Sinterklaas, oorsprong liedjes

Eén maal per jaar, van half november tot begin december, is er weinig verschil tussen de volwassenen en kinderen. De Sinterklaastijd is weer aangebroken en groot en klein leeft vol spanning naar 5 december toe. Wat voor presentjes en surprises belanden dit jaar weer in de diverse huizen. Natuurlijk hoort bij dit feest het zingen van de diverse liedjes, maar waar komen deze eigenlijk vandaan?

Algemeen

De drie weken voor 6 december veranderd Nederland in één groot amateurtoneel. Iedereen, jong en oud, of men goed of juist slecht zingt, de liedjes over Sint Nicolaas zijn niet van de lucht.

Tegenwoordig zijn de Sinterklaasliedjes echte kinderliederen, maar in vroeger tijden werd zijn lof ook in de kerk bezongen (vooral in de 18e eeuw).

Sequensen

Dit was een lange melodie die in kleine fragmenten is opgedeeld. Elk fragment moet tweemaal gezongen worden, elke keer met een andere tekst. Dit was een zeer populaire manier van zingen. Tijdens het concilie van Trente (1545-1563) werd dit afgeschaft.

De grote, geliefde en internationale Sint-Nicolaassequens (de Congaudentes exsultemus) komt zeer waarschijnlijk uit Frankrijk of Italië, er zijn 91 bronnen bekend waarvan de oudste dateert uit de 11e eeuw. Enkele citaten:

Congaudentes exsultemus (Laat ons vol blijdschap juichen)
(met samenklinkende stemmen)

Ad beati Nicolai (Op het jaarlijkse feest van de)
festiva sollemnia (gelukzalige Nicolaas)

Hymne

Een Hymne is een korte melodie voor verschillende coupletten. Veel componisten hebben er meerstemmige bewerkingen van gemaakt. Een deel van de populairste hymnen is “”Nicolai solemnia”:

Nicolai Solemnia (Laat op het feest van Nicolaas)
Sua prece familia (zijn familie (van gelovigen) in gebed)

Decantet in cclesia (zingen in de Kerk)
Cum cantico letitiae (met een lied van blijdschap)

Volksliederen

In de 12e eeuw ontstonden als liederen die in de volkstaal werden gezongen, maar nog steeds waren dit geen echte kinderliedjes. De meeste van deze liederen hadden betrekking op de legendes als die van de studenten of kinderen in het pekelvat, en Sinterklaas als Hylickmaecker (huwelijksmakelaar). Een dankbaar onderwerp voor liederen.

Kinderbisschop

In de 13e eeuw (tot in de 18e eeuw) had men de gewoonte om op de avond van 5 december een schooljongen tot bisschop te kiezen. Hij kreeg een mijter en mocht de dag later zelf de kerkelijke dienst leiden. Twee andere kinderen werden tot zijn hulpbisschoppen gekozen, zij waren met hun drieën tot 28 december (de feestdag van de Onnoozle Kinderen) te gast bij kerkelijke waardigheidsbekleders. Naast voedsel, drinken en nieuwe schoenen kregen zij geschenken en een vrije dag.

De verwijzing van “Sinterklaas goed heilig man, trek je beste tabbard an” en Sinterklaasje bisschop, ze je hoge muts op”, zou naar deze traditie kunnen verwijzen.

Sinterklaas kapoentje

Dit is een lied ontstaan in de 19e eeuw. Het heeft waarschijnlijk te maken met “Klaes Kapoen”, een misdadiger die uiteindelijk zijn leven eindigt op het schavot. Een kapoen, vertaald uit het Frans, betekent een gecastreerd haantje. Het is niet vreemd dat Sinterklaas in deze tijd wordt aangesproken met dit scheldwoord, hij was machtig en ongrijpbaar. Er zijn diverse variaties op het lied geschreven, hier een versie uit 1894:

Sint Niklaas Kapoentje
Leg wat in mijn schoentje
Al wat er niet inne kan
Leg dat dan maar achteraan
Achter het glaasje
’k Dank je, Sint Niklaasje

Sinterklaasje bonne bonne bonne

De tekst van dit lied in 1905 was zoals onderstaand. Inmiddels is de tekst aan huidige tijden aangepast. Bonne in het Frans betekend goed, dus 3x bonne betekend wel erg goed.

Sint Niklaasje, bi-ba-bon (Sinterklaasje bonne bonne bonne)
gooi wat in de regenton (gooi wat in de lege, lege tonne)
gooi wat in de huizen (gooi wat in de huizen)
voor al de ratten en muizen (dat ze grabbelen wij als muizen)
geef wat (Gooi wat in mijn laarsje)
houdt wat (Dank je Sinterklaasje)
een ander jaartje weêr wat

Jan Pieter Heije

J.P. Heije was huisarts en kindervriend. Hij heeft onderstaand, en nog steeds veel bezongen lied, speciaal geschreven voor kinderen die kortademigheid hadden. Hij schreef in 1843 met opzet een lied met lange zinnen, zodat deze patiëntjes diep ademhalen konden oefenen. Wij kennen het lied onder de naam “Zie de maan schijnt door de bomen”, maar Heije noemde het “Sint-Nicolaas”. Hier het 1e couplet:

Zie, de maan schijnt door de boomen,
Makkers! staakt uw wild geraas;
’t Heerlijk avendje is gekomen,
’t Avendje van Sint-Niklaas!
Van verwachting klopt ons hart,
Wie de koek krijgt, wie de gard!

Andere Sinterklaasliedjes

Er zijn kinderliederen die al in het begin van de vorige eeuw worden genoemd. Enkele daarvan zijn:

• Hebben jullie het al vernomen (jongens heb je ’t al vernomen)
• Hij komt, hij komt die lieve goede sint
• O, kom er eens kijken
• Hop, hop, hop, paardje in galop
• Sint Niklaas is jarig
• Daar wordt aan de deur geklopt

Modernere liedjes

Aan het eind van de vorige eeuw en aan het begin van 2000 zijn toch wel wat modernere liedjes uitgebracht. Te denken valt bijvoorbeeld aan de Club van Sinterklaas en aan het liedje van Zwarte Piet met zijn fiets met een lekke band waar een pepernoot in zit. De pieten van de Club van Sinterklaas hebben onder andere de volgende liederen geïntroduceerd:

• Ik ben de hoge hoogte Piet, gezongen door Hoge Hoogte Piet
• Ik ben verliefd, gezongen door Test Piet
• Pieten voor altijd, gezongen door Coole Piet en Test Piet
• Zwarte Pieten Blues, gezongen door Muziek Piet
• Recht zo die gaat, Wegwijs Piet