De rol van België in de NAVO van 1948 tot 1955

Na de Tweede Wereldoorlog vonder er verschillende machtsverschuivingen plaats, wat uiteraard gevolgen had voor de internationale politiek. Dit leidde tot de oprichting van verschillende internationale organisaties, waaronder de NAVO. De NAVO geniet een grote naamsbekendheid. Het doel en de geschiedenis van deze organisatie zijn iets minder bekend. België heeft een grote rol gespeeld bij de totstandkoming van de NAVO, alsook belangrijke bijdrages geleverd aan NAVO-operaties in de naoorlogse periode van 1948 tot 1955.

De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie: NAVO

Definitie van de NAVO

De NAVO, of Noord-Atlantische Verdragsorganisatie is een organisatie die staat voor wederzijdse verdediging en samenwerking tussen de legers van de westerse landen. In het begin bestond de NAVO slechts uit twaalf landen, namelijk:

• België
• De Verenigde Staten
• Het Verenigd Koninkrijk
• Frankrijk
• Nederland
• Italië
• IJsland
• Noorwegen
• Denemarken
• Canada
• Portugal
• Luxemburg

In 1952 traden Griekenland en Turkije toe en vervolgens ook Duitsland en Spanje in 1982. Toen de Sovjet-Unie implodeerde in 1991 kwamen ook vele Oost-Europese landen bij de NAVO. In 2016 telde de NAVO reeds 28 lidstaten. De hoofdzetel van de NAVO bevindt zich in Brussel. De secretaris-generaal bekleedt de hoogste functie van deze organisatie. Hij is tevens de voorzitter van de Noord-Atlantische Raad. Hierin zetelen de vertegenwoordigers van de 28 lidstaten. De Noord-Atlantische Raad zetelt evenals de NAVO in Brussel. De NAVO staat dus voor de samenwerking van westerse landen, tegen het Warschaupact van de Sovjet-Unie.

Historisch kader

De NAVO werd opgericht in 1949 door een twaalftal landen. Er zijn verschillende oorzaken waarom dit verdrag tot stand is gekomen. Om de reden tot oprichting zo goed mogelijk te proberen te begrijpen, moeten we ons verdiepen in die periode. Het was namelijk een heel gespannen tijd. De Tweede Wereldoorlog was juist beëindigd en draaide uit op een overwinning voor de geallieerden, met de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en de Sovjet-Unie als de drie belangrijkste overwinnaars. Europa was echter volledig verwoest. Alle deelnemers kwamen gehavend uit het strijdtoneel. Enkel de Verenigde Staten kwamen relatief goed uit de Tweede Wereldoorlog. Ze hadden ‘slechts’ een kleine 300.000 troepen verloren en hun grondgebied was ongeschonden gebleven. Dit maakte hen de economische grootmacht van die tijd.

Al vlug ontstond er een kloof tussen de Sovjet-Unie en de westerse landen. Verschillende landen, zoals Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk vreesden voor een Sovjet-aanval. Hun legers waren namelijk aanzienlijk kleiner dan het Rode Leger. De Sovjet-Unie had na de oorlog een groot deel van Europa bezet, dus bij een aanval leek verlies onafwendbaar voor de West-Europese landen.
In België heerste er echter een andere denkpiste. Paul-Henri Spaak, die toen secretaris-generaal van de Verenigde Naties was, geloofde dat Europa een derde, neutraal machtsblok kon worden met het Verenigd Koninkrijk als de dominante staat. Spaak geloofde maar weinig van het idee van een prominente Sovjet-aanval. Deze denkwijze werd niet zo goed ontvangen door de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. De VS dreigden zelfs om het Marshall-plan niet toe te passen in België. Onder deze druk besliste Spaak om toch over te gaan tot een Noord-Atlantisch verdrag.

Deelname van België in belangrijke gebeurtenissen van de NAVO

Vanaf het idee tot oprichting van de NAVO tot de eigenlijke oprichting op 4 april 1949 heeft België een prominente rol gespeeld. Ook in de daaropvolgende periode van 1949 tot 1955 heeft België meerdere bijdrages geleverd aan de verschillende NAVO-operaties. De vrees voor het oprukkende communisme speelde hierin een grote rol. Deze periode werd gekenmerkt door het begin van de Koude Oorlog, de oorlog in Korea en een regimeverandering na de dood van Stalin.

Het begin van de Koude Oorlog en de blokkade van West-Berlijn

Gevolgen einde Tweede Wereldoorlog

Op het einde van de Tweede Wereldoorlog was de VS de economische grootmacht in de wereld. Haar grondgebied was immers ongeschonden gebleven en er waren ‘slechts’ 293.000 Amerikanen om het leven gekomen. De bevolking was tijdens de oorlog gegroeid van 131 tot 140 miljoen. Het bnp steeg van 90,5 miljard in 1939 tot 211,9 miljard in 1945. De veestapel was eveneens gegroeid. De VS bezat 75% van de wereldgoudvoorraad, 59% van de gekende oliereserves en 50% van het machinepark. De Sovjet-Unie was erger af. Meer dan 26 miljoen Sovjetburgers waren om het leven gekomen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Duizenden fabrieken, ziekenhuizen en scholen waren vernietigd. 1.710 steden en 70.000 dorpen waren geheel of grotendeels verwoest. Zes miljoen huizen waren vernietigd en 25 miljoen mensen waren dakloos.

Het begin van de Koude Oorlog

In de eerste maanden na de oorlog namen de spanningen tussen de twee kampen toe en Churchill liet vanaf 1 juli 1945 een aanvalsplan tegen de Sovjet-Unie uitwerken. Ook Truman vond dat de expansie van de Sovjet-Unie moest worden ingedamd. Het gevreesde communisme mocht niet sterker worden dan het al was. Tussen 1945 en 1946 waren er heel wat spanningen tussen de twee groepen onder andere over Iran, Turkije en Griekenland. Meerdere malen leek de wereld op de rand van de afgrond te staan, wat de Angelsaksische landen zo mooi verwoordden met de term brinkmanship. Op 12 maart 1947 sprak Truman zijn programmarede uit, die later bekend zou geraken als de Trumandoctrine. In het eerste deel klaagde hij de methoden van de communistische partijen in Europa aan en zei dat deze veel op de fascistische methodes van de Tweede Wereldoorlog leken. In het tweede deel van zijn redevoering kondigde hij een groots hulpprogramma aan voor het door het communisme bedreigde Griekenland en Turkije. Vanaf nu stond de Amerikaanse politiek in het teken van de indamming van de sovjet-expansie. Stijgende spanning leidde tot de verwijdering van communistische ministers uit de Belgische (12 maart 1947), Franse (4 mei 1947) en Italiaanse regering (31 mei 1947).

De blokkade van Berlijn

De spanningen bleven oplopen en op 24 juni 1948 sloot de USSR het verkeer van en naar haar zone in Berlijn volledig af. Ook werden de stroom- en kolenleveranties naar de westerse sectoren volledig stopgezet. De Britten, Fransen en Amerikanen kwamen er hierdoor toe West-Berlijn vanuit de lucht te bevoorraden. Verder hield de Amerikaans president Truman drie squadrons van B-29’s klaar, bewapend met atoombommen, als afschrikmiddel naar de Sovjets toe. Op 12 mei 1949 gaven de Sovjets zich gewonnen en kwam men tot een akkoord. De West-Europeanen hadden echter hun lessen getrokken uit de Tweede Wereldoorlog en besloten om zich te verenigen tegen deze gemeenschappelijke tegenstrever. Ze hadden ook door dat ze voor hun veiligheid grotendeels afhankelijk waren van de Verenigde Staten. Ze hadden zich reeds in 1948 in een defensiegemeenschap verenigd (het Pact van Brussel). Dit pact had als oorspronkelijk doel een Duits revanchisme te voorkomen, maar diende eigenlijk om de verdere expansie van de SU te voorkomen. De uitloper van dit pact was de NAVO. De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie werd op 4 april 1949 opgericht en breidde zich al snel uit. Een politiek orgaan, de Atlantische Raad, werd eveneens opgericht om de militaire inspanningen onder de leiding van de Verenigde Staten te bundelen. De Belgische politiek werd bij gevolg steeds meer gericht op de Amerikaanse politiek. Een gevolg hiervan was onder andere de Belgische deelname aan de oorlog in Korea.

De oorlog in Korea

Uitbreken van de oorlog en de interventie van de NAVO

In 1950 brak de Koreaanse oorlog uit. Kim Il-sung, de communistische leider van Noord-Korea beval de invasie van het democratische Zuid-Korea wegens haar anti-communistische opstelling. Binnen vier maanden had Noord-Korea 90% van Zuid-Korea veroverd, waaronder de hoofdstad. Dit conflict, samen met nog enkele andere oorzaken, zoals de revolutie in China en de kernproeven van de Sovjet-Unie, deed de vrees van de Verenigde Staten nog meer toenemen. Hierdoor versterkten ze de banden met het NAVO-bondgenootschap. Amerikaanse troepen werden gestationeerd in Europa en na het groen licht van de VN, werd er militaire hulp geboden aan Zuid-Korea. Binnen de NAVO groeide het idee dat de oorlog in Korea door de Sovjet-Unie werd georkestreerd om verdeeldheid in het Westen te zaaien.

Belgische bijdrage aan de NAVO-operatie

België was eerst aarzelend wat betreft militaire steun voor de operaties in Korea maar onder druk van de VS besloot de Belgische regering om een bataljon soldaten te sturen, samen met enkele transportvliegtuigen. Het totale aantal manschappen dat België stuurde bedroeg ongeveer 3000 man. Het bataljon dat naar Korea gestuurd werd bestond uit ongeveer 700 soldaten. Deze troepen werden naar Korea gestuurd na een drie weken durende opleiding waar 3000 man aan deelnam. Het bataljon werd Belgian United Nations Command genoemd en stond onder het bevel van de Amerikaanse troepen. Tijdens de oorlog namen ze aan verschillende operaties deel, waarmee ze het respect wonnen van de geallieerde troepen. Tijdens de oorlog sneuvelden er 100 Belgen en waren een kleine 500 soldaten gewond geraakt.

Stalin: beleid en de gevolgen van zijn dood

De beleidsperiode van Stalin

Stalin, geboren in 1878 en gestorven in 1953, was de leider van de Sovjet-Unie vanaf 1928 tot zijn dood. Hij heeft een belangrijke inbreng gehad in de Russische economie, maar heeft tevens ook miljoenen Russische slachtoffers op zijn naam staan. Deze stierven van de hongersnood in eigen land, of wegens deportatie naar de Goelags omdat ze teveel kritiek hadden op zijn regeerbeleid. Toen tijdens de Tweede Wereldoorlog (op 22 juni 1941) de Duitse troepen de Sovjet-Unie binnenvielen, was het land nog niet volledig hersteld van de vorige oorlog. De Duitsers boekten direct veel succes en haalden veel overwinningen. Maar door de ongewone klimaatomstandigheden in Rusland en enkele gecoördineerde aanvallen van het Rode Leger hebben de Duitsers zich teruggetrokken uit Rusland. Stalin rukte verder op naar het westen, en bezette Duitsland. Na de oorlog vervolgde Stalin zijn terreurbewind alsook zijn atoomprogramma. Hij heeft voor zijn dood nog een presidium opgericht. Deze verzameling van 25 leden bestond er waarschijnlijk in om te besturen na zijn dood.

De dood van Stalin

Stalin is gestorven aan een beroerte in maart 1953. Na de dood van Stalin werd de macht gegeven aan de MVD (ministerie van binnenlandse zaken) met Beria als minister van de MVD en vicevoorzitter van de Raad van Ministers. Deze werd vervangen door Kroeglov, nadat men hem ervan beschuldigde een Engelse spion te zijn. Hij werd veroordeeld en geëxecuteerd. Daarna kwam de macht terug bij de MVD. Men beschouwt de dood van Stalin ook als een belangrijk keerpunt: het politieke systeem, opgebouwd door de revoluties, werd gaandeweg terug afgebroken.

Onder leiding van Nikita Chroesjtsjov, opvolger van Stalin, werd er een einde gemaakt aan de Koreaanse Oorlog. Hij pleitte voor een vreedzame co-existentiepolitiek. Hierin eiste hij dat de staten zich niet meer mogen bemoeien in het binnenlandse beleid van andere staten. Ook pleitte hij voor een versoepeling van het beleid. Ten slotte wilde hij ook meer inspraak van de bevolking in het bestuur van het land. De andere communistische landen reageerden hier zeer negatief op. Zo zal China zich distantiëren van de SU. In de satellietstaten in Oost-Europa leidt dit beleid tot interne opstanden. Deze staten beginnen zich ook een voor een af te scheiden van de SU. Stalin was een man die aan de macht kwam door de tweede revolutie (de Oktoberrevolutie). Hij had een dictatoriaal beleid en een belangrijke inbreng in de Tweede Wereldoorlog. De dood van Stalin zorgde onrechtstreeks voor het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, door een té soepel beleid van zijn opvolger.

Besluit: Totstandkoming van de NAVO en de invloed van de Amerikaanse politiek

Totstandkoming van de NAVO

De totstandkoming van de Atlantische Alliantie was een moeizaam proces. Het kwam echter in een stroomversnelling door de vrees voor de verspreiding van het communisme. Aanvankelijk was België (onder leiding van minister van Buitenlandse Zaken Paul-Henri Spaak) gekant tegen een zuiver militair pact met de Verenigde Staten, maar zag later in dat het de economische hulp nodig had. Volgens Spaak was de ondertekening van bindende verdragen aangaande politieke, militaire en vooral economische samenwerking het middel om vrede en stabiliteit te garanderen. De Belgische visie omvatte naast een politiek-militaire samenwerking ook een economische dimensie. Toen in juni 1948 de onderhandelingen voor de oprichting van de Atlantische Alliantie werden opgestart, waren zowel België als Frankrijk eerder terughoudend, maar de nationale belangen (economische en militaire steun in crisis van de Verenigde Staten) zorgden voor een ommekeer in houding.

De totstandkoming was tevens een proces met vele facetten. Vooral bij de redenen van oprichting kan men een duidelijk onderscheid maken tussen de beweegredenen van de Verenigde Staten enerzijds en die van de West-Europese landen anderzijds. Dankzij de economische steun van de VS en de politieke samenwerking, werd de herintegratie van Duitsland in Europa versneld. Het westers bondgenootschap was voor alle leden een collectieve defensiegemeenschap die het westen (en dus ook het kapitalisme) moest beschermen tegen de expansie van de Sovjet-Unie, alsook het opkomende communisme. Het uitgangspunt was dus eigenlijk de collectieve veiligheid waarborgen door een evenwichtige (al dan niet betere!) machtsbalans te bekomen. Door het creëren van deze militaire structuur, hadden de Verenigde Staten echter ook de opportuniteit om hun invloed in Europa te institutionaliseren en hun status van grootmacht te waarborgen.

Invloed van de Amerikaanse politiek

De Amerikaanse politiek werd dus bepalend voor vele West-Europese landen, waaronder dus ook voor die van België. Dit wil echter niet zeggen dat de interesses en de visies in de relatie tussen beide landen altijd even parallel liepen. De Belgische deelname aan de Korea-oorlog is hier een mooi voorbeeld van. Het was slechts onder druk en kritiek van de VS dat de Belgische overheid besliste om een bataljon vrijwilligers naar Korea te sturen als bijdrage. In de zomer van 1951 opperden de VS en Frankrijk het idee voor de oprichting van een Europees leger; dit als verdedigingskracht tegen een eventuele aanval van de Sovjet-Unie. De Europese Defensiegemeenschap (EDG) was tevens een alternatief voor het herbewapenen van West-Duitsland. Er kwam echter veel protest op dit plan, voornamelijk van België. Er werd gevreesd dat de supranationale impact van dit plan de soevereiniteit van het land zou aantasten. Wederom oefende de VS druk uit met de verklaring dat landen die het verdrag niet tekenden, geen politieke en economische steun meer moesten verwachten. Op 27 mei 1952 werd het verdrag mede door België ondertekend, maar het is nooit echt in de praktijk uitgevoerd aangezien het werd weggestemd in het Franse parlement in augustus 1954 wegens vrees voor de aantasting van de soevereiniteit.