicaans jongetje, dat op de Día de los Muertos met zijn overleden familieleden in contact tracht te komen. Een leuke kijk op de Mexicaanse Dag van de Doden en op de gebruiken en gewoontes.