De kleine westelijke Klein-Aziatische staten in de oudheid

In het kader van de grote volksverhuizingen van omstreeks 1200 v.Chr. drongen in eerste instantie Illyriërs Klein-Azië binnen. Gevolgd aan het begin van het eerste millennium v.Chr. door Bithynoi en Ioniërs, die zich vanuit Griekenland aan de westkust van Klein-Azië vestigden. Daarbij nestelden laatstgenoemden zich in de streek van Phocaea tot Iasos. Opmerkelijk zijn de Lycische grafmonumenten, voorzien van een zadel- of plat dak. De doden werden zo hoog mogelijk bijgezet omdat deze ingevolge hun geloof door vogeldemonen naar de hemel vervoerd. Lèto werd er als vruchtbaarheidsgodin vereerd.

• Algemeen
• Phrygië
• Het oude koninkrijk Lydië
• De staat Lycië
• De staat Carië
• Het koninkrijk Bithynië
• De staat Ionië

Algemeen

Omstreeks 2500 v.Chr. arriveerden de Hattiërs in Klein-Azië (Anadolu), 500 jaar later gevolgd door de Hethieten die er een groot rijk stichtten. Na de ineenstorting van het Hethietische Rijk drongen omstreeks 1200 v.Chr. noordelijke Illyrische volken Klein-Azië binnen. Aldaar werden ze bekend als Phrygiërs en Mysiërs, waarbij de uit Thrakië komende Phrygiërs zich vestigden in het voormalige stamland van de Hethieten. Met dien verstande, dat het zwaartepunt verder westwaarts werd opgeschoven tot aan de rivier de Sakarya. In de 11de eeuw v.Chr. werden door de Grieken aan de westkust van Klein-Azië de eerste apoikiai gesticht, als een opmaat naar de latere polis.

Phrygië

De belangrijkste Phrygische goden zijn de moedergod Kybele, met haar vaste begeleider een leeuw, terwijl haar gemaal de herdersgod Attis was, waarbij laatstgenoemde vroegtijdig samenvalt met de maan- en vruchtbaarheidsgod Men. Na 800 v.Chr. veroverden de Phrygiërs tezamen met de Lydiërs (Ludim) het westen van het huidige Turkije. Een uitbraak in de richting van Cilicië mislukte door toedoen van de Assyrische koning Sargon II, waardoor Midas hem in 709 v.Chr. oorlogsschatting diende te betalen.
Alle koningen van Phrygië voerden overigens de naam Gordion of Midas, waarbij Gordion ook de hoofdstad was. Aan het einde van de 7de eeuw v.Chr. drongen de Kimmeriërs na hun aftocht uit Urartu het land Phrygië binnen en veroverden deze staat, waarbij koning Midas het leven liet. In een latere fase werd een deel van Phrygië bij het Lydische Rijk gevoegd. Tot wel 53 meter hoge en aan de voet 250 meter brede grafheuvels, waarop aan de voorkant grote leeuwinnenreliëfs zijn aangebracht, herinneren in dit vlakke land aan de Phrygiërs, die in de begintijd van hun verblijf in Klein-Azië in meerdere kleine staten wonen.

De nadagen van de Phrygiërs

In 546 v.Chr. werd de stad Gordion door de Perzen verwoest om later te worden herbouwd. Daarna kwam het achtereenvolgens in handen van de Seleuciden, Pergamon en het Romeinse Rijk, waarbij de Romeinen het in het jaar 25 v.Chr. onder de naam Galatië als provincie inlijfde. Daarbij werd het land vernoemd naar de Galaten, een Keltische stam, die in de derde eeuw v.Chr. onder meer Phrygië veroverd had en zich daarna in dat land vestigden.

Het oude koninkrijk Lydië

Het gebied wat dit land bestrijkt wordt al vanaf tenminste 3000 v.Chr. continue bewoond. Deze staat met als hoofdstad het oude Sardis/Sardeis was gelegen in de vruchtbare vlakte van de rivier de Hermos aan de voet van de berg Tmolos. Deze stad zou gesticht zijn door de dynastie van de Hèrakliden, waarbij de stad beschermd werd door een fort met dikke muren. Manes zou de eerste koning van de Lydiërs geweest zijn. Aansluitend op een druk verkeer van karavanen werd er een koninklijke weg aangelegd om de handel en/of koeriersdiensten te bevorderen. In de rivier de Paktolos werd stofgoud gevonden, wat gecombineerd met het introduceren van een uniforme munteenheid aan het einde de 7de eeuw v.Chr. de basis vormde van de legendarische rijkdom van deze staat. Het had daarbij ook de steden Efeze en Milete aan zich onderworpen. Daarnaast was er een extensieve wol en tapijtverf-industrie. Volgens de mythe slachtte Tantalos de koning van Lydië en zoon van de oppergod Zeus zijn zoon Pelops, die gehuwd was met Hippodania. Daarna offreerde hij diens lichaam aan de Goden, die zulks niet erg waardeerden en hem deswege streng strafte.

Regeringshoofden

De laatste koning van de dynastie van de Hèrakliden was Kandaules, die vermoord werd door Gyges. Deze stichtte vervolgens de dynastie van de Mermnaden en regeerde van 685-652 v.Chr. Hij stal naast het koningschap ook de vrouw van zijn voorganger Kandaulus. Een en ander werd gelegitimeerd door het omkopen van het orakel van Delphoi. In deze periode was het consolideren van het rijk, naast een economische expansie de leidraad. Ook werd het lagere deel van de stad Sardeis geplunderd en bezet door de Kimmeriërs. Koning Croesus die regeerde van 561-546 v.Chr. was de laatste heerser van deze dynastie. Overigens werd Lydië door de Grieken als Lykië betiteld. In 213 v.Chr. werd de stad Sardeis verwoest door Antiochus III tijdens een interne ruzie. De belangrijkste rivaal van het koninkrijk was de staat Pergamon, in welk koninkrijk het Lydische Rijk uiteindelijk zou opgaan. In het jaar 70 n.Chr., na de val van Jeruzalem, was er een grote uitstroom van Joden naar Lydië (Lud). In het jaar 616 n.Chr. werd Sardis geplunderd door de Sassanadische Pers Chosroes, hetgeen het einde betekende van de antieke stad van Sardeis.

De staat Lycië

Deze staat, met een onbekende afkomst van zijn bewoners, is grotendeels gelegen op het schiereiland Teke in de Zuidwesthoek van het huidige Turkije. Omstreeks 1400 v.Chr. vestigden de Lyciërs zich tussen Dalaman en Antalya. Ze organiseerden zich in een stedenbond van 19 onafhankelijke steden. Hun hoofdstad was Xanthos, het huidige dorp Kinik, 45 kilometer ten zuiden van de stad Fethiye. Perdikia was een antieke havenstad en andere steden waren de ruïnenstad Laodikeia en Perge 18 kilometer NO van Antalya wat een belangrijke Griekse nederzetting was. Daarnaast was bekend Chimaera, dat vlakbij de antieke stad Olympos lag en de steden Patara en Myra. Volgens de mythe doodde Bellerophon, verbannen uit Korinthos, van het paard Pegasus het monster van Chimaera. In Lycië werd een zwarte siersteen gedolven (g)agaat, vernoemd naar de streek en rivier de Gagai/Gages. De taal is nauw verwant aan het Luwisch (Lydisch) en het Hethietisch. Een belangrijke zeehaven was Kaunos gelegen op de grens van Lycië en Caria. Deze havenstad verhandelde slaven, hars, pek en gezouten vis. Het vormde vroeger een aparte stadstaat, totdat de haven langzamerhand verzandde en de inkomsten verminderden. Tegenwoordig ligt de stad acht kilometer het binnenland in.

De staat Carië

Dit bosrijke en bergachtige land had als hoofdstad Halicarnassus (Bodrum). Deze stad was evenals Cnidos van origine een Dorische nederzetting. Belangrijke andere steden waren verder nog Didyma, Mylasa en Aphrodisias. In het noorden was deze staat gescheiden van Lydië door het Messogisgebergte en in het oosten werd het begrensd door Pisidië. De grootste rivier is de Meander, die de grens vormt tussen Carië en Ionië. De Cariërs fokten schapen en geiten en voerden onder meer hout, honing, wijn, vijgen en hars uit. Hun taal is mogelijk verwant aan die van de Etrusken in Italië.

In de 7de eeuw v.Chr. maakte Carië deel uit van Lydië en na 545 v.Chr. werd het een Perzische satrapie. Omstreeks het jaar 394 v.Chr. werd Hecatomnus, de vorst van Mylasa, de eerste satraap van Carië, dat tot dan toe altijd een onderdeel was geweest van een andere satrapie in dit geval Lydië. Een en ander was het gevolg van een door Artaxerxès II, de heerser van Perzië, uitgevoerde reorganisatie. Hecatomnus was daarbij de eerste niet-Pers die een satrapie bestuurde en nam aan de zijde van Perzië deel aan diens oorlog tegen de heerser van Kypros Evagorus. Genoemde Hecatomnus had drie zonen, Mausolus, Idrieus en Pixodarus en twee dochters Artemisia en Ada. Die waren op hun beurt getrouwd met hun broers.en alle vijf zouden hem bovendien, ieder op zijn beurt opvolgen. De tyran Mausolus was de tweede Perzische satraap van Carië in de jaren 377-353 v.Chr. en werd opgevolgd door zijn zuster en vrouw Artemisia van 353-351 v.Chr.

Het koninkrijk Bithynië

Sedert 1000 v.Chr. werd deze landstreek bevolkt door een uit Thrakië afkomstige stam, de krijgshaftige Bithynoi. De Griekse stad Megara stichtte er in 710 v.Chr. de kolonie Astacus en in 685 v.Chr. de kolonie Chalcedon. Deze bergachtige landstreek, doorsneden door vruchtbare dalen, lag in het Noordwesten van het huidige Turkije. In het oosten begrensd door het gebergte ten zuiden van Hèraclea en in het zuiden door de middenloop van de Sangarius en hoorde oorspronkelijk bij Lydië. De belangrijkste steden waren Nicaea, Nicomedia, Prousias en Chalcedon, welke laatste stad aan de Bosporus in 616 v.Chr. werd verwoest door de Perzen. In het jaar 546 v.Chr. werd het een satrapie van het Perzische Rijk, om uiteindelijk in 74 v.Chr. door koning Nicomedes IV te worden overgedragen aan de stad Rome, als dank voor diens hulp in de strijd tegen de koning van Pontos. Nadat ook deze koning door de Romeinen werd verslagen, combineerden de Romeinen beide staten om één provincie te vormen.

De staat Ionië

Deze staat ontstond doordat de Grieken koloniën stichten aan de westkust van Klein Azië. Omstreeks 645 v.Chr. vielen deze steden onder de staat Lydië en vanaf 545 v.Chr. gedeeltelijk onder het Perzische Rijk. De Griekse koloniën verenigden zich in een bond van twaalf steden te weten van noord naar zuid Phocaea, Erythrae, Clazomenae, Teos, Lebedus, Colophon, Ephesus, Priëne, Myus en Milete (Milètos). Daarbij kwamen dan nog de eilanden Samos en Chios. Deze Ionische bond diende de belangen van deze steden te behartigen ten opzichte van de Perzische invloedsfeer. Kenmerkend voor deze bond was de deelname aan de Pan-Ionische spelen. Het administratieve en religieuze centrum van deze bond was gelegen op het schiereiland Mykalè en wel in de tempel van Poseidon. De Griekse kolonisten vereerden echter vooral Artemis naar het model van Ishtar van Babylon, die onder verschillende namen werd aanbeden. De uiteindelijke opstand van de Ioniërs tegen het Perzische Rijk was de aanleiding van de twee Perzische oorlogen later tegen het thuisland van de Grieken.

Het houden van slaven

In deze koloniën aan de westkust van Klein Azië en aan de Zwarte Zeekust handhaafde de tyrannis zich, zolang ze tot het Perzische Rijk behoorden. Dit terwijl op het Griekse vasteland de tyrannis in de meeste plaatsen, vooral door toedoen van de stad Sparta, werd afgeschaft ten gunste van de aristocratische staatsvorm. Deze overgang naar de democratie is verantwoordelijk voor de opname van de oudere bevolkingsgroepen en/of slaven in de staat. Waar weer uit voortvloeit de overgang van agrarische naar een geldeconomie, waarbij men gebruik maakt van de arbeid van gekochte slaven. Zo was Milete een bloeiende handelsstad met een grote slavenbevolking en grote verschillen tussen arm en rijk.

Lees verder

• De dynastie van de Achaemeniden
• Het Nieuw-Babylonische Rijk van 625-539 v.Chr
• Het nieuwe Assyrische Rijk en het volk der Meden
• De Phoinikiërs in oude tijden