Maretak: het symbool van Kerstmis!

" I saw Mummy kissing Santa Claus". Dit zinnetje uit een bekend kerstliedje zegt goed waar het om gaat. Mama en Santa Claus kussen met kerst onder de maretak. En maretak is hét symbool voor kerst, nodigt uit tot kussen en brengt geluk! Maar van waar deze traditie? En wat is maretak nu eigenlijk? Hoe groeit de plant en wat zijn zijn eigenschappen? Een beetje uitleg over deze mysterieuze bollen die zo mooi afsteken tegen de kale wintersilhouetten en de traditie er rond.

Een beetje geschiedenis

Kelten

De Kelten beschouwden maretak als een heilige plant. Zij verzamelden alleen maretak die op een eik groeide. Dit is namelijk erg zeldzaam. Zij zagen maretak als een universele genezer. Om de maretak uit de eik te halen werd er en hele ceremonie uitgewerkt. Op de plaats van het gebeuren werden twee witte stieren gebracht. De druïde, gekleed in een wit gewaad, klom in de boom en sneed de maretak af met een gouden sikkel. De afgesneden twijg werd opgevangen in een wit laken. De tak mocht niet in contact komen met de aarde, want daardoor gingen de magische krachten van de plant verloren. Daarna werden de twee witte stieren geofferd. De offergaven waren bestemd voor onder andere Freya, de godin van de vruchtbaarheid. De Kelten geloofden immers dat een drankje gemaakt van maretak steriele dieren vruchtbaar maakte en dat de plant een remedie was tegen alle gif. Dit werd allemaal nauwkeurig opgetekend door Plinius de Oudere in zijn Historia Naturalis. In de strips van Asterix en Obelix gebruikt de druïde Panoramix, gehuld in een wit kleed, de maretak als ingrediënt voor de geheime toverdrank die Obelix zo sterk maakt.

Het Christendom

Voor de komst van het Christendom werd maretak beschouwd als een heilige plant met magische krachten. Toen het Christendom belangrijk werd, was het dus niet mogelijk om de maretak zo maar te verbannen uit de huizen. Er werd dus geduld dat maretak aanwezig was rond de kersttijd, maar met Driekoningen moest al het groen weg. Bleef er na die dag nog groen in huis over, dan bracht dat ongeluk! En dus werd al het groen verbrand. Onze kerstboomverbrandingen zijn een overblijfsel uit die tijd.

Wat is maretak eigenlijk?

Halfparasiet

De maretak of Viscum album is een halfparasiet. Hij vormt zijn eigen bladgroen en neemt dus energie op uit zonlicht, maar voor water en mineralen is de plant afhankelijk van zijn gastheer. Die gastheer kan een meidoorn zijn, of een esdoorn, een wilg, een populier, een linde en fruitbomen. Vooral op appelbomen doet de maretak het heel goed. Op eiken is maretak uiterst zeldzaam, vandaar dus dat de Kelten de maretak op de eik als een heilige plant beschouwden. In Nederland is maretak een beschermde plant, in België is hij niet beschermd.

Verspreiding

Maretak groeit op plaatsen waar veel kalk in de bodem is. In België is dat vooral in het Oosten van het land, meer bepaald in de Voerstreek en in de Gaume. In Nederland treft men de plant vooral in Zuid-Limburg aan. Verder vindt men hem ook in Duitsland en in Denemarken. De plant wordt verspreid door vogels. Zij eten de witte besjes op in het oksel van een boomtak. Daar blijven de zaadjes dan liggen. Ze ontkiemen er en de wortel groeit in de boom. Dit gebeurt echter niet altijd. Daarom is het ook zo moeilijk om zelf maretak te enten op een andere boom. Lukt het wel, dan moet men nog jaren wachten alvorens men ietwat bol heeft. De plant groeit bijna blaadje per blaadje aan. Het duurt wel zo'n zeventig jaar alvorens men een bol heeft met een diameter van een meter. Dat verklaart ook meteen waarom maretak zo zeldzaam en zo duur is!

Namen en betekenis

In het woord maretak zien we de stam "mare", die ook in het woordje nachtmerrie voorkomt. Mare betekent "kwaad, boos". De plant werd dus gebruikt om het kwade te verjagen en daarom werd hij dus dikwijls in huis opgehangen. Ook werd de plant aan de balken gehangen in de stallen, om de mare, de boze geest, te verjagen en zo het vee vruchtbaar te houden. Voor maretak zijn er nog heel wat andere namen. Zo heet de plant ook vogellijm, vanwege de viscositeit of kleverigheid van de witte besjes. Verder wordt hij ook nog mistletoe of mistel genoemd. Deze benaming zou een Germaanse of Angelsaksische oorsprong hebben. Mist zou "mest, vogeldrek" betekenen en tan "twijg". Misteltoe betekent dus infeite tak die via vogeluitwerpselen verspreid wordt, wat verwijst naar de manier waarop de plant zichzelf verspreid. Verder heet deze halfparasiet ook nog: boomkruid, duivelsgras, duivelsnest, hamschel, hamspoen, heksennest, holster, hulster, kersterhout, lijmkruid, mattekruid, priemst, raamsch, slangentong en viscus. In het Frans heet deze plant gui, Bois de Sainte-Croix, verquet, blondeau en bouchon.

Geneeskrachtige eigenschappen

Plant en bollen zijn uiterst giftig! Het is dus heel belangrijk om er niet zelf mee te gaan experimenteren! Inname en consumptie kan leiden tot coma en zelfs tot de dood. Toch heeft de plant veel geneeskrahtige eigenschappen eens verwerkt in geneesmiddelen. Zo wordt maretak in de kankertherapie toegespast om zijn immuunstimulerende eigenschappen. Bij ouderdomsdiabetes (type II) zou het ook de insuline-produktie stimuleren. Inname moet steeds onder doktersbegeleiding gebeuren, want inname in combinatie met andere geneesmiddelen kan ook heel gevaarlijk zijn. Reeds in de kruidengeneeskunde ten tijde van Hippocrates en Dodoens werd maretak gebruikt om zijn geneeskrachtige eigenschappen.

Kussen onder de maretak

Het kussen onder de maretak is een gebruik dat ontstaan is in Engeland in de 18de eeuw. Maar de oorsprong van dit gebruik gaat veel verder terug. Volgens de legende werd de Scandinavische god Balder beschermd door het feit dat zijn moeder, Frigga, had bepaald dat haar zoon nooit zou kunnen getroffen worden door een plant. Maar ze was de maretak vergeten. Balder was erg graag gezien en heel populair. Loki, een andere godheid, was hierover heel jaloers en gebruikte Hodi, de blinde tweelingbroer van Balder, om Balder te doden. Hiervoor hielp hij hem een speer met maretak te richten naar een bepaald doel. Hodi wist echter niet dat het zijn tweelingbroer Balder was die hij dodelijk had getroffen. Na de dood van haar zoon verklaarde Frigga de maretak tot heilige plant, die liefde op de wereld moest brengen. Iedereen die onder de maretak doorliep moest de wapens laten vallen en vrede sluiten. Later bleef daarvan het gebruik van het kussen onder de maretak met Kerst over.

Creatief met maretak

• Je kan een bosje maretak boven een deurdrempel hangen in huis
• Je kan hem samen in een bosje met witte lelie aan de deurknop hangen
• In een trosje of in een kerstkrans met een mooi Schots lintje rond aan de voordeur
• Verweef maretak met witte bolletjes met hulst met rode bolletjes tot een kleine krans. Zet hierin een kaarsje. Een mooie tafelversiering.
• Een takje maretak ondersteboven hangen aan een boom met daarnaast een kaarsje in een glazen potje voor een romantische toets in de tuin.
• Neem een houten kistje met vakjes. Vul ieder vakje met iets typisch voor kerst: kleine rode kerstballetjes, zilveren kerstballetjes, takjes hulst met rode besjes, takjes maretak met witte besjes, etc. Zet een nachtje buiten wanneer het vriest. Het dun laagje ijs geeft het geheel een feeëriek tintje.