De Sicherheitsdienst

De Sicherheitsdienst of SD is bij het grote publiek niet zo bekend als de Gestapo, maar was zeker een belangrijk orgaan binnen de nazi-dictatuur. Een portret van de inlichtingendienst van het Derde Rijk.

Geschiedenis en organisatie van de SD

Geschiedenis

De SD ontstond als de kleine, politieke inlichtingendienst van de NSDAP in 1931. Heinrich Himmler stond aan de wieg van wat toen nog de Ic-Dienst heette. Op kleinere schaal deed deze dienst wat de SD na de machtsovername van de nazi's over heel Duitsland zou doen, spionage en rapportage. Men had als taak de leden van de NSDAP in de gaten te houden en bijeenkomsten van de partij veilig te laten verlopen. Ook vijandelijke milities van bijvoorbeeld de communisten werden door de Ic-Dienst in de gaten gehouden. De Ic-Dienst maakte deel uit van de SS. Deze organisatie leefde in die zin in concurrentie (en enige onvrede) met de SA of Sturmabteilung. Deze bruinhemden stonden bekend als de "vuist" van de NSDAP en zorgden voor gewapende en geüniformeerde beveiliging tijdens optochten en bijeenkomsten. Tijdens de Nacht van de Lange Messen in 1934 werd echter komaf gemaakt met de SA door de SS.

In 1934, een jaar na de machtsovername door de nazi's, werd de Sicherheitsdienst zelf opgericht. Reinhard Heydrich (die wel eens de Slager van Praag werd genoemd) stond aan het hoofd van de SD. Toch bleef de organisatie in zekere zin nog een inlichtingendienst van de nazipartij. Pas in 1938 werd de SD pas echt de inlichtingendienst van de Duitse staat. Vanaf toen werden de agenten van de SD belast met: politiek nieuws uit binnen-en buitenland opvolgen, indrukken van burgers op politieke besluiten verzamelen (om te zien wie er als "staatsvijand" kon worden bestempeld), bespioneren van politieke tegenstanders en sabotageacties. Er werd zeer nauw samengewerkt met de Gestapo (Geheime Staatspolizei). Deze dienst had veel overeenkomende taken met de SD dus een frequente samenwerking was niet onlogisch. Het verschil tussen de twee was echter dat de SD zich vooral bezighield met het verzamelen van inlichtingen terwijl de Gestapo een meer uitvoerende dienst was. De Gestapo was meer een politieorganisatie dan een gewone inlichtingendienst. Zowel de SD als de Gestapo werden op het Proces van Neurenberg veroordeeld als criminele organisaties en verboden.

Organisatie

Er werd al gewezen op de evolutie die de SD doormaakte tussen 1931 en 1938. De kleine partijdienst groeide in 7 jaar uit tot de belangrijkste inlichtingenorganisatie van het Derde Rijk. Tussen 1939 en 1941 werden nog verdere reorganisaties gedaan binnen de SD om uiteindelijk tot een mooi afgelijnde structuur te komen. Er waren in 1941 twee grote diensten binnen de SD, elk met nog verdere vertakkingen. Het ging hier om de Inland-SD en Ausland-SD. Een kantoor voor binnenlandse aangelegenheden en één voor buitenlandse dus. Ter vergelijking, de Britten hanteren vandaag ook nog zo'n opsplitsing. MI5 staat in voor de binnenlandse inlichtingen en MI6 voor buitenlandse.

De Inland-SD kende nog verdere onderverdeling in 5 departementen met eigen specialisaties: Rassen en Ethnische Zaken, Industrie en Handel, Culturele en Religieuze zaken, Rechten en Juridische Structuren en Hogere Klasse. De Ausland-SD kende 6 departementen waarvan er 3 toegespitst waren op spionage in bepaalde geografische gebieden. Opmerkelijk is de grootte van deze gebieden. Een dienst stond in voor heel Europa, Afrika en het Midden Oosten! De andere twee voor de Sovjet-unie/Japan en voor Engeland/VS. De andere drie departementen waren van meer administratieve, organisatorische of technische aard. De SD beschikte over zowel grote als kleinere kantoren doorheen heel Duitsland. Het totale aantal was 51 hoofdkantoren en 519 regionale.

De Sicherheitsdienst in Nederland en België

Tijdens de bezetting van 1940 tot 1945 was de SD ook actief in de Nederlanden. In België is de dienst misschien wel het meeste bekend (of berucht) door Phillp Schmitt, de commandant van Breendonk. Schmitt was in 1938 lid geworden van de SD en bestuurde Breendonk vanaf 1940. Hij voerde er een zeer wreed en sadistisch regime dat zelfs rechtstreeks inging tegen de voorschriften van de SD. De chef van de Belgische afdeling, Constantin Canaris, had immers uitdrukkelijk bevolen geen buitensporig geweld te gebruiken. Canaris was de opvolger geweest van de in 1940 verongelukte Hasselbacher. Het hoofdkwartier van Constantin Canaris en de Belgische SD-afdeling lag te Brussel, aan de Louizalaan 143. Van hieruit werden verschillende andere, kleinere cellen in Antwerpen, Gent, Charleroi en Luik gecoördineerd. Van 1941 tot 1944 werd de Brusselse afdeling geleid door Ernst Ehlers. Hij was verantwoordelijk voor de bouw van de Mechelse Dossinkazerne en nieuwe kantoren te Leuven, Brugge, Hasselt, Dinant, Aarlen en Doornik. In Nederland had de SD hoofdkwartieren in Den Haag, Amsterdam, Rotterdam, Groningen en Arnhem. In Den Haag werd de bekende villa Huize Windekind door de SD gebruikt voor ondervragingen van politieke gevangenen, bijvoorbeeld Joden.