De aanzet tot het grote Frankische Rijk

Omstreeks 240 n.Chr. ontstond uit een zestal Germaanse stammen: de Amsivariërs, Batavi, Bructeren, Chamavi, Chattuariërs en de Sygambren het losse stamverband van de Franken. Een en ander kwam tot stand onder druk langs de Rijngrens van het Romeinse Rijk door de Saksen. Reeds in 271 werd door de Salische Franken de machtige stad Augusta (Trier) overvallen, waarna in 274 door Ripuarische Franken een groot deel van het huidige Rijnland werd binnengevallen, alwaar ze na 300 geleidelijk de macht overnamen. In 353 stonden de Romeinen Salische Franken toe zich op hun grondgebied in Belgae te vestigen, waarna ze in 358 Toxandria kregen toegewezen. Daarna namen in 388 Sicambrische Franken het Rijndal in.

• Algemeen
• De Franken en de Romeinse verdeel- en heerspolitiek
• Doorbraak van de zeer belangrijke Rijnlinie
• Verdere Frankische krijgshandelingen
• De contouren van het grote Frankische Rijk tekenden zich af
• Splitsing van het Frankische Rijk

Algemeen

Reeds in 1 n.Chr. werd de Romeinse provincie Germanië gesticht. Vanaf het jaar 9 na de verloren slag bij het Teutoburgerwoud werd de Rijn door de Romeinen beschouwd als de uiterste grens van het Rijk. In 48 werd door de in Lugdunum (Lyon) geboren Romeinse keizer Claudius de bewoners van Gallië als eerste provincie het burgerrecht toegekend. Daardoor konden sindsdien ook de hoogste Romeinse staatsambten door hen worden bekleed. In 71 trok de Germaanse aanvoerder Ariovistus met 15.000 man de Rijn over om in Gallië de stammen Arverni en Sequani aan zich te onderwerpen. Een Suevische stam was in de periode 166-181 een grote vijand van de Romeinen, die vanaf 177 christenen in Gallië ging vervolgen, waardoor deze naar Britannië uitweken. In 211 kende de Romeinse keizer Caracalla aan alle vrije burgers in zijn rijk het recht toe om zich Romeins burger te noemen. Dat deze burgers daarmede belastingplichtig werden heeft zeker meegespeeld in deze beslissing.

De Franken en de Romeinse verdeel- en heerspolitiek

De Gallische gebieden verkeerden sindsdien enige eeuwen onder de invloedsfeer van de Romeinen, met uitzondering van de periode 260-274 waarin Gallië en Brittannië zich kortstondig afsplitsten van het Romeinse Rijk. In 357 versloeg de Romeinse keizer Julianus op slinkse wijze de Alemannen bij Argentoratum (Straatsburg), die vervolgens op hun beurt in 361 Augsburg veroverden. De Romeinen stonden om als buffer te dienen tegen andere Germaanse stammen in het jaar 362 Germaanse krijgsgevangenen toe zich in Belgae te vestigen. Een en ander was zeker geen ongewoon verschijnsel. In 383 had de Romein Magnus Maximus nog delen van zijn leger overgebracht van Brittannië naar Gallië, teneinde te trachten de Germaanse volksverhuizingen een halt toe te roepen. Een en ander mislukte echter. In het jaar 418 werd de Romeinse kolonie Palladia, later benoemd als het Koninkrijk van Toulouse (Tolosa), aangeboden aan de Visigoten om zich daar te vestigen, waarna beide partijen bondgenoten werden. In 428 versloeg de Romeinse generaal Aëtius met behulp van de Hunnen als huurlingen de Franken aan de Rijn. Welk feit herhaald werd in het jaar 432. In 440 stond Aëtius de uit de Sueven gevormde Alemannen (niet te verwarren met de Alanen) toe zich te vestigen ten zuiden van Lugdunum (Lyon) en in 442 in centraal Gallië.

Taalkundige wetenswaardigheden

De vestiging van Sicambrische Franken in het Rijndal is te herleiden aan dorpen en buitenplaatsen die op -ville en -court eindigen. Plaatsnamen in Belgae uitgaande op -ik, zoals Doornik, duiden op een Keltische oorsprong. De rivier de Saône stond vroeger bekend als Arar, waarbij ar=aan. Qua taal werd het Frankische Rijk steeds meer beïnvloed door de Latijns-Romaanse taal, terwijl alleen in de oostelijke delen de volkstaal het Oudhoogduits overheerste. De uitgangen -heim, -ingen, -dorf en -bach wijzen speciaal op Frankische nederzettingen.

Doorbraak van de zeer belangrijke Rijnlinie

Het waren Salische eenheden die in 406 samen met de Romeinen vergeefs probeerden de Rijnlinie, die versterkt was met forten, intact te houden. Vandalen, Sueven (Zwaben), Bourgondiërs en Iraanse Alanen staken de bevroren Rijn bij Mainz over en vielen Gallië binnen. Daarbij veroverden ze de steden Mainz, Augusta Treveri (Trier), Boulogne, Straatsburg en Rheims. Daarna rukten ze in 409 deels op naar Spanje, waarbij de Sueven in Galicia een koninkrijk stichtten dat tot 585 zou blijven bestaan. In het jaar 412 trokken de Germaanse stam van de Visigoten (Westgoten), toen nog in dienst van de Romeinen, Gallië binnen. Daarbij versloegen ze andere Germaanse stammen zijnde de Franken en de Alemannen. Deze laatsten waren een onderdeel van de stam van de Sueven, net als de Marcomanen. Daarna stootten de Visigoten door naar Spanje om zich aldaar in de periode 415-418 te vestigen, waarbij de Alanen en Sueven werden verslagen en onder meer Brigantium (La Coruna) werd veroverd. Ondertussen hadden de Visigoten op aanstichten van de Romeinen een deel van de Vandalen vernietigd, terwijl een ander deel van de Vandalen onder Geiserik een rijk vestigde in Noord-Afrika met als hoofdstad Carthago. Uiteindelijk gingen de Visigoten op in de bevolking van de Romeinse provincies.

Verdere Frankische krijgshandelingen

Na in 436 bij Worms de Baltische stam van de Bourgondiërs vernietigend te hebben verslagen, trokken de over een reflexboog beschikkende Hunnen in 451, onder Attila de Gallische gebieden binnen. Deze nomaden gingen zich steeds beter manifesteren en hadden de beste Romeinse ingenieurs ingehuurd om zwakke plekken in de door hen gebouwde verdedigingswerken bloot te leggen. Attila belegerde in dat jaar de stad Orléans, maar staakte de belegering van deze stad bij de nadering van de Romeinen en de Visigoten. Attila stak de rivier de Seine over en wachtte zijn vijand op in de vlakte van de Catalaunische velden tussen Troyes en Metz. Aldaar werden de Hunnen door een federatie van Laeti, Armoricanen, Breones, Saksen, Bourgondiërs, Alanen, Ripuariers en Franken verslagen. Bij deze slag sneuvelde Theodorik de koning van de Ostrogoten.

De Bourgondiërs vestigden zich in 443 ten oosten van de stad Lyon. In de periode 450-460 na de dood van Aëtius begonnen Franken en Visigoten hele delen van Gallië te annexeren. Zo veroverden in 455 de Franken het Noordoosten van Gallië en ook de Alemannen vergrootten hun gebied. In 456 overleed koning Meroveus (Merira) de naamgever van de Merovingische dynastie, die als kenmerk had niet te heersen, maar het regeren over te laten aan hun hofmeiers. In deze periode werd ook de stad Kamerijk veroverd en bezweek de door Aegidius verdedigde stad Keulen tegen de stormloop van de Franken. Deze richtten een verschrikkelijk bloedbad aan en maakten voorgoed een einde aan de heerschappij van de Romeinen.

De contouren van het grote Frankische Rijk tekenden zich af

In 481 kwam de Salische koning Clovis (Clodovech) aan het bewind. Hij resideerde in Doornik en veroverde samen met Kamerijk in 486 het in bezit van de Romeinen zijnde koninkrijk Soissons, dat aangevoerd werd door stadhouder Syagrius, de zoon van Aegidius. Daarna liet Clovis de koning van Kamerijk Ragnachar ombrengen, waarna dit gebied geannexeerd werd. In 494 versloeg Clovis de Alemannen bij Tolbiac, welk wapen feit hij in 505 herhaalde door een groot deel van de Alemaanse landen in te nemen. Zijn grootste overwinning behaalde hij echter door in 507 de Visigoten onder Alarik II bij Vouillé definitief te onderwerpen. Deze hadden in de tussentijd in 470 hun invloedsfeer uitgebreid tot aan de Liger (Loire) en de Rhodanus (Rhône), waarbij zelfs Spanje veroverd werd. Vervolgens werd Clovis die in zijn dadendrang zeer wreed optrad echter gestuit door Theodorik van de Ostrogoten. In datzelfde jaar 507 verenigden onder Clovis de Salische- zich met de Ripuarische Franken tot het Merovingische Rijk. Desondanks behielden de Ripuarische Franken (ripa=oever) die sedert 355 in Colonia Agrippina (Keulen) resideerden, binnen het vorstendom wel hun eigen identiteit. Voorheen stond deze stad bekend als het oppidum Ubiorum, genoemd naar de stam van de Ubiërs. Een colonia was een gebied waar Romeinse burgers zich konden vestigen zonder hun burgerrechten te verliezen. Daarna bracht dit gecombineerde Frankische volk op uitgebreide schaal gebiedsuitbreidingen tot stand. Na de dood van zijn Bourgondische vrouw Clotildis in 496, werd Clovis in 497 door bisschop Remigius in Reims gekerstend. Aldaar vond ook in 511 een herverdeling van zijn rijk onder zijn vier zonen plaats.

Splitsing van het Frankische Rijk

Theodorik: kreeg Austrasië, van Keulen tot Bazel, Chlodomir: de Loirevallei en het westelijk deel van Aquitanië, Childebert: Neustrië en Chlotarius: het land tussen de Schelde en de Somme, met Soissons als centrum. Het koninkrijk Bourgondië, waarvan de bewoners de Burgundi net als de Vandalen voortgekomen uit de Lugïï, werd in 534 ingelijfd en in 536 kwam het gehele rijk van de Alemannen onder Frankisch gezag. Chlotarius stierf in 561 drie jaar nadat hij algemeen koning was geworden en werd opgevolgd door zijn zonen Sigebert en Chilperik. In 568 vielen onder hun koning Alboïn de Longobardi (Lombarden) het huidige Italië binnen en stichtten daar hun Rijk. De naam Italië is afgeleid van het oud-Cumbrische woord vitlu (rund) en gold in eerste instantie voor het zuiden van Italië. Plunderende Frankische legers vielen daarna regelmatig het noorden van Italië binnen om en in 584 gingen ze zelfs over tot bezetting van de Po-vlakte. Doordat de Franken door de Lombarden werden afgekocht, keerden ze echter weer naar hun thuislanden terug. De macht van de adellijke families was onderwijl doordat het danig vergrote rijk in graafschappen werd verdeeld, aanzienlijk toegenomen. De in moerasgebied gelegen Romeinse hoofdstad Ravenna, bleek tijdens deze invallen onneembaar, dit in tegenstelling tot de zetel van het Romeinse Rijk het twaalfpoortige Rome. Deze stad zag zich verplicht verschillende malen belegeraars af te kopen. Tijdens het derde beleg werd deze stad zelfs geplunderd.

De Franken breidden hun macht verder uit

Tussen de jaren 688 en 695 veroverden de Franken Fries grondgebied tot aan Utrecht en Leiden. In het veroverde, toen bosrijke, gebied waartoe ook Zeeland behoorde werden vele landerijen aan Frankische getrouwen toegewezen. Door de overwinning in 732 bij Poitiers op de Arabieren door de in 676 geboren als zoon van Pippijn II van Herstal en diens concubine Alpaïda geboren bastaardzoon Karel Martel, kreeg het koningschap weer aanzien. Er volgde wel nog een zevental jaren strijd tegen diezelfde moslims. De onderwerping van de Friese woongebieden tot aan de Albis (Elbe) vond eerst plaats onder de latere Karel de Grote. Deze gebieden zouden vervolgens tot aan de Middeleeuwen deel uitmaken van het Frankische Rijk.

Lees verder

• De Kelten in Brittannië