Megalithische monumenten en losse menhirs

Een megaliet is een reusachtige steen. Het woord megaliet is afgeleid van het Griekse mega = groot en lithos = steen. Een megalithisch monument, ook kortweg megaliet genoemd, is een monument dat opgebouwd is uit grote stenen. In Franstalige gebieden wordt een grote steen ook menhir genoemd. Dit woord is afgeleid van het Bretons maen = steen en hir = lang. Wereldwijd zijn er nog megalithische monumenten en losse menhirs uit de oudheid te vinden zoals de hunebedden in Nederland.

Megalieten als hunebedden

Megalieten komen over de hele wereld voor. In Europa bestaan nog overblijfselen van megalithische monumenten uit de periode 3000 tot 2000 voor Christus. In Noord Europese gebieden bestaan de megalieten veelal uit hunebedden die meestal werden opgebouwd uit grote zwerfkeien terwijl daar in de zuidelijke gebieden uit de rotsen gehouwen brokken kalk of zandsteen voor werden gebruikt.

Nog 54 megalithische monumenten in Nederland

Een megalithisch bouwwerk bestaat uit rechtopstaande langwerpige stenen die zijn afgedekt met eveneens langwerpige stenen. In Nederland zijn de meeste megalithische monumenten verdwenen maar er bestaan er nog 54 in de vorm van hunebedden of ook wel dolmens genoemd. Bij hunebedden zijn de stenen in hoekvormige grondmodellen gezet. De stenen van de verdwenen hunebedden zijn vaak gebruikt voor andere doeleinden.

Hunebedden gesloopt en zwerfkeien hergebruikt

Zo bestaat het koor van de kerk in het Drentse Odoorn uit bewerkte zwerfkeien die zeer waarschijnlijk afkomstig zijn van hunebedden. Ook de toren van de Grote Kerk in Emmen is tot een hoogte van drie meter opgebouwd uit zeer grote bewerkte zwerfkeien. De hunebedstenen werden eveneens gebruikt voor het verharden van wegen of om dijken te verzwaren. Naast het gebruik van de stenen van hunebedden in Nederland kwam dit echter nog meer voor in het noorden van Duitsland en in Denemarken voor de bouw van kerken.

Nog 11.000 menhirs

Overblijfselen van menhirs zijn vooral te vinden in Bretagne in Noord-Frankrijk. De omgeving van de plaats Carnac aan de zuidkust van Bretagne staat bekend vanwege de vele prehistorische monumenten. Die monumenten bestaan uit menhirs die veelal in patronen zijn geplaatst maar ook los geplaatst voorkomen. Van de naar schatting 11.000 stenen die er ooit stonden zijn er nog ongeveer 2600 over. De grootste nog overeind staande steen is twaalf meter hoog. De oorspronkelijk nog grotere steen van twintig meter en 350 ton zwaar, de Grand Menhir te Locmariaquer in Bretagne, is omgevallen en gebroken. Soms werden menhirs afgebroken en verwerkt in megalithische bouwwerken zoals in Bretagne is vastgesteld.

Menhirs in België

Ook in België komen, op een aantal plaatsen, menhirs voor. Menhirs werden losstaand in kringen of in rijen geplaatst zonder afdekstenen. Daardoor is er eigenlijk geen sprake van een megalithisch bouwwerk wat oorspronkelijk wel afgedekte bouwwerken waren maar waar vaak de dekstenen geheel of gedeeltelijk van zijn verdwenen. De grootste menhir van België is de Pierre de Brunehaut die staat in de buurt van Doornik in de gemeente Brunehaut. Hij stamt uit de vijfentwintigste eeuw voor Christus en meet drie meter breed en bijna vierenhalve meter hoog. Een volksuitspraak over deze steen is dat zodra hij omvalt de wereld zal vergaan. In de Belgische gemeente Durbuy in de provincie Luxemburg bevinden zich drie menhirs bij het dorpje Oppagne. Zij staan los in het veld onder een boom. Waarschijnlijk zijn het er oorspronkelijk twee geweest waarvan er een doormidden is gebroken. In de buurt van Oppagne bevinden zich nog enkele menhirs zoals de, Menhir Danthine, Menhir van Heyd, Menhir van Morville en Menhir van Ozo.

Stonehenge en tempels van Malta met stenen trilieten

Een veelvoorkomend element van een megalithisch bouwwerk bestaat uit twee langwerpige rechtopstaande stenen met daar dwars overheen een rechthoekige derde steen. De benaming hiervoor is triliet. Uit trilieten opgebouwde monumenten zijn het zeer bekende Stonehenge en de tempels van Malta gebouwd tussen 3600 - 2500 voor Christus en daarmee ouder dan de piramiden in Egypte. Stonehenge is opgebouwd uit materiaal dat voor een deel lokaal is gevonden en voor een deel over een lange afstand is aangevoerd.

Lees verder

• Hunebedden in Drenthe maar ook wereldwijd