‘Jeroen Bosch-Jaar’: vijf eeuwen na de duivelskunstenaar

Jheronimus van Aken werd rond 1450 geboren in Den Bosch en overleed er in augustus 1516. Veel bekender is deze kunstschilder onder zijn artiestennaam Jheronimus Bosch, ook wel Hiëronymus Bosch of simpelweg Jeroen Bosch genoemd. Hij werd bekend met zijn satirische schilderijen, schreef historie met zijn schepping van duivels en rekende af met de toenmalige beeldtraditie. Door de eeuwen heen proberen wetenschappers Bosch tevergeefs in een hokje te plaatsen, echter zijn stijl en motieven zijn volstrekt uniek. Vijfhonderd jaar na zijn overlijden viert Nederland in 2016 het Jheronimus Bosch Jaar. Zo gaat in januari de film Jheronimus Bosch - Touched By The Devil in première. Deze documentaire volgt een team van experts die het mysterie van alle vijfentwintig nog bestaande kunstwerken van Bosch proberen te ontrafelen. Vier jaar lang onderzochten zij wereldwijd in musea alle details van zijn schilderijen met behulp van röntgenfotografie en infraroodtechnieken. De kijker is getuige van het doordringen tot de onderste verflagen en krijgt zo een indruk van het creatieve proces van de Bossche 'duivelskunstenaar'. Tevens wordt duidelijk of alle schilderijen wel echt door Jheronimus Bosch geschilderd zijn.

Overzichtstentoonstelling Jeroen Bosch

Het Noordbrabants Museum houdt van 13 februari tot en met 8 mei 2016 een groots opgezette overzichtstentoonstelling van Jheronimus Bosch, die is gebaseerd op het omvangrijke onderzoek dat in de documentaire wordt geschetst. De organisatie belooft dat er nooit eerder zoveel werken van Bosch terugkeerden naar de stad waar hij ze heeft geschilderd. Bovendien zijn er negen schilderijen (waarvan twaalf panelen) gerestaureerd die tijdens de expositie voor het eerst aan het publiek zullen worden getoond.

De expositie over Jheronimus Bosch bestaat uit twintig schilderijen en negentien tekeningen. Het merendeel is ter bruikleen afkomstig uit vooraanstaande musea, waaronder topstukken zoals Het Narrenschip uit Musee du Louvre (Parijs), De Hooiwagen uit het Museo Nacional del Prado (Madrid), Visioenen van het Hiernamaals van Gallerie dell'Accademia (Venetië) en meesterwerken die eigendom zijn van het Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam en het Metropolitan in New York.

Thema's Jeroen Bosch

De tentoonstelling is breed opgezet en thematisch ingedeeld. Bezoekers kunnen de volgende thema's gegroepeerd bewonderen: 'Bosch in 's-Hertogenbosch', 'Het leven van Christus', 'Bosch als tekenaar', 'Levenspelgrimage', 'Heiligen' en 'Het einde der tijden'. Bovendien zijn er visualisaties en reconstructies die een inzicht geven in de totstandkoming van de werken van Jheronimus Bosch.

De Bossche schilder groeide op aan het eind van de Middeleeuwen in een tijd vol pestepidemieën, waardoor veel mensen vreesden voor de ondergang van de wereld. Bovendien kampte Den Bosch in 1463 met een zeer grote stadsbrand. In die context is het werk van Jeroen Bosch te zien: nauwelijks aansluitend bij heersende stromingen en qua stijl en thema's volstrekt nieuw. Terwijl veel tijdgenoten serene schilderijen maakte, vierden bij Bosch afschuw, zonde en rampspoed hoogtij. Als begenadigd technicus wist hij zijn belevingswereld ingenieus te weerspiegelen op het canvas.

Reeds tijdens zijn leven werden Bosch' schilderijen bewonderd. Zo gaf Filips de Schone van Spanje opdracht voor de gravure Het laatste oordeel, waarvan we vijf eeuwen later weten dat het kunstwerk hoogstwaarschijnlijk was vervaardigd door een van de navolgers van 'duivelskunstenaar' Jeroen Bosch.