In Amsterdam en Maastricht nog veel originele gevelstenen

Nederland heeft veel meer te bieden dan wat toeristen vaak menen en waarbij zij vooral denken aan klompen, kaas en tulpen. Wij hebben bijvoorbeeld ook zeer fraaie oude binnensteden met prachtige bouwwerken en rustige dorpen en een gevarieerde natuur en cultuur. Veel statige huizen met mooie gevelversieringen zijn al in de zeventiende eeuw ontstaan in veel steden. Speciale gevelversieringen zijn gevelstenen die vooral in Amsterdam en Maastricht nog te vinden zijn. Er is soms wel enige oplettendheid voor nodig om ze te ontdekken.

Gevelstenen opvallende kunstwerken

Een gevelsteen is meestal een kleine tamelijk platte steen met een reliëf. De steen is vaak een belangrijk kenmerk van een gebouw en een opvallend kunstwerk op een gevel. Gevelstenen bevinden zich meestal boven een deur of poort. Dikwijls zijn er de bedrijfsactiviteiten van de bewoners in verwekt door middel van teksten of afbeeldingen. Ook bevatten de stenen soms jaartallen of wapenschilden of worden er zelfs complete raadsel door middel van afbeeldingen op weergegeven.

Oorsprong van de gevelstenen

Gevelstenen zijn een typisch Nederlands verschijnsel. Buiten onze grenzen worden er weinig gevonden. De oudst bewaard gebleven stenen dateren uit de middeleeuwen. Toch zijn er tijdens opgravingen van Pompeï al stenen gevonden die een soort gevelstenen waren. Op een steen was een geit afgebeeld wat waarschijnlijk met een melkleverancier te maken had. Een andere steen toonde een Bacchusreliëf wat wellicht op een wijnverkoper sloeg.

Veel gevelstenen in Amsterdam en Maastricht

Veel van de nog overgebleven stenen zijn te vinden in Amsterdam (ongeveer 2.000) en in Maastricht (ongeveer 250) maar ook in sommige andere steden. In Amsterdam zijn er, vooral in de Jordaan, veel bewaard gebleven door toedoen van de VVAG (Vereniging Vrienden van Amsterdamse Gevelstenen). De meesten bevinden zich op de oorspronkelijke plek namelijk in de voorgevel boven de deur.

Aandacht van voorbijgangers

In vroegere eeuwen waren er nog geen huisnummers en straatnamen. Het was niet altijd gemakkelijk om bepaalde personen of bedrijfjes te vinden. Gevelstenen waren daarom dankbare wegwijzers. Ook wilden zakenlieden en restauranthouders door middel van gevelstenen de aandacht van voorbijgangers trekken. Bij sommige gevelstenen was de afbeelding gecombineerd met een jaartal of een inscriptie of werd een citaat verwerkt van de Heilige Schrift. Een veelvoorkomende tekst was “Nooit Volmaakt” waarmee de bewoner wilde aanduiden dat perfectie alleen voorbehouden is aan God.

Nuttig voor analfabeten door afbeeldingen

Een groot aantal afbeeldingen is gebaseerd op een beroep. Bijvoorbeeld een gouden Bijbel voor een boekhandel, of een schaar voor een kleermaker, of een laars voor een schoenmaker. Een afbeelding van St. John duidde op een pelshandel omdat die heilige de patroon was van de bontwerkers. Het toepassen van illustraties was ook heel nuttig voor analfabeten. Ook ontbrak humor niet in de gevelstenen.

Vervangen door reclameborden met geavanceerde technieken

Nederlandse historici hebben altijd het belang van gevelstenen onderstreept met de visie dat gevelstenen een van de interessantste uitingen zijn geweest van het openbare leven. Ook is er een rijke verscheidenheid van vormen aan te treffen en volgden de stenen in hun ontwikkeling de bloei, de welvaart en de beschaving van de maatschappij. De aanwezigheid van gevelstenen maakt een wandeling door de stad tot iets levendigs doordat de bezoeker telkens wordt getroffen door een typische vinding of interessante presentatie. Maar de tijden zijn veranderd. De functie van het cultureel historische erfgoed is al lang overgenomen door talrijke reclameborden met geavanceerde technieken.