De Sint-Nicolaaskerk (Dwingeloo) en de Juffer van Batinghe

In de Drentse plaats Dwingeloo staat de Sint-Nicolaaskerk (Nederlands Hervormde Kerk). Deze kerk is beroemd vanwege zijn opvallende torenspits, die de vorm heeft van een ui (of in het Drents: een siepel). De Drentse sage getiteld 'De Juffer van Batinghe' is een fictief verhaal waarin een verklaring wordt gegeven voor die fascinerende torenspits.

Sint-Nicolaaskerk

Deze kerk werd gebouwd rond het jaar 1410. Hij bevindt zich aan het zuidoosten van de Brug-es. Waarschijnlijk stond daar reeds vanaf de 12e eeuw een kerkje, waarvoor de Sint-Nicolaaskerk in de 15e eeuw in de plaats kwam. Mogelijk werd de Sint-Nicolaaskerk gebouwd onder leiding van ene 'Johan die Werckmeister', die afkomstig was uit Ruinen. Zijn naam wordt als bouwmeester ook vaak verbonden met andere Middeleeuwse kerken in Drenthe, waaronder de Jacobuskerk (Rolde), de Stefanuskerk (Beilen) en de Mariakerk (Ruinen).

De kerktoren is gebouwd in een gotische stijl. Zeer opvallend is de torenspits. Sommigen zijn van mening dat deze op een peer lijkt en noemen het dan ook 'de Peer van Dwingeloo'. De meest gangbare bijnaam van die kerktoren is echter 'de Siepel' (wat Drents is voor ui). Die 'Siepel' is overigens waarschijnlijk niet de oorspronkelijke vorm van de toren. Deze ui-vormige toren zou pas in de 17e eeuw op de kerk geplaatst zijn, nadat de oude torenspits ingestort was.

Havezate Batinghe

Dit nieuwe ontwerp zou mogelijk zijn uitgevoerd in opdracht van Rutger van den Boetzelaer, die toen de drost (belangrijkste bestuursambtenaar) van Drenthe was. Hij woonde in de 'havezate Batinghe'. Een havezate was een versterkt huis, een soort burcht of een grote boerderij, waarin vaak een adellijke familie woonde. De schrijfwijze van de naam van deze havezate wisselt overigens per bron: tegenwoordig schrijft men meestal Batinge (dus zonder h), maar in oude bronnen heeft men het doorgaans over ‘Batinghe’.

De bewoners van 'Havezate Batinghe' waren erg belangrijk voor de Sint-Nicolaaskerk. Zij hadden ook een eigen kapel in de kerk. Volgens een beroemd volksverhaal, dat overigens op diverse punten niet in overeenstemming is met de historische bronnen, zou het ontwerp van deze toren een idee zijn van de dochter van de ‘Heer van Batinghe’, namelijk de Juffer van Batinghe.

Het verhaal: de Juffer van Batinghe

Tijdens de bouw (of de verbouwing) van de Sint-Nicolaaskerk, reed elke dag de dochter de Heer van Batinghe langs. Zij had een oogje op de bouwmeester en flirtte volop met hem. Dit had een grote invloed op de bouwwerkzaamheden. De liefde was namelijk wederzijds. De bouwmeester kwam nauwelijks toe aan het maken van tekeningen of berekeningen, of het leidinggeven op de bouw. Hij was helemaal in de ban van de Juffer. Vanzelfsprekend ergerden de opdrachtgevers zich hieraan.

Volgens sommige versies van dit verhaal waren de hoofdopdrachtgever (de Drost van Drenthe) en de vader van de Juffer (de Heer van Batinghe) één en dezelfde persoon. Volgens andere bronnen waren dit twee verschillende personen, die in overleg traden om een oplossing voor dit probleem te zoeken. Er werd in ieder geval door de Heer van Batinghe met zijn dochter gesproken over deze kwestie. De Juffer getuigde dat ze dol was op de bouwmeester. Dit was zonder twijfel de enige persoon op aarde, waarmee zij zou willen trouwen. Vervolgens sprak men met de bouwmeester en hij getuigde hetzelfde over de Juffer van Batinghe.

Begrip

De vader toonde begrip voor de situatie. Hij vroeg aan zijn dochter of zij op een grote reis wilde gaan, hij zou alles betalen. Terwijl zij op reis was, zou de bouwmeester eindelijk de gelegenheid krijgen om de bouw af te maken. En wanneer zij terug zou komen en beiden nog steeds zoveel van elkaar zouden houden, dan zouden zij mogen trouwen.

De Juffer gehoorzaamde haar vader. Op de avond voordat zij op reis zou gaan, bezocht ze nog één keer de bouwmeester. Ze vertelde hem in detail hoe volgens haar de torenspits van de kerk eruit moest gaan zien. De bouwmeester ging daarmee aan de slag.

Terugkeer

Lange tijd later (volgens sommige versies was het precies een jaar later) kwam de Juffer terug van haar reis. Ze was nog net op tijd voor de inwijding van de verbouwde kerk. Bovenaan de kerk bevond zich die prachtige torenspits, die er precies uitzag zoals zij had voorgesteld aan de bouwmeester. Ze was dolblij toen ze de vernieuwde kerk aanschouwde. En ze werd nog gelukkiger, toen ze even later haar geliefde bouwmeester zag. De twee geliefden vielen elkaar in de armen. Kort daarna traden zij in het huwelijk.

Nicolaas van Myra

Van oorsprong was deze kerk in Dwingeloo vanzelfsprekend een Rooms Katholieke kerk, aangezien dit in de Middeleeuwen het enige officiële christelijke geloof in de Nederlanden was. De kerk was gewijd aan de heilige Nicolaas van Myra (Sint Nicolaas). Tijdens de reformatie is het echter een protestante kerk geworden. Officieel is men het later ook de Nederlands Hervormde Kerk van Dwingeloo gaan noemen. Toch is het in de volksmond altijd de Sint-Nicolaaskerk gebleven en zo wordt deze kerk daarom in de 21e eeuw nog steeds door de meeste mensen genoemd.

Dwingeloo

Dwingeloo is een plaats in het westen van de provincie Drenthe. Dit dorp heeft anno 2020 circa 2400 inwoners. Het is een onderdeel van de gemeente Westerveld. Dwingeloo ligt bij het prachtige natuurgebied Nationaal Park Dwingelderveld. In 2012 is Dwingeloo uitgeroepen tot het 'Groenste Dorp van Nederland'. Nabij de Sint-Nicolaaskerk te Dwingeloo bevindt zich een plaquette, waarop in het kort de sage van de 'Juffer van Batinghe' wordt verteld.