Verraders tijdens de Tweede Wereldoorlog

Na de bevrijding zijn 2500 mannen en vrouwen veroordeeld voor het verraden van illegale werkers, Joden en mannen die zich hadden onttrokken aan de Arbeitseinsatz. Een deel van deze mensen pleegden incidenteel verraad. Een groot gedeelte trad op als V-Mann of -Frau, vertrouwenspersoon van de Sicherheitsdienst (SD) of Sicherheitspolizei (Sipo).

De buren aangeven

Zij, die incidenteel verraad pleegden, gaven bijvoorbeeld aan de Nederlandse of Duitse politie door dat de buren hun radio niet hadden ingeleverd of dat ergens in hun straat onderduikers zaten. Meestal schreven zij een anonieme brief en handelden uit wraak, jaloezie of hebzucht. Er waren ook verraders die probeerden zoveel mogelijk mensen in handen van de bezetter te spelen. Dat waren de V-Männer en -Frauen, de informanten van de SD en de Sipo. Zij verdienden vaak veel geld met hun verraderswerk.

De informatie die deze vertrouwelingen van de bezetter doorgaven, kon bestaan uit rapporten, waarin ze uiteenzetten wie in hun omgeving anti-Duits was. Zo gaf de Amsterdamse professor Snijder, een felle nazi, bijvoorbeeld door hoe de discussies in de Senaat van de Universiteit van Amsterdam verliepen en wie zich het sterkst tegen de Duitsers keerden. Omdat de pro-Duitse gezindheid van mensen als Snijder bekend was, letten mensen die in zijn nabijheid verkeerden meestal wel op hun woorden.

Beroepsverraders

Heel anders was het met V-mannen en -vrouwen waarvan niemand wist wie ze echt waren. Zij deden zich voor als illegaal werker of Jodenhelper, maar hadden slechts tot doel mensen te verraden aan de Duitsers. Dit waren gewetenloze schurken. De bezetter gaf voor iedereen die op deze manier in hun handen kwam in eerste instantie f 2.50. Dit bedrag werd in stappen verhoogd tot f 40,00.

Anton van der Waals

De bekendste verrader was Anton van der Waals. Deze in 1912 geboren Rotterdammer trad in 1941 als V-Mann in dienst bij Joseph Schreieder, hoofd van de afdeling contraspionage, en verdiende maandelijks f 250,00. Een jaar later was zijn salaris al meer dan verviervoudigd, omdat Schreieder zeer tevreden over hem was. Van der Waals infiltreerde met succes in illegale groepen. Daarbij gebruikte hij steeds een andere naam.

Zodra hij het vertrouwen had gewonnen van de illegale werkers wijdden zij hem in in hun activiteiten. Als hij genoeg wist, lichtte hij de SD in die vervolgens enkele leden arresteerde en daarna door martelingen probeerde achter de namen van de rest te komen. Zo konden verschillende groepen opgerold worden. Van der Waals was vooral actief binnen verzetsgroepen die contact met Londen zochten. Hij speelde een belangrijke rol in het Englandspiel, waarbij veel Nederlandse geheime agenten omkwamen.

Bij arrestaties was Anton graag van de partij. Glimlachend zag hij van een afstandje toe hoe agenten de illegale werkers uit hun huizen haalden en wegvoerden. Bekende verzetsstrijders als Theo Dobbe en Kees Dutilh werden slachtoffer van zijn praktijken.

Vrouwelijke verraders

Ook vrouwen traden op als verrader. Bekende V-Frauen zijn Jeanne Valkenburg en Miep Oranje. Jeanne Valkenburg, een prostituee en bordeelhoudster, liet Joden eerst onderduiken en leverde hen vervolgens uit aan de SD. Zij verraadde ongeveer 50 mensen, waarvan er zeker 33 stierven.

Miep Oranje werkte als koerierster en nadat ze was gearresteerd, werd ze informant van de SD. Ze slaagde erin secretaresse bij de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers (LO) te worden, waardoor ze contactadressen, namen en wachtwoorden in handen kreeg. Tientallen verzetslieden konden daardoor gearresteerd worden. Een van hen was Helena Kuipers- Rietberg, mede-oprichter van de LO.

Joodse verraders

Ook enkele tientallen Joden deden verraderswerk. Het was voor hen een manier om aan deportatie te ontkomen. De Rotterdamse Jood Menasse Joseph Eckstein was een van hen. Hij verraadde vijf illegale werkers, onder wie verzetsvrouw Saartje van Gigh, de vriendin van Samuel Zacharius Dormits, leider van de Nederlandse Volksmilitie. Eckstein ontving voor het aangeven van deze vrouw f 500,00 en een nieuw kostuum.

Ans van Dijk

Ook vrouwen traden op als verrader. De bekendste Joodse V-Frau was Ans van Dijk uit Amsterdam. Zij was actief in het verzet en hielp Joden aan geld, valse persoonsbewijzen en onderduikadressen. Toen ze werd gearresteerd, werd ze informant van de SD. Ze deed zich voor als Ans de Jong van verzetsgroep Vrij Nederland en bood haar slachtoffers aan hen te helpen met het vinden van een onderduikadres. Omdat ze er Joods uitzag, wekte ze direct vertrouwen. Door toedoen van Ans zijn er in ieder geval 145 mensen opgespoord. Van hen kwamen er 84 om in concentratiekampen. Daarbij waren ook haar eigen broer, schoonzuster en hun drie kinderen. Het maakte Ans niet uit om wie het ging.

De meeste Joodse verraders werden uiteindelijk toch weggevoerd. Ook Nederland moest immers Judenrein worden. Na de bevrijding kregen Anton van der Waals en Ans van Dijk de doodstraf. Jeanne Valkenburg ontving dezelfde straf, maar die werd omgezet in een levenslange gevangenisstraf. Miep Oranje verdween spoorloos en is nooit gevonden.