Stadswandeling in de voetsporen van Jeroen Bosch

De beroemde schilder Jeroen Bosch, die eigenlijk Hieronymus van Aken heette, woonde en werkte in ’s-Hertogenbosch. Deze stad is voor het grootste deel nog hetzelfde als in de tijd van Jeroen Bosch, de beroemde schilder zou er nog moeiteloos de weg kunnen vinden.. Deze stadswandeling door ’s-Hertogenbosch voert langs een aantal locaties die nog stammen uit de tijd van of herinneren aan deze beroemde schilder. Wie wandelt er mee?

A: Het standbeeld (Markt)

Onze stadswandeling begint aan de voeten van de grote schilder. Op de Markt in ’s-Hertogenbosch staat het standbeeld van Jeroen Bosch. Het is een bronzen beeld van 2,10 meter hoog, geplaatst op een granieten sokkel. Het beeld werd gemaakt door August Falise. In juni 1930 werd het feestelijk onthuld. Het beeld was een initiatief van burgemeester Van Lanschot en het werd mede gerealiseerd door het geld dat door de burgers werd opgebracht.

B: Geboortehuis De Kleine Winst (Markt 29)

In het algemeen wordt aangenomen dat dit het geboortehuis is van de schilder Jeroen Bosch. Archiefonderzoek heeft echter uitgewezen dat Jeroens vader, Anthonis van Aken, het pand pas in 1462 had aangekocht, geruime tijd na de geboorte van zijn zoon (omstreeks 1450). De plaquette die in maart 1998 ter plaatse in de gevel werd aangebracht, vermeldt:
JEROEN BOSCH
1450-1516
BRACHT HIER IN
'DE ROOSEKRANS'
ZIJN JEUGDJAREN DOOR.

In 1462 heette het pand echter 'Sint Anthonis' of ‘Sint Thoenis’. In de 17e eeuw kreeg het de naam De Roosekrans. Sinds ca. 160 jaar heeft het pand de naam ‘De Kleine Winst’, eerst als tabakszaak, later als souvenirwinkel. T Root Cruijs (Markt 61). In 1477 heet dit huis 'Inden Salvatoer'. Jeroen Bosch woonde er vermoedelijk van 1481 tot zijn dood in 1516. Zijn vrouw, Aleid van de Meervenne, had het huis geërfd. In die tijd was het bekend onder de naam ‘Het Root Cruis’. In dit pand was het schildersatelier van de familie Van Aken (de echte achternaam van Jeroen Bosch) gevestigd. Jeroen leerde hier het vak van zijn vader en oom. Later zou hij ook in dit atelier zijn grote werken schilderen en zelf leiding geven aan zijn assistenten.

C: In den Salvatoer/'t Root Cruijs

Nadat Jeroen met Aleid van de Meervenne trouwde gingen ze hier wonen. Het huis was waarschijnlijk al in het bezit van de rijke familie Van de Meervenne, want een dergelijk duur huis aan de markt lag buiten het bereik van een schilder. Jeroen heeft hier nooit geschilderd maar altijd in De Roosekrans. Het was wel in dit huis dat Jeroen Bosch zijn zwanenbroeders ontving voor een uitgebreide maaltijd waarbij zwaan natuurlijk niet mocht ontbreken op het menu. Het paar kreeg nooit kinderen.

D: Latijnse School (Kerkstraat 77)

Waarschijnlijk heeft Jeroen Bosch de Latijnse school in ’s-Hertogenbosch bezocht, maar ook dit onderdeel van het leven van de schilder is in nevelen gehuld. Aanwijzingen hiervoor zijn het gebruik van Latijnse teksten op zijn schilderijen en het gebruik van de Latijnse versie van zijn voornaam Jheronimus. De Latijnse school, voorloper van het huidige Stedelijk Gymnasium, bevond zich destijds aan de Kerkstraat 77. Momenteel bevindt zich daar een restaurant.

E: Sint Jan

Tijdens het leven van Jeroen Bosch wordt er nog volop gebouwd aan de Sint Jan: het zuiderportaal wordt gebouwd evenals verschillende aanbouwen. Ook wordt de toren verhoogd. Jeroen Bosch was een zeer gelovig man die met zijn schilderijen waarschuwde tegen het begaan van zonden. Het kan bijna niet anders dan dat hij regelmatig de kerkdiensten in de Sint jan bezocht. Ook de zwanenbroeders, die opgericht waren met als doel de verering van Maria, hadden hier een eigen altaar. Uit de archiefstukken blijkt dat Jeroen hiervoor een of meer werken heeft aangeleverd. Deze zijn helaas in zijn geheel verloren gegaan.

F: Zwanenbroedershuis (Hinthamerstraat 94)

Omstreeks 1487 wordt Jeroen Bosch lid van De Illustre Lieve Vrouwe Broederschap, in ’s-Hertogenbosch ook wel bekend onder de naam Zwanenbroeders. De Illustre Lieve Vrouwe Broederschap is een in 1318 opgericht oecumenisch genootschap. Het bestaat tegenwoordig uit 18 katholieke en 18 protestantse leden met een vooraanstaande maatschappelijke positie. Ook in de tijd van Jeroen Bosch bestond de broederschap uit personen van aanzien. Hieruit wordt duidelijk dat Jeroen Bosch zeker geen onbelangrijke figuur was in zijn tijd.

G: Jheronimus Bosch Art Center (Jeroen Boschplein 2, voorheen Hinthamerstraat 175)

In deze voormalige kerk is een permanente expositie van replica’s van het werk van Jeroen Bosch te zien. In de kelder vind je een interpretatie van hoe zijn werkkamer eruit zou kunnen hebben gezien. Er zijn regelmatig rondleidingen en lezingen. Hier eindigt onze stadswandeling.