Wie waren de Spartanen? Hoe verliep de Spartaanse opvoeding?

Griekenland was tijdens de klassieke oudheid verdeeld in poleis. Dit zijn mini-staatjes die dus hun eigen bestuursvormen hebben. Sparta behoorde toe tot Laconië. Sparta zal samen met Athene de geschiedenis schrijven van Griekenland. Ze gaan de geschiedenis in als de beste strijders ooit. Wie waren de Spartanen? Waarom werden ze gevreesd door andere poleis? Hoe zag hun politiek systeem eruit? Hoe verliep de opvoeding van de jongens en de meisjes? Was iedereen gelijk in de samenleving?

Sparta, een gesloten polis?

De basis van de maatschappij bestond uit gelijkheid. Geen rijkdom of armoede om zo geen onderscheid in de bevolking te hebben. Dat klinkt mooi maar het zorgde eveneens voor een beperking in vrijheid van denken en expressie. Zo droegen ze allemaal identieke kledij en ook in hun huizen was er nauwelijks een verschil merkbaar.
Omdat ze hierin opgegroeid waren, verlangden ze ook niet naar deze vrijheid. Het was zelfs zo dat veel Spartanen het net moeilijk kregen wanneer ze de polis verlieten, om oorlog te voeren, met de plotse vrijheid die men toen kreeg. Ze wisten niet hoe hiermee om te gaan.
Om te vermijden dat ze zouden verlangen naar deze vrijheid en dus de maatschappij grondig zouden veranderen was open handel niet toegestaan. Door deze maatregel vermeden ze contacten met anderen en kan men dus besluiten dat Sparta een gesloten polis was.

De Spartaanse opvoeding

Sparta werd gevreesd omwille van zijn militaire deskundigheid. Ze ontwikkelden zich dan ook tot een militaire gemeenschap waarbij hun opvoeding cruciaal was. Bij de geboorte werden ze gekeurd. Indien het kind er, volgens de keuring, niet sterk of gezond uit zag werd dit in de ravijn gegooid. Er was geen plaats voor zwakkelingen en dit was de eerste fase van de opvoeding die ervoor zorgde dat men geen energie hoefde te stoppen in deze zwakke burgers.
Spartanen moesten sterk zijn. In de verdere fasen van de opvoeding zouden de kinderen talkrijke proeven moeten afleggen waaruit bleek dat ze sterk waren. De zwakkere kinderen vielen af bij deze proeven. Op die manier verzekerde men dan enkel de sterksten deel uitmaakten van het leger. Dit streefdoel was nodig aangezien ze constant de heloten, die veel talrijker waren, moesten onderdrukken. Ze stonden in voor hun eigen veiligheid maar ook voor die van de andere Spartaanse burgers.

Vanaf zeven jaar

Toen de jongens zeven jaar waren, werden ze naar een soort van militaire school gebracht. In deze school kregen ze een staatsopleiding die gebaseerd was op fysiek uithoudingsvermogen en onvoorwaardelijke gehoorzaamheid. Ze leerden er wat een prima soldaat nodig had: moed, uithouding, doorzettingsvermogen en tucht. Zo werden ze in het water gegooid zonder dat ze konden zwemmen. Alleen de sterkste bleven over, degene die verdronken, werden beschouwd als zwak.
Ook hadden ze een systeem waarbij de oudere leerlingen van de school de jongeren de baas moesten zijn. Dit betekent dat ze door de ouderen werden geslagen of vernederd maar de jongeren moesten dit dulden. Wanneer ze oud genoeg waren, mochten ze dit dan zelf toepassen op de jongere leerlingen.
Emoties werden verbannen om het zo eenvoudig te houden. Vriendschappen konden niet ontwikkeld worden omdat iedereen beschouwd werd als een concurrent. Zo organiseerden ze spelletjes waarbij de ene groep moest aanvallen en de andere verdedigen. De aanvallers waren ongewapend maar de verdedigers kregen zwepen of dergelijke andere wapens. Het gebeurde dan ook vaak dat jongens de dood vonden tijdens zo’n spelletjes.

Vanaf twaalf jaar

Vanaf twaalf jaar werd de opleiding harder. De jongens kregen dan maar één kledingstuk en moesten blootsvoets lopen. In de winter kan het best koud zijn in het bergachtige Laconië. Dit ene kledingstuk is dus zeker onvoldoende maar dit was gewoon een techniek om de jongens nog harder te maken.
Stelen werd aangemoedigd. Dit deed men door de jongens te weinig eten te geven. Bovendien was het eten dat ze kregen niet echt smaakvol te noemen. Zo kregen ze bijvoorbeeld bloedsoep. Deze bloedsoep, een soep op basis van varkensbloed, sterkte je lichaam misschien wel aan maar was slecht van smaak. Jongens mochten stelen omdat dit gezien werd als een bewijs van moed, alleen mocht men niet betrapt worden. Indien dit wel zo was, werden ze zwaar gestraft, zelfs tot de dood erop volgde. Een verhaal hiervan gaat over een jongen die een kleine vos had gestolen. Toen hij zijn meester zag, verborg hij die vos onder zijn mantel. Terwijl de meester met hem aan het praten was, viel de jongen plots dood neer. Toen de meester hem over de jongen boog, ontdekte hij de kleine vos die ondertussen de jongen zijn buik had opengebeten. Tijdens het gesprek met zijn meester had de jongen echter nooit willen tonen dat hij pijn had, terwijl de vos aan het bijten was, om zo te voorkomen dat zijn meester hem zou betrappen.

Vanaf achttien jaar

Na zijn achttiende vervulde de Spartaan zijn militaire dienstplicht. Dit deed hij tot hij dertig was maar ook daarna werden ze verplicht om zich fysiek sterk te houden. Ook moest hij vaak nog een sobere maaltijd gebruiken met de groep waarbij hij ingedeeld was tijdens de militaire dienst.

De opvoeding van de meisjes?

De meisjes uit de groep van de gelijken kregen een doorgedreven sportopleiding. Ze werden beschouwd als belangrijk omdat ze ten slotte gezonde en sterke kinderen moesten voortbrengen. Ze kregen thuis eveneens alles aangeleerd op huishoudelijk vlak.

Sparta op politiek vlak

In Sparta hanteerde men het systeem van oligarchie. Dat betekent dat een beperkte groep van bevoorrechten de rest van de bevolking domineerde. Zij spraken en beslisten voor allen. De meerderheid van de bevolking had dus geen inspraak in staatsaangelegenheden. De staat bestond uit twee koningen, de Raad der Ouderlingen, de Volksvergadering en de eforen.

Waarom twee koningen?

In Sparta werd de macht verdeeld onder twee koningen. De reden hiervoor was eenvoudig. Men wou niet dat één persoon teveel macht zou krijgen dus liet men deze functie delen. Samen moesten ze dus politieke, religieuze, rechterlijke en militaire beslissingen nemen. In oorlogstijd ging er één koning mee met de troepen en bleef er één in Sparta. De koningstitel was echter wel voor het leven en erfelijk maar ze konden ten alle tijden ter verantwoording worden geroepen door de eforen.

De functie van de eforen

De eforen werden jaarlijks gekozen door de Volksvergadering. Ze moesten tot de homoioi behoren en ouder zijn dat 30 jaar. Ze vertegenwoordigden de burgers en vormden een tegengewicht voor de macht van de koningen. Hun macht was voor dat ene jaar onbeperkt. Ze controleerden het staatsbestuur, beheerden de schatkist en riepen vergaderingen uit. Bovenop deze taken waren zij het die onderhandelden met buitenlandse mogendheden. Ze hadden de hoogste rechterlijke macht en konden dus de koningen op de vingers tikken indien ze dit wensten. Het hele systeem zorgde er echter voor dat er weinig tot niets kon veranderen in de Spartaanse maatschappij. De koningen vreesden de eforen en de eforen op hun beurt de koningen. Ze hadden slechts 1 jaar deze onbeperkte macht waardoor ze deze niet vaak gebruikten. Maar men wou ook geen verandering in Sparta op politiek vlak dus werkte deze methode prima.

Volksvergadering had beperkte macht

In de Volksvergadering of Apella zetelden de gelijken of homoioi. Deze volksvergadering bestond enkel uit volwassen mannen. Vrouwen werden geweerd uit deze politieke wereld. In Sparta mocht je enkel in de Volksvergadering zetelen wanneer je 30 jaar was.
Eenmaal per maand kwamen ze samen en stemden over de voorstellen van de Raad der Ouderlingen of de koningen. Veel inspraak of beslissingskracht hadden ze niet. Het was eigenlijk gewoon samenkomen en alles toejuichen van datgene wat reeds beslist was. Tegenvoorstellen waren niet toegestaan alsook discussies over de gedane voorstellen. Hun macht was dus zeer beperkt.

De Raad der Ouderlingen

De Raad der Ouderlingen of Gerousia bestond uit 28 leden van minstens 60 jaar oud. Men nam leden van deze leeftijd omdat men dacht dat je behoorlijk sterk en sluw moest zijn om zelfs 60 te worden in de Spartaanse maatschappij. De leden van deze adviesraad werden gekozen uit de aristocratische families. Ze waren gekozen voor het leven. De Raad der Ouderlingen was verantwoordelijk voor de buitenlandse politiek en oefenden toezicht uit. Ook konden ze wetten voorstellen en waren ze het opperste gerechtshof.

Was iedereen gelijk in Sparta?

De Spartaanse maatschappij was verdeeld in drie bevolkingsgroepen. Zo had je de homoioi, de perioiken en de heloten.

De homoioi

De homoioi waren met 25.000 en worden ook de gelijken genoemd. Ze werden beschouwd als de eigenlijke Spartaanse burgers. Hun ouders was beiden Spartaan. Ze hadden dan ook politieke inspraak en beschikten over het alleenrecht van grondeigendom. Alle Spartaanse burgers bezaten een stuk grond. Niet enkel hadden ze dit recht maar vormden ze eveneens een soort van militair keurkorps. Met dit korps beheersten ze het omringende land.

De perioiken

De perioiken of omwonenden waren met 75.000 en leefden in de omliggende dorpen in de heuvels. In de dorpen leefden ze behoorlijk autonoom maar het burgerrecht van Sparta hadden ze niet. Ze mochten dus ook geen grond bezitten. Ze waren echter wel vrij. Ze waren de motor van de maatschappij want zij voerden het praktische werk uit om de samenleving in stand te houden. Zo waren ze werkzaam in de landbouw, ambachten en handel. Alhoewel ze belastingen moesten betalen, werden ze wel uitgesloten van het politieke leven. In oorlogstijden werden ze opgeroepen om mee te vechten in ‘hulptroepen’.

De heloten

De heloten of staatsslaven waren in de meerderheid. Ze waren met 175.000. Samen met de inwoners van het veroverde naburige Messenië waren ze de onderworpen bevolking van Laconië. Deze mensen werden door geen enkele wet beschermd. Ze hadden dus geen burgerrecht en moesten de gronden bewerken van de Spartaanse burgers. Vaak werden inwoners uit Messenië ontvoerd en naar Sparta gebracht. Men vermoordde de kinderen en verkrachtte de vrouwen. Elk jaar organiseerde men tevens de helotenjacht. Hierbij joeg en doodde men de heloten die men kon vangen. Deze jacht werd om twee redenen georganiseerd. Zo voorkwam men dat ze te talrijk zouden worden en kon men bovendien jonge soldaten trainen in de strijd.

Lees verder

• De Minoïsche beschaving: basis van de Griekse geschiedenis
• Athene: de wieg van de democratie
• De gouden eeuw van Athene: democratie, Pericles, acropolis