Variaties op een volksfeest: van Sint-Piter tot Sundeklaas

Sint-Nicolaas, Sinterklaas, Sundeklaas of Sint-Piter. Hoe de benaming ook is: ergens in de winter vieren Nederlanders een feest waarbij een goedheiligman cadeautjes uitdeelt en zijn hulpje stoute kinderen de stuipen op het lijf jaagt. Wie het feest eens op een alternatieve manier wil vieren, of er meer van wil weten, kan terecht in Ameland en het Friese Grou. Het Sint-Nicolaasfeest gaat terug tot Germaanse vruchtbaarheidsfeesten, die gevierd werden aan het eind van de herfst. Er werd gestrooid (met noten en appels) om de grond vruchtbaar te maken. Er werd geofferd in de vuurplaats. En jonge meisjes vroegen oppergod Wodan om een beeltenis van hun toekomstige vrijer.

Na de kerstening

Na de kerstening van de lage landen hing men het populaire feest op aan een christelijke heilige: Sint-Nicolaas, die zijn naamdag heeft op 6 december. De gebruiken werden iets anders, maar zijn nog wel herkenbaar. Het strooisel bestaat nu uit pepernoten en zoetigheid. De cadeaus gingen via de schoorsteen naar binnen. En de meisjes kregen een ‘vrijer’, een speculaaspop. Hoewel de concurrentie van Santa Claus, de kerstman, de laatste tijd in Nederland groot is, vieren we toch nog altijd massaal Sinterklaas op 5 december, de vooravond van Sint-Nicolaas’ verjaardag.

Sundeklaas

Op de Waddeneilanden, en dan met name Ameland, viert men op 5 december Sundeklaas, een woest feest dat eigenlijk meer doet denken aan Halloween dan aan Sinterklaas. De Amelander mannen lopen die avond gemaskerd en verkleed op straat, als ‘Sinteromes’, ‘Klaasomes’, ‘Sunderums’ of ‘Sundeklazen’. Vrouwen en kinderen moeten binnen blijven. Want vallen ze in handen van de mannen, dan krijgen ze slaag. Natuurlijk gaan ze wel de straat op en doen hun uiterste best de mannen te ontwijken. Lukt dat niet, dan heb je kans dat er kinderen van komen en is de overeenkomst met de Germaanse vruchtbaarheidsfeesten compleet. Voor meer achtergrond: cultuurhistorisch museum Sorgdrager in Hollum besteedt in de vaste collectie aandacht aan het feest van Sundeklaas.

Praktische informatie

• Museum Sorgdrager:
• Herenweg 1
• 9161 AM Hollum
• 0519 – 54 27 37
• website museum
• toegang: € 3 - € 4,25

Sint-Piter

De inwoners van het Friese Grou hebben hun eigen ‘Sinterklaas’. Die heet Sint-Piter en zijn feest wordt gevierd rond de naamdag van Sint-Petrus (22 februari), meestal in het weekend dat het dichtst op deze datum aansluit. Het Sint-Piterfeest lijkt erg op dat van Sinterklaas. De goedheiligman arriveert per boot, gaat vergezeld van een zwarte knecht, Hansje Pik, en brengt cadeautjes mee. Overigens is Sint-Piter pas sinds een eeuw een echte kindervriend. Daarvoor had hij een ketting aan zijn been en ging zijn gezicht schuil achter een doek, die alleen de ogen vrijliet. In 1908 maakte de directrice van de plaatselijke bewaarschool een eind aan dit gebruik. Zij vreesde nachtmerries en trauma’s bij het aan haar toevertrouwde kroost. Nu lijkt Sint-Piter ook qua uiterlijk op Sinterklaas. Hij heeft een witte baard, draagt een mijter en een staf. Zijn mantel is echter wit, met rode mouwomslagen en een rode sjerp. En Sint-Piter rijdt op een zwart paard.

Volksfeest in Grou

Wie veronderstelt dat de kinderen van Grou maar boffen: eerst op 5 december Sinterklaas vieren en het feest dan in februari nog eens dunnetjes overdoen met Sint-Piter, wordt direct terechtgewezen: “Sinterklaas bestaat niet in Grou”. En inderdaad: tijdens de laatste maand van het jaar viert Grou alleen kerst. Tijdens het Sint-Piterweekend staat heel Grou in het teken van de heilige en zijn knecht, Swarte Pyt geheten. Na zijn aankomst en rondrit door het dorp wordt hij toegezongen door de schooljeugd en toegesproken door de burgemeester. Alle horecagelegenheden worden voor het feest uit hun winterslaap gehaald. De winkels zijn open en voor de kinderen is er gratis chocolademelk en poffertjes. Een bezoek aan de kerk Sint-Piter, het 12e-eeuwse baken voor schippers op het nabije Pikmeer, is de moeite waard. Het plein rondom de kerk is het schilderachtigste plekje van Grou.

Sinterklaas in België

Ook in België viert men Sinterklaas en wijken sommige streken af van het bekende feest. Zo vieren delen van Vlaanderen op 11 november Sint Maarten op een manier die lijkt op het Sinterklaasfeest. En in Wallonië rijdt de Sint niet op een schimmel, maar op een ezel.

Meertensinstituut

Meer weten over de achtergronden van het feest? Kijk eens op de website van het Meertensinstituut.