Het Mirakel van Diever - Drenten op kruistocht

'Het Mirakel van Diever' is een volksverhaal over een wonder dat in de 13e eeuw in het dorp Diever (Drenthe) zou zijn geschied. Op een hostie zouden toen afbeeldingen zijn verschenen van Jezus, Maria en het Lam Gods. Dit wonder zou een grote groep Drenten hebben geïnspireerd om op kruistocht te gaan.

Historische context: de Vijfde Kruistocht

Dit verhaal speelt zich af in de periode van de zogenaamde Vijfde Kruistocht (1213-1221). De voorafgaande Vierde Kruistocht was voor christelijk Europa uitgelopen op een enorm debacle. Velen verwachtten mede daarom geen nieuwe kruistocht meer. Toen de paus hier toch plannen voor ging maken, waren diverse belangrijke christelijke machthebbers, waaronder de koningen van Frankrijk en Engeland, niet geneigd om hem te steunen. De hertog van Oostenrijk en de koning van Hongarije wilden wel een hoofdrol spelen bij deze kruistocht. De voorbereidingen op de tocht begonnen in het jaar 1213.

Olivier van Keulen

In de daaropvolgende jaren waren er predikers actief in de lage landen, die probeerden om de mensen over te halen om deel te nemen aan de volgende kruistocht. Eén van hen was Olivier van Keulen. Dit was een kanunnik (geestelijke) die later de bisschop van Keulen zou worden. Deze propagandist voor de kruistocht zou met name in Friesland zeer succesvol zijn geweest. Er bestaan diverse mythes en legendes over wonderen die tijdens propaganda-bijeenkomsten zouden zijn geschied. Tijdens preken van hem in Surhuizum, Bedum en Dokkum, zouden er kruisen door de lucht hebben gezweefd. De aanwezigen zouden hier zo van onder de indruk zijn geweest, dat ze besloten om zich bij het kruisleger aan te sluiten. Hoewel die wonderen hoogstwaarschijnlijk latere verzinsels zijn, klopt het wel dat een opvallend hoog aantal Friezen en Hollanders actief was in het kruisleger dat eind mei 1217 vertrok richting het Midden-Oosten.

Het Mirakel van Diever

Over die propagandatochten om mensen te ronselen voor de vijfde kruistocht bestaat dus ook een Drents volksverhaal. Het is onduidelijk wat de oerbron van dit verhaal is. Mogelijk is het pas veel later bedacht dan de bovengenoemde legendes uit Friesland en Groningen.

Propaganda voor de kruistochten

Hoe gaat het verhaal over het ‘Mirakel van Diever’? Kannunik Thomas Olivier kwam in Drenthe preken (waarschijnlijk was dat dezelfde Olivier als de hierboven beschreven Olivier van Keulen). Hij trok daar van 'kerspel naar kerspel' (streek na streek) met zijn vurige pleidooien voor een nieuwe heilige oorlog. In het verhaal wordt verteld dat men oorspronkelijk in Drenthe heel wat minder enthousiast reageerde dan in Friesland. Met name in Diever was men sceptisch. De inwoners van de parochie Diever waren opgelucht toen die onruststoker genaamd Olivier weer weg was.

Sceptische pastoor

Eén van de sceptici in Diever was nota bene de pastoor van dit dorp, genaamd Adolf. Zijn terughoudendheid betreffende de kruistochten had mede te maken met het feit dat hij al maanden in een geloofscrisis zat. Hij kon niet meer geloven dat Jezus Christus werkelijk aanwezig was in het 'Heilig Sacrament' (de hostie), zoals de katholieke leer beweerde.

Andere priesters vertelden weleens aan Adolf dat ze een 'visioen' hadden gehad, maar Adolf had nog nooit zoiets gemerkt en betwijfelde ook steeds sterker of de visioenen van die anderen wel echt gebeurd waren. Adolf bad tot God met de vraag of hij ook eens zo'n visioen zou mogen beleven, om zo een einde aan zijn twijfels te maken en weer een krachtig geloof te krijgen.

Hostie

Lange tijd had hij hier vergeefs op gewacht en hij had de hoop al laten varen. Maar juist op de zondag na het bezoek van de kruistochtpropagandist Olivier, geschiedde het. Toen hij tijdens de dienst de hostie in zijn hand had om te breken, zag hij tot zijn verbijstering daarop de heilige maagd Maria verschijnen, met het kind Christus op haar schoot. Hij keerde de hostie om en zag aan de andere kant het Lam Gods. Wederom keerde hij de hostie om en nu zag hij daarop de afbeelding van Christus die aan het kruis hing. Priester Adolf trilde. Er kwamen tranen uit zijn ogen.

Verbijstering

De kerkbezoekers keken hem verbijsterd aan. Zij vroegen zich af wat er met hun priester gebeurde. 'Door de genade van God heb ik nu zekerheid,' sprak Adolf. En vervolgens vertelde hij welke wonderen hij zojuist had aanschouwd. De voorheen zo sceptische pastoor begon vurig te betogen over het katholieke geloof. Maar ook over de kruistochten.

Met zijn vurige pleidooien stak hij het vuur aan bij zijn parochianen. Het leidde er uiteindelijk toe dat vijftig mannen uit de parochie van Diever besloten om zich bij het kruisleger aan te sluiten. In mei 1217 scheepten zij in, met de Friezen, Hollanders en Vlamingen, op weg naar het Heilige Land. In eerste instantie reisden ze naar Portugal, waar ze in oorlog kwamen met de Moorse islamitische troepen. Degenen die dit overleefden, reisden voort naar Rome, waar ze de winter doorbrachten. Daarna reisden ze richting Damiate in Egypte. Ook daar kwamen ze terecht in een grote veldslag. Uiteindelijk zou niet één van de Drentse kruistochtgangers hun hoofddoel, het Heilige Graf te Jeruzalem, bereiken. De mannen uit Diever overleden allen reeds voortijdig in veldslagen.

Het orakel van Diever?

Toen VVD-politicus Hans Wiegel in Diever woonde, droeg hij de bijnaam 'het orakel van Diever'. Sommige mensen dachten dat deze bijnaam een verwijzing was naar de oude sage over 'het mirakel van Diever'. Dit leek een logische conclusie, aangezien de bijnaam en de titel van de sage slechts twee letters van elkaar verschilden. Toch lijkt er geen direct verband te bestaan tussen die twee namen en is de overeenkomst puur toeval. Wiegel droeg namelijk eerder al, toen hij commissaris van de koningin in Friesland was, de bijnamen 'het orakel van Ljouwerd (Leeuwarden)' en 'het orakel van Friesland'. Toen hij zich daarna in Diever vestigde, is die bijnaam gewijzigd in 'het orakel van Diever'.