Himmler, hoofdverantwoordelijke van de Holocaust

Heinrich Himmler was onder meer Reichsfuhrer SS, chef van de Duitse politie en minister van Binnenlandse Zaken. Daarmee was een van de machtigste mannen van nazi-Duitsland. Een ogenschijnlijk kleurloos figuur, raadselachtig en onderschat, die de belangrijkste handlanger werd van Hitler. Hij was de bedenker van en gaf vooral uitvoering aan de Holocaust. Hoe kon deze man een van de grootste oorlogsmisdadigers worden die de mensheid ooit heeft gekend?

Jeugd

Himmler werd in 1900 geboren in München (Beieren) en stamde uit een katholieke ambtenarenfamilie. Hij groeide op in Landshut. Zijn dominante vader Gebhard Himmler was directeur van het plaatselijke gymnasium en voedde hem op in een katholieke en regionaal-nationalistische sfeer.

Er zijn geen aanwijzingen dat Himmler een abnormale jeugd heeft gehad waardoor zijn latere wreedheid verklaard kon worden. Hij had weliswaar een strenge vader maar dat kan geen verklaring zijn. Wel opvallend is dat zijn vader werkelijk alles van hem wilde weten en onder meer zijn - geheime - dagboeken las. Deze schending van privacy is later door hem veelvuldig toegepast als jongeman en in zijn leidende rol als Reichsfuhrer SS.

In zijn jeugd was hij vaak ziek. Hij leed veel aan maagklachten waardoor hij in zijn studententijd werd vrijgesteld van het drinken van bier en duelleren. Hij compenseerde zijn slechte gezondheid door hard te studeren. Zijn sociale gedrag was niet goed ontwikkeld en hij had moeite met het normale spectrum van menselijke relaties. Zijn leven lang zou hij hiervan last blijven houden en daarom werd hij vaak als zonderling beschouwd, zelfs toen hij een van de machtigste figuren was van nazi-Duitsland.

In zijn houding uitte hij altijd een zekere mate van over correctheid. Door grote discipline wist hij zijn tekortkomingen te compenseren door een strenge controle over zichzelf en over het gedrag van anderen.

Eerste Wereldoorlog

In de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) was Himmler nog te jong om deel te nemen aan gevechtshandelingen, hij was slechts vaandeldrager bij het 11e Beierse regiment. Hij rondde zijn opleiding pas af toen de oorlog in november 1918 ten einde was en heeft daardoor nooit aan het front gevochten en de gruwelen van de oorlog aan den lijve ondervonden. Het feit dat hij niet mee kon vechten drukte zwaar op hem. Himmler wilde altijd graag soldaat zijn en schepte ook altijd op over het soldatenleven. Het leven van nuchterheid, koelheid en hardheid paste goed bij de onzekere Himmler. Hij had een leidraad en voorbeeld nodig om zijn leven een juiste koers te geven.

Na de Eerste Wereldoorlog

Na de Eerste Wereldoorlog ging hij Landbouwkunde studeren aan de Technische Hogeschool in München. Omdat hij door zijn medestudenten als wereldvreemd werd beschouwd, werd hij lid van studentenverenigingen en van de talrijke militaire vrijkorpsen die veelal bestonden uit werkloze soldaten. Na zijn afstuderen was hij voor een groot deel werkloos en vond in die periode gemakkelijk aansluiting bij de nog jonge NSDAP van Adolf Hitler.

Hitler-putsch

Op 9 november 1923 pleegden nazi's een staatsgreep in München, de zogenaamde "Bierkeller-putsch" waarbij Hitler trachtte de macht te grijpen in Beieren om vanuit deze positie de Weimarrepubliek omver te werpen. Himmler was tijdens deze putsch de vaandeldrager van Ernst Rohm (de latere leider van de SA en zijn mentor). Na de mislukte putsch werd Himmler niet veroordeeld en ging hij weer voor de nazi's werken die wilden proberen op legale wijze aan de macht te komen, door verkiezingen.
Uiteindelijk klom hij op tot plaatsvervangend gouwleider maar er moest ook brood op de plank komen. De landbouw bleef hem trekken en hij begon een kippenfokkerij, samen met zijn vrouw Margarethe met wie hij in 1928 gehuwd was. Toen dit mislukte, ging hij definitief voor de NSDAP werken en zat vanaf 1930 voor de nazipartij in de Rijksdag.

Himmler en het nazi-gedachtegoed

Himmler nam het nationalistische, antisemitische en racistische gedachtegoed van de nazi's over en verrijkte dit met een eigen occult gedachtegoed over het oude Germaanse oerdom. Hij beschouwde het Germaanse ras als superieur aan andere volkeren en zocht hiervoor steeds bewijzen uit vroegere tijden. De eigenschap van Himmler om bij tegenslag de inspanningen te verdubbelen om deze te overwinnen kwam hem ook nu weer goed van pas in zijn carrière. Hij zag zijn inspanningen beloond met de leiding van de Schutzstaffel (SS) die in 1925 opgericht was. Hitler wilde zich eigenlijk ontdoen van de SA omdat zij steeds machtiger werd en hij hen niet meer vertrouwde. De partij zou zich in de loop van de tijd steeds meer op het betrouwbare elitaire korps met zijn raciale selectiecriteria verlaten in plaats van op de ruige en minder betrouwbare SA die de partij steeds vaker in diskrediet bracht.

Reichsfuhrer en SS-cultus

Als Reichsfuhrer SS bedreef Himmler efficiënte machtspolitiek ondersteund door zijn karaktereigenschappen van koelheid, emotieloosheid en hardheid. In het kader hiervan zou alles geoorloofd blijken, ook politieke moord. Himmler was als hoofd van de veiligheidsdiensten de machtigste man na Hitler. Zijn obsessie voor het oude Germanendom dreef Himmler zeer ver door, Hij had een ideaalbeeld van de Ariër. De SS waren in zijn ogen afstammelingen van de Teutoonse ridders en moesten aan zijn ideaalbeeld voldoen. Legenden, mythen en heldendaden liepen door elkaar heen om maar de Germaanse superioriteit aan te kunnen tonen. De SS moest een voorbeeld zijn van deugdelijkheid, fatsoenlijkheid, kameraadschap en trouw met Himmler als een soort opvoeder en vaderfiguur. Daarbij was inmenging in het privéleven van zijn mensen vanzelfsprekend om hen te helpen en te controleren. Himmler creëerde een Walhalla vol nazi-symboliek op slot Wewelsburg. Vanuit dit kasteel werd onderzoek gedaan naar de mystiek en cultuur van het Arische ras. Hij meende af te stammen van de middeleeuwse koning Hendrik de Vogelaar die de basis legde voor het Heilige Roomse Rijk en het grootste deel van zijn regeertijd tegen Slavische volkeren streed. Himmler liet op veel plekken in de wereld onderzoek doen naar de oorsprong van het Arische ras. Zo liet hij onder meer onderzoeken of de Germanen uit Tibet kwamen. Ook in de nazitop en zelfs Hitler nam men hem op dit punt niet aux serieux.

Zijn machtige positie gaf hem de kans een groot deel van zijn ideeën te realiseren: bevrijding van religie, nieuwe kijk op gezinsverbanden (onder andere door zijn Lebensborn-project), superioriteit van het Germaanse ras en vernietiging van inferieure rassen. De machtsstructuur van de nazi's bood hem de gelegenheid de Holocaust te kunnen uitvoeren en zijn plannen te realiseren.

Himmler was daarbij zeker ook pragmatisch. Hij reageerde snel op veranderingsprocessen om zijn eigen macht te kunnen behouden en te vergroten. De succesvolle uitschakeling van de SA-top in de "Nacht van de lange messen" in juni 1934 vergrootte zijn macht aanzienlijk. Zijn loyaliteit tegenover Hitler was duidelijk gebleken. Hitler noemde hem "de trouwste onder de getrouwen".
Vanuit deze machtspositie kon Himmler zich bezighouden met de samenvoeging van de SS met de regulaire politie. Het gehele staatspolitieapparaat werd opgenomen in de SS.

Concentratiekampen

Himmler deelde met Hitler het idee van een Groot-Duits Rijk voor Ariërs en Duitsers. Voor Joden en Bolsjewieken was hierin geen plaats en zij moesten als "onreine" elementen uit de samenleving worden geweerd. Om hen op te bergen, werden vanaf 1933 concentratiekampen in gebruik genomen, met als eerste Dachau. Er zouden nog vele kampen volgen met als bekendste het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau in Polen. Voor de bewaking van deze kampen werd de SS-Totenkopfverbande opgericht. Nadat het oorspronkelijke idee van een massale emigratie van de Joden naar bijvoorbeeld het eiland Madagaskar losgelaten werd, werd op de Wannsee-conferentie in 1942 door de nazitop (naar idee van Himmler, Heydrich en Eichmann) besloten tot de "Endlösung der Judenfrage" (Eindoplossing voor het Joodse probleem). Gaskamers zouden worden gebruikt voor de vernietiging van het Joodse ras. De Holocaust nam zijn grote aanvang.

Expansie van nazi-Duitsland

Tijdens de expansie door Duitsland in onder meer Polen vanaf 1939 richtte Himmler zich met name op de kolonisatie, raciale selectie van de bevolking en repressie in de bezette gebieden. Hij ontwikkelde een beleid van systematische massamoord. Veel kritiek kreeg hij hierop van onder meer de Wehrmacht die de genocide door de SS-Einsatzgruppen merendeels verafschuwde.

De Duitse inval in Rusland in juni 1941 (Operatie Barbarossa") bood Himmler de gelegenheid om zijn plannen voor de volkerenmoord op de Joden in het oosten te realiseren. Een bijrol gegeven door Hitler in de bezettingspolitiek van het oosten, vertaalde hij naar een hoofdrol in de verplaatsing, verdrijving en uitroeiing die hij voor ogen had. Dit alles moest leiden tot een Groot Germaans imperium en een nieuwe wereldordening.

Toen in 1943 (na de nederlaag bij Stalingrad) de kansen voor de nazi's keerden, ging Himmler zich met name richten op de binnenlandse veiligheid. Hij zou minister van Binnenlandse Zaken worden. Met nietsontziende terreur vervolgde de SS de Joden en andere tegenstanders van het regime.

Ondergang

Na de aanslag op Hitler in juli 1944 hield Himmler hij zich in eerste instantie op de vlakte voor het geval de staatsgreep van Von Stauffenberg zou lukken. Het is altijd onduidelijk geweest in hoeverre hij op de hoogte was van de plannen. Nadat het duidelijk was dat deze staatsgreep mislukt was, was hij als een van de eersten aanwezig op het hoofdkwartier van Hitler om zijn trouw te betuigen. In opdracht van Hitler sloeg hij vervolgens genadeloos toe bij de samenzweerders. Evenals na de "Nacht van de lange messen" werd van de gelegenheid gebruik gemaakt om met andere tegenstanders af te rekenen.

Zijn eigenschap om zich aan alle omstandigheden aan te passen, bleek wel het sterkst aan het einde van de oorlog. Toen Himmler inzag dat de oorlog voor Duitsland verloren was, startte hij in het geheim onderhandelingen met de Zweedse voorzitter van het Rode Kruis, graaf Folke Bernadotte voor een Duitse overgave in het westen. Ook nam hij contact op met de leiders van het Joodse Wereldcongres om de gevangen Joden in de concentratiekampen als ruilhandel te gebruiken om daarmee de vrede te kunnen bewerkstelligen.

De vraag is of Himmler werkelijk de illusie had dat deze misplaatste vorm van humaniteit een kans van slagen had of dat hij in een fantasiewereld leefde en zich niet meer bewust was van de werkelijke situatie en zijn kansen. Himmler had de geallieerden niets te bieden en was immers al lang en breed bekend als misdadiger van het regime. Tegen beter weten in ging hij door met zijn pogingen contacten te leggen met de geallieerden (zelfs met de opperbevelhebber Eisenhower) maar dit mislukte uiteindelijk.

Toen Hitler van deze pogingen buiten hem om hoorde, verstootte hij Himmler 29 april 1945. De "treue Heinrich" had afgedaan. Hitler was zwaar aangedaan. De eigenschappen die hem altijd zo van pas waren gekomen, zouden hem niet meer redden. Nadat hij door Hitler verstoten was, gezocht werd door de geallieerden en ontslagen was door de nieuwe leider Donitz die met "een schone lei" wilde beginnen, sloeg hij op de vlucht. Op 20 mei 1945 werd hij gevangengenomen door een Britse eenheid en op 23 mei 1945 pleegde hij zelfmoord door een cyanidecapsule door te bijten.

Na zijn overlijden werden er twee dodenmaskers gemaakt. Het eerste vertoont zijn door doodsstrijd verwrongen gelaatstrekken in een monumentale expressie van duivelse slechtheid. In het andere is hij ontspannen, vredig, met het gezicht van een gewone forens uit de voorstad, die een baan heeft van 9 tot 5 uur en een grasveld dat hij op zaterdagmiddagen maait.