De geheime taal van de waaier

Waaiers werden gedurende lange tijd niet alleen beschouwd als onmisbaar mode-accessoire in warme balzalen, maar deden drie eeuwen geleden ook dienst als communicatiemiddel. Welgestelde dames maakten er graag gebruik van om discreet boodschappen over te brengen aan hun geliefde. Door met de waaier verschillende tekens uit te beelden konden op afstand geheime gesprekken gevoerd worden. Toen er nog geen sprake was van smartphones, Facebook, Tinder of andere technologische communicatiemiddelen had men andere manieren om geheime boodschappen over te brengen of om conversaties te voeren met iemand die zich aan het andere eind van de danszaal bevond. Een waaier was lange tijd het favoriete accessoire van de 'beau monde' om geheime liefdesboodschappen over te brengen

Geschiedenis

Handwaaiers maken al vijfduizend jaar deel uit van de cultuur. De oudste archeologische vondsten zijn teruggevonden in Egypte, India en China, waar de waaiers zowel voor ceremonies werden gebruikt als om praktische redenen. Pas rond de 4e eeuw voor Christus doken de eerste exemplaren op in Europa, meer bepaald in het Oude Griekenland. Door de kruistochten in de 12e eeuw werden ze tenslotte ook in onze regio geïntroduceerd.

Het is echter pas in de 17e eeuw dat de opvouwbare waaier wijdverspreid begint te raken over het continent, en vooral in de rijkere en hooggeplaatste kringen aan populariteit wint. Het oorspronkelijk doel om verkoeling te brengen en vliegjes weg te wuiven verdwijnt stilaan naar de achtergrond. In de 18e eeuw wordt een waaier meer en meer als statussymbool beschouwd, met gespecialiseerde arbeidslieden en artiesten die er ware kunstwerkjes van maakten.

In diezelfde periode werd de waaier dan ook een onmisbaar mode-accessoire tijdens balavonden. De sociale etiquette van die tijd schreef voor dat er niet over alles vrijuit kon gesproken worden, met vooral voor vrouwen erg strenge regels. Met name op het vlak van de liefde moest heel wat achter gesloten deuren gebeuren. Waaiers werden dan ook al snel als communicatiemiddel ingezet, om geheime boodschappen over te brengen aan (potentiële) minnaars of rivalen.

Geheime taal

Om verschillende uitdrukkingen of vragen duidelijk te maken diende de vrouw telkens een specifieke handeling uit te voeren met haar waaier:

• Kus me: de lippen aanraken met een halfopen waaier
• Ik hou van je: met de rechterhand de waaier naar het hart brengen en hem daar laten rusten. Een andere mogelijke beweging: de waaier over de rechterwang laten glijden
• Ja: de gesloten waaier tegen de rechterwang houden
• Nee: de gesloten waaier tegen de linkerwang houden
• Hou je van me?: de gesloten waaier met beide handen aanbieden
• Wanneer kan ik je zien?: met gesloten waaier het rechteroog aanraken. Nadien kan er een gedeeltelijk geopende waaier getoond worden waarbij het aantal zichtbaar geopende waaierstrookjes aangeeft op welk tijdstip (het uur van afspraak) men wordt verwacht
• Ik wil met je praten: met een vinger op de top van de geopende waaier tikken
• Vergeef me: de handen samenhouden en met beide tegelijk een open waaier vasthouden
• Ik haat je: de waaier met de rechterhand door de linkerhand halen
• Ik ben getrouwd: traag wapperen met de waaier
• Ik ben verloofd: snel wapperen met de waaier
• Vergeet me niet: de waaier geopend achter het hoofd plaatsen
• Ik ben geïnteresseerd in jou: de waaier met de linkerhand openhouden voor de onderkant van het gezicht
• Vertel ons geheim niet verder: met de rechterhand een gesloten waaier over het linkeroor houden
• Je bent gemeen: de waaier verschillende keren na mekaar openen en sluiten
• Ik beloof om met je te trouwen: een volledig geopende waaier zachtjes sluiten
• Wacht op mij: de waaier volledig openen

Het alfabet

Tussen 1711 en 1740 ontstond er ook een gebarentaal waarbij combinaties van specifieke waaierbewegingen de letters van het alfabet voorstelden. Het hele alfabet, met uitzondering van de letter J, werd in 5 secties verdeeld. Elk van deze secties komt overeen met één van volgende handelingen:

1. De waaier met de linkerhand naar de linkerarm toe bewegen
2. De waaier met de rechterhand naar de linkerarm toe bewegen
3. De waaier tegen de borst plaatsen
4. De waaier richting mond bewegen
5. De waaier richting voorhoofd bewegen

Om een letter te vormen moest er tweemaal één van de vijf bewegingen uitgevoerd worden. De eerste beweging duidde de alfabetsectie aan, en de tweede gaf de positie van de letter binnen de sectie aan. Om bijvoorbeeld de letter E te vormen moest eerst beweging één worden gemaakt (de E maakt deel uit van sectie één van het alfabet), en dan beweging vijf (de E is de vijfde letter binnen de sectie).

Hoewel niet elke geschiedkundige overtuigd is dat de geheime taal van de waaiers ook echt bestaan heeft, blijft het een element dat in veel historische films en boeken terugkomt. Het rebelse en tegelijk elegante intrigeert, en wat is een goed liefdesverhaal zonder een geheim kantje.