De vlucht van nazi-misdadigers na de Tweede Wereldoorlog

Na de Tweede Wereldoorlog namen tienduizenden oorlogsmisdadigers de wijk naar Egypte, Syrië, de Verenigde Staten, Canada en Zuid-Amerika. Zij begonnen daar een nieuw bestaan, meestal onder een valse naam. Veel nazi’s konden gemakkelijk wegkomen, omdat er geen lijsten waren met namen van oorlogsmisdadigers.

Adolf Hitler geen oorlogsmisdadiger

Pas in 1947 stelde de Verenigde Naties een lijst samen met 60.000 namen van mannen en vrouwen die gezocht werden wegens oorlogsmisdaden. Al eerder, in 1942, hadden de Engelsen besloten zo’n lijst samen te stellen. Twee jaar later stonden er nog maar 184 namen op. Die van Adolf Hitler was er niet bij. De Amerikanen stelden eveneens pogingen in het werk om een register aan te leggen. Door technische problemen met de ponskaartmachines kwam ook daar niets van terecht.

Rattenlijn

In de chaos die ontstond na de bevrijding was het dan ook niet moeilijk voor oorlogsmisdadigers om Europa te verlaten. De meesten maakten gebruik van de zogenaamde rattenlijn, een vluchtroute die liep via Oostenrijk en Zuid-Italië. In Genua regelde de Oostenrijkse bisschop Alois Hudal, een sympathisant van het Hitlerregime, paspoorten en visa voor hen voor het Midden-Oosten en Zuid-Amerika. Zij reisden naar Egypte, Syrië, Paraguay, Uruguay en Argentinië, landen die geen uitleveringsverdragen met de geallieerden hadden.

Maar liefst 5000 nazimisdadigers scheepten zich in naar Argentinië, waar president Juan Péron hen met open armen ontving. Zij konden hem helpen bij de opbouw van het land en de versterking van het leger. Vliegtuigontwerpers bouwden er een straaljager en atoomwetenschappers assisteerden bij de opzet van een kerncentrale. Mensen als Joseph Mengele en Adolf Eichman konden op deze manier hun veroordeling een tijd lang of helemaal ontlopen.

Eichmann

Adolf Eichmann was tijdens de oorlog verantwoordelijk geweest voor de deportatie van miljoenen Joden naar vernietigingskampen. Hij begon in Argentinië een nieuw leven onder de schuilnaam Ricardo Klement en werd daar in 1960 opgespoord door de nazi-jager Simon Wiesenthal. Wiesenthal had tijdens de oorlog veel familie verloren en zelf ternauwernood kamp Mauthausen overleefd. Hij vond dat er na de bevrijding te weinig werd gedaan om oorlogsmisdadigers op te sporen en ging daarom zelf aan de slag. Daarbij werkte hij samen met de Mossad, de Israëlische geheime dienst. De Mossad ontvoerde Eichman naar Israёl waar hij in 1962 werd opgehangen.

Alois Brunner

Ook in Egypte en Syrië kregen nazimisdadigers een gastvrij onthaal. Vooral na de oprichting van de staat Israёl in 1948 verleende de Egyptische regering graag onderdak aan Jodenvervolgers onder het motto ‘wie een vijand is van de Joden is onze vriend’. De overheid had vooral interesse in nazi’s die ervaring hadden opgedaan binnen de geheime dienst of een hoge functie hadden bekleed in het leger. Van hun kennis kon Egypte gebruik maken. Daarom werd Hauptstϋrmfϋhrer Alois Brunner, de voormalige rechterhand van Eichmann, hartelijk ontvangen. De rang die hij had kwam overeen met die van kapitein in het leger. Brunner bleef echter niet in Egypte, maar vertrok na drie maanden naar Syrië, waar hij medewerker werd bij de geheime dienst.

Begin jaren tachtig ontdekten Serge en Beate Klarsfeld, een Frans echtpaar dat voortvluchtige nazi-misdadigers probeerde op te sporen, dat Brunner in Syrië verbleef. Frankrijk verzocht om uitlevering, maar de Syrische regering weigerde. In de jaren die volgden, werden deze verzoeken verschillende keren herhaald, echter zonder resultaat. In 2014 werd Brunner geschrapt van de lijst van meest gezochte nazi’s. Waarschijnlijk is hij overleden, maar door de oorlog in Syrië is dat niet na te gaan.

Nazi’s in de Verenigde Staten

Niet alleen Zuid-Amerika en het Midden-Oosten namen oorlogsmisdadigers op, maar ook de Verenigde Staten. Mensen die afschuwelijke misdaden hadden gepleegd, kregen in de VS werk en woonruimte. Zo lieten de Amerikanen 1600 wetenschappers en artsen toe, omdat zij wilden profiteren van hun kennis. De mannen kregen een visum, kantoren en medewerkers. Dat de artsen onder hen meegedaan hadden aan medische experimenten op gevangenen telde niet.

Naar schatting 10.000 oorlogsmisdadigers konden in Amerika een nieuw bestaan opbouwen in de wetenschap, techniek en als medewerker van de geheime dienst. Mensen als de SS’er Werner von Braun bijvoorbeeld die betrokken was geweest bij het Duitse V2 raketprogramma en ging werken aan een onderzoeksprogramma voor de ontwikkelingen van raketten. Met zijn team ontwikkelde hij de Explorer 1, de eerste satelliet die in Amerika werd gelanceerd.

Andere nazi’s zijn ingezet als spion om voor de Amerikaanse inlichtingendienst informatie te verkrijgen over het communisme in Europa. Tom Soobzokov was een van hen. Hij was tijdens de oorlog leider van een executiepeloton. Pas in de jaren zeventig realiseerden de Amerikanen zich dat ze een verkeerd immigratiebeleid hadden gevoerd en begonnen ze met de opsporing van oorlogsmisdadigers.

Te oud voor een proces

Naarmate de tijd verstrijkt, wordt het steeds lastiger om oorlogsmisdadigers te veroordelen. Veel getuigen zijn overleden en de mensen zelf zijn oud en vaak ziek of verzwakt. Bovendien ligt de tijd van het actieve speuren achter ons. In de jaren zeventig en tachtig zochten wereldwijd honderden onderzoekers en juristen naar oorlogsmisdadigers. Nu zijn dat er slechts enkele tientallen.

Het duurt vaak lang voor het tot een proces komt en in veel gevallen ziet justitie af van vervolging. Enerzijds is dit wellicht begrijpelijk in verband met de leeftijd en conditie van de misdadigers, maar aan de andere kant wordt met een dergelijk besluit onvoldoende rekening gehouden met het leed dat de slachtoffers is aangedaan.