Hunebedden in Drenthe maar ook wereldwijd

Een hunebed is een prehistorische grafkamer opgebouwd uit grote stenen. De overledenen werden in een gestrekte of zittende of hurkende houding bijgezet. De doden kregen grafgiften mee voornamelijk bestaande uit aardewerk. Een hunebed wordt ook dolmen genoemd. Wereldwijd zijn nog restanten te vinden van hunebedden. Ook in Nederland bevinden zich nog resten van hunebedden in de provincies Drenthe en Groningen.

Hunebedden wereldwijd

Hunebedden en ook grafbouwwerken die vergelijkbaar zijn, zijn te vinden langs de kusten van heel West-Europa, van Portugal tot Denemarken en in Groot-Brittannië en Ierland. Maar ook elders in de wereld zijn hunebedden gevonden. Het hunebed genaamd Psynako 1 ligt bij de Russische stad Toeapse in de Psynakovallei, op anderhalve kilometer verwijderd van het kozakkendorp Anastjevka. Ook in Zuid-Korea zijn vele honderden hunebedden te vinden onder andere in Gochang, Hwasun en Ganghwa. Deze behoren momenteel tot het Werelderfgoed.

Nederlandse hunebedden vooral in Drenthe

In Nederland werden vooral hunebedden gebouwd in de nieuwe steentijd van 3450 tot circa 3250 voor Christus. De bepaling van die periode is afgeleid van het in de graven gevonden aardewerk en met name de trechterbeker die vooral in die periode voorkwam. Naar die beker is ook de toenmalige cultuur genoemd de zogenaamde trechterbekercultuur. In Nederland zijn nog 54 overblijfselen van hunebedden te vinden waarvan 52 in de provincie Drenthe en 2 in de provincie Groningen.

Informatie in Hunebedcentrum en Drents Museum

Het grootste hunebed ligt bij Borger met daarnaast het Hunebedcentrum waar veel informatie over de prehistorie wordt gegeven, evenals in het Drents Museum in Assen. Het langste hunebed ligt bij Emmen. Overigens bevinden zich in het noordwesten van Duitsland enkele honderden hunebedden waarvan sommigen veel groter dan in Drenthe.

Termen hunebed en dolmen door elkaar gebruikt

De termen hunebed en dolmen worden vaak door elkaar gebruikt voor hetzelfde verschijnsel. Maar anderen maken liever onderscheid. Volgens Winkler Prins is een hunebed een voorhistorische begraafplaats in de vorm van opgestapelde stenen. Eveneens volgens dat woordenboek is een dolmen is een prehistorisch stenen grafmonument met één deksteen. Elders wordt onderscheid gemaakt tussen een hunebed en dolmen door verklaringen dat een hunebed een Nederlands-Deens megalithisch bouwwerk is en een dolmen een Frans megalithisch bouwwerk.

Archeologen maken liever onderscheid

Hunebed is als woord ouder dan dolmen. In Vlaanderen wordt vooral het woord dolmen gebruikt. In de Nederlandstalige wetenschappelijke literatuur worden beide termen ook door elkaar gebruikt. Maar archeologen maken liever onderscheid tussen hunebed en dolmen omdat de hunebedden in Noordoost-Nederland, Noordwest-Duitsland en Denemarken anders zijn dan de dolmens in Frankrijk en België. Hunebedden hebben een ingang aan de lange zijden, meestal aan de zuidkant en zijn door een andere cultuur gebouwd dan dolmens.

Zwerfkeien uit Scandinavië

Een hunebed is opgebouwd uit grote draagstenen die rechtop staan en daardoor een soort zuilen vormen met daar op platte dekstenen. De rechtopstaande stenen staan meestal in evenwijdige lijnen en bestaan in Nederland uit zwerfkeien en in België uit puddingsteen. Die zwerfkeien waren afkomstig uit Scandinavië en werden in de ijstijd meegevoerd door het oprukkende ijs. Nadat het ijs was gesmolten bleven de stenen over.

Hunebedden vernield, verdwenen en stenen gebruikt

Oorspronkelijk werden de tussenruimtes van die grote stenen opgevuld met gespleten zwerfkeien maar die zijn in de loop van de tijd verdwenen. Sowieso zijn ook veel hunebedden vernield of verdwenen. De stenen werden vaak kleingeslagen gebruikt voor de verharding van wegen. Aan het eind van de achttiende en begin van de negentiende eeuw werden de stenen ook gebruikt als versterking van dijken. Tevens zijn er hunebedstenen gebruikt voor de bouw van huizen en kerken.

Nauwelijks menselijke resten

Sommige hunebedden zijn voorzien van inscripties of versieringen die aan de binnenkant of aan de buitenkant in de steen zijn gebeiteld. De grafgiften die mee werden begraven betroffen onder meer bekers, kommen, potten en schalen. Het aardewerk was soms rijkelijk versierd door diep ingedrukte ornamenten. Naast aardewerk zijn in de graven ook voorwerpen aangetroffen zoals bijlen, hamers messen, pijlpunten en vuurstenen. Menselijke resten zijn er zeer weinig gevonden omdat die door de zure bodemgesteldheid meestal volledig zijn vergaan.

Lees verder

• Megalithische monumenten en losse menhirs