Keizer Karel de Grote, de stichter van Europa

Aan het eind van de 8ste eeuw werd het Frankische koninkrijk geregeerd door Karel de Grote. In een reeks briljante veroveringen breidde zijn heerschappij zich uit van de Pyreneeën tot de Elbe en van Italië tot de Noordzee. Hij creëerde langzaamaan een imperium en zorgde voor de stabiliteit die de Europese beschaving nodig had om zich te kunnen ontwikkelen. Zijn bestuurlijke en religieuze hervormingen legden het fundament voor de middeleeuwse staten die zouden volgen. Hij wordt gezien als ‘de stichter van Europa’.

Wie was Karel de Grote?

Karel de Grote en broer Karloman, een gespannen relatie

Koning Karel regeerde vanaf 768 en stierf in 814. Hij was de zoon van Pepijn de Korte en slechts 26 toen hij de helft van het koninkrijk van zijn vader kreeg. Hij moest de macht delen met zijn broer Karloman. De relatie tussen beide broers was echter gespannen. In 771 stierf Karloman. Zijn gezin vluchtte in ballingschap naar Lombardije en Karel greep de macht over het hele Frankische Rijk. Hij werd hierdoor Carolus Magnus of Karel de Grote. In 773 veroverde Karel ook Lombardije. Hij nam het gezin van zijn broer gevangen. Dankzij de verovering van Lombardije beveiligde hij zijn zuidgrens en de pauselijke staat.

Karel de Grote als persoon

Karel werd door zijn biograaf Einhard beschreven als een lange, indrukwekkende man. Hij werd eveneens een bekwaam militair, jager en bestuurder genoemd. Hij was erg sterk en kon met gemak zijn edelen en soldaten de baas.

Karel bewonderde cultuur

Hij had een grote bewondering voor geleerdheid en onder zijn bescherming kwam een schrift tot stand dat door iedereen als standaardschrift werd gebruikt. Dit schrift noemt men de Karolingische minuskel. Het werd gebruikt vanaf de 8ste eeuw in annalen, manuscripten en verslagen.

Karel kende eveneens Grieks en Latijn.

Veroveringen van Karel de Grote brachten bekeringen met zich mee

Moren en heidenen

Het leven van Karel de Grote werd beheerst door heidense en Moorse buren. Hij probeerde constant deze vijanden te verslaan of zijn rijk er tegen te verdedigen. De Saksen aan de oostkant van de Rijn, waren zijn grootste last.

De strijd met de Saksen

Saksische invallen, terwijl hij op dat moment de Longobarden bestreed, gaven Karel het perfect excuus voor een grootscheepse invasie. In 775 bond hij de strijd aan, die tien jaar later eindigde in een totale onderwerping en bekering tot het christendom. De Saksen bleken harde tegenstanders en Karel moest wrede methodes toepassen. Zo slachtte hij in 782 duizenden Saksische gevangenen af en vernietigde alle sporen van hun heidense religie. In 785 gaf de Saksische koning Widukind zich over aan Karel en nam hij het christendom aan.

Karel de Grote als hervormer

Zendgraven als controlemiddel

Karel publiceerde instructies, ook wel capitularia genoemd, die zijn bestuur standaardiseerden. Hij dwong bureaucratische hervormingen af via koninklijke inspecteurs of zendgraven, alias Missi Dominici. Deze zendgraven moesten de administratie, vooral van justitie, controleren in de gebieden waar Karel niet naartoe kon omdat hij andere gebieden aan het veroveren was. Zendgraven werden gekozen uit het trouwste gevolg van de koning en verving men regelmatig om zo corruptie of machtsmisbruik tegen te gaan.

Kerkhervormingen bleven niet uit

Hij moedigde kerkhervormingen aan en stichtte kloosters. In de Libri Carolini werden theologische vraagstukken opgehelderd en de overheersing van de Roomse Kerk werd benadrukt. Dit hield in dat de oudere Gallo-Keltische christelijke instellingen van minder belang waren en na verloop van tijd ook verdwenen.

De groei van het rijk van Karel de Grote

Religieuze spanningen leiden tot gebiedsuitbreiding

De religieuze opvattingen van Karel de Grote ondersteunden zijn veldtochten tegen zijn niet-christelijke buren. In 778 leidde hij een leger naar Spanje om de moslims te bevechten. In de pas van Roncevalles kreeg de veldtocht een ommekeer wat uitvoerig werd beschreven in het lied van Roeland. In 809 deed hij opnieuw een inval in Spanje.

Beieren, een toegang tot het oosten

Na de veroveringen van Bretagne nam Karel het op tegen zijn neef Tassilo die hertog was van Beieren. Zijn neef werd verslagen en accepteerde Karel als zijn koning. Wat later echter kwam hij opnieuw in opstand tegen Karel. Ditmaal werd Beieren gesteund door de Avaren. De Avaren waren een heidens Aziatisch volk dat zich in het huidige Oostenrijk had gevestigd. In 796 versloeg Karel zowel de Beieren als de Avaren. Wat toen volgde was het steeds verleggen van de grens van het Frankische rijk naar het oosten. Dit deed hij gedurende 18 jaar.

Van koning tot keizer

In 799 brak een opstand uit in Rome. Karel de Grote marcheerde naar het zuiden om de paus in zijn ambt te herstellen. Als tegenprestatie kroonde paus Leo III op Kerstmis in 800 hem tot keizer. Vanaf dan heette hij Carolus Augustus. Deze kroning was een erkenning van zijn inspanningen voor de vereniging van Europa onder de Roomse kerk. Dit nieuwe Roomse rijk was de voorloper van het Heilig Roomse Rijk uit de 12e eeuw.

De laatste jaren

Versterking van de grenzen

In het laatste decennium van zijn leven versterkte Karel de Grote de veiligheid van zijn grenzen door het instellen van marken. Deze marken waren versterkte militaire grensdistricten. Ook werd zijn leger gereorganiseerd tot een machtig mobiel legercorps.

Instructies en inspecteurs loonden

Zijn administratief systeem met de capitularia, zijn instructies, en de Missi Dominici, zijn inspecteurs, verschaften hem macht over wereldlijke en kerkelijke zaken. Die macht versterkte hij door graven aan te stellen die als regionale koninklijke bestuurders fungeerden. Ze waren elk verantwoordelijk voor een graafschap. Door deze verbeterde administratieve maatregelen steeg het inkomen aan belastingen.

Aken, een degelijke hoofdstad

Aken, de hoofdstad van zijn rijk, was ondertussen een plaats geworden waar geleerden, ambachtslui en kerkleiders zich thuis voelden. Toen Karel in 814 stierf had hij Europa veranderd van een onhandelbare verzameling oorlogvoerende staten in een entiteit met een eenheid.

Na zijn dood

De strijd om de macht breekt uit

Na zijn dood werd de macht overgedragen aan zijn zoon Lodewijk de Vrome. Toen hij in 840 stierf werd het rijk verdeeld onder zijn drie zonen. Hij had oorspronkelijk vier zonen maar één zoon, Pepijn, stierf voor hij dat deed. Zijn drie zonen leefden echter met spanningen ten opzichte van elkaar. Elk probeerde zijn rijk uit te breiden met tal van burgeroorlogen als gevolg.

Het verdrag van Verdun

In augustus kwam er een einde aan deze oorlogen dankzij het verdrag van Verdun. Lotharius, Lodewijk de Duitser en Karel de Kale ondertekenden het verdrag waarin de gebieden en hun grenzen die ze kregen stonden. Die grenzen waren vooral gevormd door de rivieren. Later zullen deze gebieden nogmaals verdeeld worden. Toch kunnen we zeggen dat dit verdrag aan de basis lag van het moderne Europa.

Lees verder

• De ridders in de middeleeuwen
• Het leven in de middeleeuwse stad: Gilde, ambachten, armen
• Hoe zag een middeleeuwse stad eruit?