Napoleon verslagen bij de Slag bij Waterloo

In juni 2015 is het tweehonderd jaar geleden dat de Slag bij Waterloo werd gevoerd. Franse legers onder leiding van keizer Napoleon vochten op 18 juni 1815 tegen een gecombineerde strijdmacht van Engelsen, Hannoverianen, Nederlanders en Pruisen in een veldslag tegen elkaar. Aan het einde van deze dag was de strijd gestreden en dit luidde het einde in van het Napoleontische tijdperk in Europa. Hoe verliepen deze dagen?

Napoleon vogelvrij verklaard

Op 20 maart 1815 bevond Napoleon Bonaparte zich opnieuw, voor de tweede keer, op de Franse keizerstroon. Echter de politieke situatie van Europa was geheel gewijzigd ten opzichte van december 1804 toen hij voor de eerste maal als keizer de scepter zwaaide over Frankrijk. De Europese mogendheden waren niet in de stemming om vrede te sluiten met 'deze vijand en verstoorder van de vrede in de wereld', zoals ze het zelf beschreven. In een gezamenlijke verklaring van de vier grootste Europese koninkrijken verklaarden Engeland, Rusland, Oostenrijk en Pruisen Napoleon vogelvrij. Onderling spraken ze ook af om ieder een troepenmacht van 150.000 man op de been te brengen en zo lang in stand te houden totdat Napoleon verslagen was.

La Grande Armée

Napoleon werkte hard aan het vergroten van zijn leger van 200.000 naar 300.000 soldaten. In zijn veldtocht naar Rusland in 1812 bestond zijn Grande Armée uit verschillende nationaliteiten. Dit leger bestond echter voornamelijk uit Fransen, merendeels veteranen van vroegere campagnes. De steden van het keizerrijk werden verdedigd door een Nationale Garde van 200.000 mannen. Napoleon begreep dat hij snel moest toeslaan, omdat in de Zuidelijke Nederlanden (het tegenwoordige België) de Engelsen en de Pruisen reeds bezig waren met het vergroten van hun legers. En vanuit dit voormalig gebied van het Franse Keizerrijk was er gemakkelijk een invasie te plegen in Noord-Frankrijk. Ondertussen waren Oostenrijk en Rusland in volle gang aan het mobiliseren. Gevaar voor de positie van Napoleon dreigde aan alle kanten.

De Slag bij Ligny

In plaats van in het defensief te gaan koos Napoleon voor een offensief. De keizer verliet op maandag 12 juni 1815, vroeg in de morgen, Parijs en vertrok richting Avesnes. Daar wachtte hem zijn leger van 125.000 man. Opnieuw begon Napoleon een militaire campagne. Nu niet om het gebied van zijn keizerrijk uit te breiden of om buitenlandse monarchen te dwingen zijn economische politiek uit te voeren, maar om zijn machtspositie in Frankrijk veilig te stellen. De campagne behaalde al snel positieve resultaten. Op 15 juni werd de stad Charleroi op de Pruisen ingenomen en konden de bruggen over de rivier de Sambre voor het oversteken van het leger gebruikt worden. Daaropvolgend won Napoleon de slag bij Ligny van de Pruisen, waarna de keizer in de veronderstelling verkeerde dat het gehele Pruisische leger uitgeschakeld was. Dit zou later een voor Napoleon dure misrekening blijken te zijn.

Waterloo

De terugtrekkende Pruisen lieten Napoleon achtervolgen door een legermacht van 30.000 manschappen onder leiding van Grouchy. Bij Quatre Bras was er een militair treffen tussen de Fransen en de Engelsen. Maarschalk Ney en Napoleon hielden zich bezig met de Engelsen die zich richting Brussel terugtrokken. De Engelsen, onder aanvoering van Wellington, hadden zich opgesteld op een heuvel vlak bij het plaatsje Waterloo. Op deze Mont Saint-Jean hadden ze een sterke beginpositie voor een veldslag verworven. Ten zuiden van de heuvel, bij de hoeve La Belle Alliance, liet Napoleon zijn troepen posities innemen. Gedurende die tijd regende het heftig. Napoleon zelf maakte van het huis Le Caillou zijn hoofdkwartier. De nacht zou voor hem kort duren want Napoleon was nog druk bezig met het uitkristalliseren van zijn aanvalsstrategie.

Veillons au salut de L'Empire

In de ochtend van de 18de juni inspecteerde Napoleon op zijn witte merrie Désirée zijn troepen. Ondertussen speelde een regimentsband 'Veillons au salut de L'Empire'. Daarna werden zij geleid naar de posities die zij moesten innemen. Omdat de grond nog doorweekt was met het regenwater, besloot Napoleon te wachten totdat de grond droger was geworden. Op dit moment stonden aan Franse kant 72.000 soldaten en 246 kanonnen én aan de Geallieerde kant 68.000 soldaten, waarvan 24.000 Britten, en 156 kanonnen tegenover elkaar. Om 11:25 uur op die 18de juni werd aan Franse kant het signaal voor de aanval gegeven.

Aanval der Schotten

Het plan van Napoleon was om via de hoofdweg die leidde naar Brussel het centrum van de Engelsen te doorbreken. Voorafgaand aan een infanterie-aanval zouden tien divisies van artillerie de vijand met kanonvuur geselen. Ondertussen zou zijn broer Jerome de rechterflank van de Engelsen aanvallen. Zij waren gelegen bij de Château d'Hougoumont. Dit zou dan de aandacht van Wellington wekken, waarbij Napoleon hoopte dat de Engelse veldheer hier versterkingen vanuit het centrum naar toe zou sturen. Nadat anderhalf uur lang de Franse kanonnen hadden gebulderd, werd het eerste legerkorps onder leiding van d'Erlon ingezet. Vier divisies infanterie marcheerden richting de stellingen van Wellington.Vanuit de heuvels werden de Fransen verwelkomd met dodelijk vuur van de Engelse infanterie. Daarna werden 1.200 ruiters van de Schots Grey ingezet, die de Franse infanteristen door de vallei vervolgden. Napoleon gaf daarna het bevel tot het inzetten van de kurassiers en lansiers. In het schaakspel waarmee een veldslag te vergelijken is, waren de eerste zetten in het voordeel van Wellington.

Aanval van het Tweede Pruisische Legerkorps

s'Middags werd de hoofdaanval door de Fransen ingezet. De Franse cavalerie viel het centrum van de Geallieerde linies aan. Om halfzeven 's avonds veroverde maarschalk Ney een sleutelpositie op de veldslag; de hoeve La Haye Sainte was ingenomen. Nu besloot Napoleon alles op alles te zetten. Er moest een doorbraak worden geforceerd. Hij gaf vijf bataljons van de Keizerlijke Garde, de ruggengraat van zijn leger, het bevel tot de aanval. De veteranen van La Grande Armée rukten geleidelijk op, echter gelijkertijd werd de rechterflank van Napoleon door het Pruisische leger aangevallen. Het Tweede Pruisische legerkorps, onder bevel van Ziethen, had haar opwachting in de laatste akte van dit drama gemaakt. De Pruisische cavalerie viel aan, en terwijl de donkerheid van de nacht haar intrede maakte, brak er paniek en chaos uit in de Franse stellingen. Napoleon moest vluchten om niet in handen te geraken van de vijand.

Napoleon II, Keizer der Fransen

Terwijl Napoleon op een paard gezeten zich spoedde naar Parijs om te trachten zijn keizerrijk te redden, bleven 47.000 dode en gewonde soldaten achter op het slagveld. Aan Franse kant waren er 25.000 doden en gewonden gevallen, en waren er 16.000 mannen gevangen genomen. Aan de geallieerde kant vielen er gezamenlijk 21.000 doden en gewonden, waarvan er 7.000 uit Pruisen kwamen. De veldslag bij Waterloo had een zware tol geëist. Op 21 juni, zeven uur in de ochtend, arriveerde de keizer in Parijs. Daar vroeg hij aan de volksvertegenwoordiging volledige volmacht om te regeren. Echter gingen de gedeputeerden niet in op Napoleon's verzoek en stelden hem zelfs voor de keuze aftreden of afgezet worden. Hij kreeg slechts één uur bedenktijd. Napoleon begreep dat het echt voorbij was. In zijn laatste officiële proclamatie aan het Franse volk verklaarde hij: "Mijn politiek leven is ten einde gekomen en ik verklaar mijn zoon Napoleon II tot keizer der Fransen'. Drie dagen later vertrok Napoleon naar Malmaison, het huis waar hij en zijn geliefde Josephine eens zo gelukkig waren. Maar zij zou er niet zijn, want Josephine was één jaar daarvoor overleden.